Maxsus fanlarni o‘qitishda texnik va informatsion vositalarni qo‘llash

Masofaviy ta'limni rivojlanish bosqichlari

Biologlar to’qima, organ va hujayralarni suyuq azotda, ya’ni selsiy bo’yicha 196 gradusda qattiq muzlatish usullarini ishlab chiqishga kirishadi, bunday usul moddalar almashinuvini butunlay to’xtatib qo’yishdan tashqari, saqlash muddatining boshidan oxirigacha qanday bo’lmasin biror sezilarli molekulyar o’zgarishlarning bo’lishiga ham yo’l qo’ymaydi. Biroq bu o’rinda ham o’ziga yarasha mushkulliklar bor. Masalan, muzlatish – muzdan tushirish vaqtida bo’ladigan osmotic stresni har xil darajada yengil o’tadigan (yoki yemiradigan) hujayralarning o’ziga xos xususiyatlari, shular jumlasidandir. Ana shuning uchun ham maxsus tayyorgarlik ko’rish – to’qima, organ va hujayralarni “mashq qildirish” kimyolovchi birikmalarni (krioprotektorlarni)izlab toppish, saqlash metodlarini har bir tur uchun boringki , uning ayrim formalari uchun optimal holga keltirish zarur bo’ladi.

• Bir qancha hollarda ba’zi aminokislotalar qo’shilgan muhitlarda oldin undirib olish va “chiniqtirish rejimini qo’llash o’rin bo’lib chiqadi. Har xolda bu usul jenshen va deltasimon dioskoreya hujayralarini qattiq muzlatishga qo’l keladi.
• Ba’zi moddalar (qandlar, glisirin, demitilsulfoksid) muzlatish oldidan muhitga qo’yiladigan bo’lsa, krioprotektor rolini o’ynaydi.
• Hayvonlarning genomlari(har xil funksiyalarni ado etadigan xromosomalar to’plami) muzlatilgan to’qimalar, sperma va xibrionlar ko’rinishida saqlanadi. Sovutish asta – sekin olib boriladi. Temperatura taxminan bir minutda bir gradusga tushurib turiladi. Selsiy bo’yicha -79-196 gradusgacha muzlatilgan to’qima va hujayralarni necha o’n yillab saqlash mumkin.

Buning iqtisodiy ifodasi yaqqol ko’rinib turibdi: sigirlarni sun’iy urchitishda bitta buqaning muzdan tushurilgan spermasidan foydalanib yiliga 10 ming boshgacha buzoq olinadi. Muzlatilgan spermani istalgan masofadagi joyga yetkazib berilishi mumkin. Odam hujayralarining o’sishidan meditsinada irsiy kasalliklarni aniqlash, patogenezni o’rganish va uning davolash usullarini topishda foydalanadi. Mana shuning uchun hozir ko’pgina normal va mutant hujayralari kolleksiyalari (muziylari, banklari, repozitoriylari) yaratilmoqda va ulardan keng foydalanilmoqda. Jahondagi eng yirik repozitoriy Koliden (AQSH) dagi meditsina tadqiqotchilari institutining “odam mutant hujayralari repozitoriysidir. Uning kolleksiyasida 3600 tadan ko’proq namuna bor. Hujayralardan boshqa amaliy ishlarda tekshirish va o’rganish maqsadlarida: hujayra tuzilishini genetik nazorat qilish, genetik shikastlarni mutagenezni bartaraf etish (reparasiyalash, tiklash) va genetik “injenerlar” ning ishlarida ham foydalanadi.