Mavzuning fizik asosi

Elektr o’zaro ta’sir
6.1 Mavzuning fizik asosi

• 
  Ikkita zaryadlangan jismlar orasidagi o’zaro ta’sir kuchi Kulon qonuniga ko’ra quyidagi tenglama orqali ifodalanadi:
  

formula bilan aniqlanadi, bunda q₁ va q₂ lar jismlarning elektr zaryadlari, r-ular orasidagi masofa, ε-muhitning dielektrik singdiruvchanligi, ε₀ elektr doimiysi bo’lib, 8.85*10^-12F/m ga teng.

• 
  Elektr maydon kuchlanganligi deb maydonga kiritilgan birlik sinov zaryadga ta’sir qiluvchi kuchga miqdor jihatdan teng kattalikka aytiladi.
  

• 
  Gauss teoremasiga ko’ra maydon kuchlanganligi oqimi barcha zaryadlarning algebraik yig’indisiga proporsionaldir
  

Gauss teoremasidan turli geometrik shakldagi zaryadlangan jismlarning hosil qilgan maydon kuchlanganli uchun quyidagi natijalar kelib chiqadi:

1. 
   Zaryadlangan cheksiz uzun ipning biror a masofada hosil qilgan maydon kuchlanganligi
   

Bunda uzunlik birligiga to’g’ri keladigan zaryad miqdori yoki zaryadning sirt zichligi deyiladi.

2. 
   Zaryadlangan cheksiz tekislikning maydon kuchlanganligi
   

-zaryadning sirt zichligi yoki 1m² yizaga to’g’ri keladigan zaryad miqdori.

3. 
   Yassi kondensatorning maydon kuchlanganligi
   

4. 
   Nuqtaviy zaryadning yoki zaryadlangan sharning shar markazidan r masofada hosil qilgan maydon kuchlanganligi
   

• 
  Shuningdek yassi kondensator uchun quyidagi ifoda ham o’rinlidir
  

d-kondensator qoplamalari orasidagi masofa.
Agar tekislik R radiusli disk bo’lsa, markazidan a uzoqlikdagi maydon kuchlanganligi:

• 
  Nuqtaviy zaryad maydonining potensiali
  

bunda -potensiali hisoblanayotgan nuqtadan zaryadgacha bo’lgan masofa

• 
  sinov zaryadini potensiali bo’lgan no’qtadan potensiali bo’lgan no’qtaga ko’chirishda bajarilgan ish:
  

bunda -potensiallar farqi yoki kuchlanish deyiladi.

• 
  Yakkalangan o’tkazgich zaryadi uning potensiali bilan quyidagicha bog’langan:
  

• 
  Yassi kondensatorning elektr sig’imi:
  

-qoplama yuzi, -qoplamalar orasidagi masofa.

• 
  Sferik kondensatorning elektr sig’imi:
  

Agar sferalardan birinchisi cheksizlikda bo’lsa u holda,


sharning elektr sig’imi kelib chiqadi, -shar radiusi.

• 
  Silindrik kondensatorning elektr sig’imi:
  

-silindr uzunligi.

• 
  Kondensatorlar sistemasi parallel ulanganda:
  

• 
  Kondensatorlar sistemasi ketma-ket ulanganda:
  

6.2 Masala yechish namunalari

1. 
   Havoda bir-biridan qanday masofada 1mkKl va 10nKl zaryadlar 9mN kuch bilan o’zaro tasirlashadi.
   

Berilgan:
Topish kerak:
Yechilishi: Kulon qonuniga ko’ra , bundan yoki dan ni hisoblasak kelib chiqadi. Javobi: 10sm.

2. 
   Havoda bir-biridan masofada joylashgan ikkita nuqtaviy zaryad o’zaro qandaydir kuch bilan ta’sirlashadi. Xuddi shunday kuch bilan moyda o’zaro ta’sirlashishi uchun ularni qanday masofaga joylashtirish kerak? Havo uchun muhitning dielektrik singdiruvchanligi va moy uchun deb oling.
   

Berilgan:
Topish kerak:
Yechilishi: Zaryadlarning havoda o’zaro ta’sir kuchi , zaryadlarning moydagi o’zaro ta’sir kuchi esa . Masala shartiga ko’ra bo’lani uchun , bundan yoki . Javobi: 9sm.

1.