Maxsus psixologiya oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya tiflopsixologiya toshkent 2013

b a rta ra f 
etish uchun 
riv o jla n tiru v ch i 
ta ’lim dasturini ishlab chiqish va mashg'ulotlarda bolalar bil^n 
tasavvurni takomillashtirish va bola ijodiy qobiliyatlarini faollash- 
tirishga qaratilgan maxsus topshiriq va mashqlardan muntazam 
foydalanish kerak.
Bu ishni bir qancha yo'nalishlarda tashkil qilish mumkin. Nut­
qiy rivojlanishda orqada qolayotgan bolaga xayolidagi fikrni o'yinda 
yaratish va tatbiq qilish qiyin. Shuning uchun ishning birinchi 
boS- 
qichida pedagog bolalar o'yinining faol ishtirokchisi bo'lishi kerak. 
Katta odamning o'yinga qiziqqanligi, o'zini tabiiy tutishi, sain*- 
miyligi muhimdir.
Bola ijodi yorqin hissiy kechinmalar bilan organik ra_ 
vishda bog'liq. Biroq nutqi to'la rivojlanmagan bolalar, 
m asalaO , 
g'amgin yoki quvnoq ertak, she’r, nafis kuyning m azm unini to'liq 
idrok etmaydilar, shuning uchun undan yetarli darajada hissiy 
ta ’sirlanmaydilar. Ularning nutqi uncha ifodali emasligi, harak^t- 
lari erkin emasligi bilan ajralib turadi, bolalar o'ziga yetarli darajada 
ishonmasligi ko'rinib turadi. Mana shu xususiyatlarni e’tiborga olib, 
tuzatish ishida artterapiya, teatrlashtirishdan foydalanish, ko'proq 
musiqa va logoritmikaga murojaat qilish kerak.
Shunday qilib, nutqi to'liq rivojlanmagan maktabgacha yoshdnSi 
bolalar o'zlarining sog'lom tengdoshlaridan tasavvur 
d a r a ja sin ifg  
yetishmasligi bilan farqlanadilar; nutqi to'liq rivojlanmagan bola­
lar uchun birmuncha faoliyatsizlik, harakatlarda sustkashlik, xay°~ 
lot olamining torligi, obrazlarni fazoda joylashtirish malakasi ni^S
175

---

yetishmasligi kabi belgilar xos. Shularni e’tiborga olib, bolalar ijodiy 
qobiliyatlari shakllanishiga ko‘ra ishning birinchi yo‘nalishi — tasav- 
varni rivojlantirish va mazmunli-rolli o‘yinlar vositasida hissiyot 
olamini boyitishdan iborat.
Ishning ikkinchi yo‘rfblishi maxsus topshiriqlardan foydalanishni 
ko‘zda tutadi, ularni bajarish jarayonida tayyor tasavvurlarni qayta 
hosil qilish va shu asosda yangilarini yaratish qobiliyati rivojlanti- 
riladi.
Uchinchi yolnalish bolaning faol nutqini rivojlantirishdan ibo­
rat. Bolalarda ijod qilish, yangilik yaratishga intilish, fikrlash va 
tasavvur qilish kabi yuqori psixik jarayonlari ilk bolalikdan rivojla- 
na boshlaydi. Aynan ularning rivojlanishiga 5—12 yoshgacha boigan 
bolalarni tarbiyalashda katta e’tibor berish zarur. Bu davrni olimlar 
senzitiv, ya’ni tasavvurni fikrlash va tasavvur qilishni rivojlantirish 
uchun eng ma’qul davr deb hisoblaydilar.