Mavzu;O’rta Osiyodagi tarixiy hududlar va qadimgi xalqlarning joylashuvi

2. Bronza davridan temir asriga o’tish davri. Miloddan avvalgi IX - VIII asrlar. Mayda davlat tashkilotlarning rivojlanishi va yirik harbiy-siyosiy uyushmalarning vujudga kelishi. Marg’iyona, Baqtriya, So’g’diyona, Xorazm.
3. Ilk temir davri. Miloddan avvalgi VII - VI asrlar. Qadimgi Xorazm va Qadimgi Baqtriya misolidagi yirik davlat uyushmalarining paydo bo’lishi.
Buni tasdiqlamoqda.
«Avesto»da huquqiy munosabatlar. «Avesto» va zardushtiylarning ta’limoti inson hayoti va odamlarning ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlari ma’lum qonun-qoidalarga asoslangani haqida ma’lumot beradi.
O’rta Osiyo xalqi davlatchilik tarixi Dovon davlat tarixi bilan uzviy bog’liq. Bu davlat shu nom bilan Xitoy manbalarida tilga olinadi (boshka manbalarda «Parkana», deyilgan). Dovon davlati taxminan miloddan avvalgi III asrda paydo bulgan.Dovon davlatini tadkikotchilar kadimgi Fargona xisoblaydilar. Yozma manbalarga kura, «Dovon diyorida 70 tacha katta-kichik shaxar bor: axolisining soni bir necha yuz mingga etadi». Olimlar aytishicha, kadimgi Fargonada 300 ming axoli yashagan. Shaxarlarning ichida davlat poytaxti Ershi shaxri aloxida axamiyat kasb etgan. Miloddan avvalgi 104-101 yillarda Xitoy kushinlari Dovonga yurishlar kilib Ershi shaxrini kamal kiladilar. Shu paytda Kang davlati kushinlari yordamga kelib, xitoyliklarga karshi kurashda faol katnashdilar. Xitoy lashkarlari sulxga rozi bo’lib Dovonni tashlab chikadilar.
Dovon davlatining axolisi dexkonchilik bilan shugullangan. Kadimshunoslarning tadkiklari natijasida Fargonada kup sonli uy-kurgonlar, kishlok va shaxar xarobalari topib tekshirilgan. Ular ayrim xosildor dexkonchilik tumanlarida joylashgan.
Kadimgi Fargona kishlok xujaligi, xunarmandchilik va binokorlik yuksak darajada rivojlangan ulka edi. Dovon dexkonlari arpa, sholi, bugdoy va beda etishtirish, bogdorchilik va uzum etishtirishda katga yutuklarga erishganlar.
Fargona uzining «samoviy» otlar zoti bilan mashxur bulgan. Xitoy imperatorining Dovonga bostirib kirishi sabablaridan birini yozma manba shunday ochib beradi: «Dovon davlatining Ershi shaxrida garoyib otlar mavjudligi xakida saroyga xabar keldi. Imperatorning «samoviy» otlarga ishtiyoki ortdi».
Dovon davlati Xitoy, Xindiston va boshka Shark mamlakatlari bilan bulgan xalkaro savdoda muxim urin tutgan.
Miloddan avvalgi IV-III-II asrlarda qadimgi Xorazm mustakil davlat bo’lib, Iskandar, Salavkiylar va Yunon-Baktriya davlatlari tarkibiga kirmagan. Bu xol Xorazmda uziga xos maxalliy davlatchilik tizimi rivojiga muxim omil bo’ldi. Qadimiy yodgorliklar xalqlarning madaniyati , ma’naviyati ,, qadryatlari tarixidan darak beruvchi ashyoviy dalillar hisoblanadi . Shu o’rinda tarixni arxeologik yodgorliklar misolida targ’ib etish va uning tarbiyaviy ahamiyatini ko’rsatish juda muhim . Shu bilan birga , mamlakatimiz hududida joylashgan arxeologik yodgorliklar va ulardagi topilmalar yosh avlodni komil inson qilib tarbiyalashda , ularning qalbida ko’hna tarix va madaniyatga hurmat – ehtirom uyg’otishda katta ahamiyatga egadir . Arxeologik yodgorliklar O’rta Osiyo O’zbekistonmadaniy hayotni o’zida aks etiruvchi juda muhim moddiy manba hisoblanadi .
¹Qadimgi O’rta Osiyo to’g’risidagi arxeolgik manablar , Selungur makonida uchraydi . Farg’ona vodiysi hududida ashel davriga oid eng noyob makon . Selung’ur g’ori Farg’ona shahridan janubiy – g’arbda Haydarkonning g’arbiy chekkasida joylashgan . Selung’ur g’ori dastlab 1958 – yilda akademik A.P.Okladnikov tomonidan o’rganilgan va u yerdan bir necha tosh uchrindilar topilib , ularning yoshi so’nggi palelitga oid deb belgilandi . 1980 – 1988 yillarda arxeologik O’.Ismoilov boshchiligidagi O’zR FAga qarashli Arxeologiya insitutining paleolit otryadi Selung’ur makoni qayta tekshirdi . Tadqiqotlar davomida 7 metr chuqurlikda o’rtacha qalnligi 20 – 40 smdan iborat 5 ta madaniy qatlam aniqlandi . Madaniy qatlamlardan toshdan yasalgan mehnat qurollari : qo’l choqmori , to’mtoq boltalar , pichoqsimon qurollar , ko’plab tishli qurollar , qush tumshug’iga o’xshash qurollar qazib olingan . Beshinchi qatlamdan ashel davriga mansub qo’l cho’qmori topildi . U O’rta Osiyo hududidagi ilk qurollardir . U nayzasimon shaklga ega bo’lib , qizil yashma toshdan tayyorlangan .
Makonnig eng muhim topilmalaridan bo’lgan odam suyaklari 3 va 2 qatlamlardan topilgan . U yerdan odamning yelka suyagining bir bo’lagi , bosh suyagi engak qismining bir bo’lagi , 14 ta tish topilgan . Antropologlar ularni tadqiq qilib , ashel davrida yashagan arxantroplar deb topdilar . Selug’ur odamining yashash davri va uning tuzilishi to’g’risida munozaralar hali tugagan emas . Bu yerda topilgan tishlar 4ta shaxsga mansubligi aniqlangan .Shulardan biri pastki tish bo’lib , 40 yoshlardagi ayolniki degan fikrga kelgan . Selung’ur odami o’ziga xos tuzilishga ega . U arxantroplar va poleantroplar o’rtasida oraliq masofani egallaydi .Issiq mozor qo’rg’oni Olma – Ota shahridan 50 km sharqdagi Issiqdaryoning chap sohilidan topilgan . Uni 1972 – yil A.K.Akishev o’rgangan . Bu qo’rgondan saklarning kiyim – kechakalari , oyoq kiyimlari va qurollari nihoyatda yaxshi saqlangan . Bu topilmalar orqali olimlar saklarning bayramlarida kiyadigan kiyim tasvirini to’liq tiklaganlar .Ularning qalpog’I , ko’ylagi va oyoq kiyimlari oltin qadama bezaklar bilan bezatilgan . Bu yerdan 4 mingdan ortiq oltin buyumlar topilgan .


http://fayllar.org