Maydonli tranzistorlarning tuzilishi, turlari, ishlashi, statik xarakteristikalari va

---

10 - Mavzu. Maydonli tranzistorlarning tuzilishi, turlari, ishlashi, statik xarakteristikalari va 
parametrlari.
Maydon tranzistorlari ko’pincha unipolyar tranzistorlar deb ataladi. Maydon tranzistorlarida 
elektr toki bir xil tok tashuvchilar hisobiga hosil bo’ladi. Ularda chiqish toki boshqaruvchi 
elektrodning kuchlanishi hosil qiladigan elektr maydon orqali boshqariladi. Maydon 
tranzistorining ishlash tamoyili bipolyar tranzistorlardan farqli o’laroq, elektrovakuumli lampa – 
triodning ishlashiga o’xshash bo’ladi. 
Maydon tranzistorining tuzilishi, elektr sxemaga ulanishi va radiosxemada belgilanishi 9.1-
rasmda keltirilgan. Rasmda chap tomondagi elektrod oqim boshlanishi – istok deb, o’ngdagi 
elektrod esa oqim quyilishi – stok deb, o’rtadagi boshqaruvchi elektrod zatvor deb ataladi. Istok 
bilan stok oraligidagi qatlam kanal deb yuritiladi. Uning o’tkazuvchanligi n yoki r-tipli bo’lishi 
mumkin. Agar asos (plastinka) Yarim o’tkazgich n-tipli bo’lsa, zatvor qatlami r-tipli bo’lsa, 
zatvor qatlami n-tipli – Yarim o’tkazgichli materialidan qilinadi. Rasmda ko’rsatilgan tranzistorda 
asos qatlam n-tipli Yarim o’tkazgichdan iborat. Shuning uchun stoka istoka nisbatan musbat 
kuchlanish berilsa asosiy tok tashuvchilar, yaʻni elektronlar stoka tomon kanal bo’ylab harakat 
qiladi. Zatvorga kuchlanishi hamma vaqt teskari ulanishda beriladi. Chunki bunda p - n o’tish
yopilishi kerak. Ko’riladigan holda zatvorga istoka nisbatan, manfiy kuchlanish berilgan. Shuning 
uchun p - n o’tish qatlami kengayib kanalni toraytiradi, yaʻni E
3
–zatvor kuchlanishning o’zgarishi 
hisobiga kanalning kesimi o’zgaradi. Bu esa stok tokining boshqarilishiga olib keladi.
Maydon tranzistorlarining yana bir turi zatvori himoyalangan (izolyatsiyalangan) tranzistor 
deb yuritiladi. Ularda metaldan yasalgan zatvor, asos qatlam – kanaldan dielektrik modda bilan 
ajratilgan bo’ladi. Shuning uchun bunday tranzistorlar MDYA (metal-dielektrik, Yarim 
o’tkazgich) turdagi maydon tranzistorlari deb ham ataladi. Ko’pincha dielektrik sifatida oksid 
materiallar ishlatiladi. Masalan, kremniy oksidi SiO
2
. Bu holda tranzistor MOYA (metal – oksid 
– yarim o’tkazgich) turdagi tranzistor deyiladi. MDYA turdagi tranzistor-ning tuzilishi 9.2-rasmda 
ko’rsatilgan. Zatvor bilan asos yarim o’tkazgich orasida elektr maydon hosil qilinganda maydon 
kuchlanganligi yo’nalishiga qarab asosiy tok tashuvchilar yo asos yarim o’tkazgichning sirtiga yo 
hajmiga tortiladi. 

---

Agar asosiy tok tashuvchilar asos yarim o’tkazgichning sirtiga tortilsa, sirt qatlam – 
o’tkazuvchanlik kanalining o’tkazuvchanligi ortadi, hajm ichiga tortilganda esa, u kamayadi. 
MDYA turdagi tranzistorlarning ishlash printsipi murakkab bo’lib, unda stok tokining kattaligi va 
uning xarakteristikalari asos yarim o’tkazgich materialiga, tok tashuvchialr kontsentratsiyasiga va 
yasalish texnologiyasiga bog’liq bo’ladi. Shunga ko’ra bu tranzistorlar ikki turga: kanali 
induktsiyalanuvchi va kanali hosil qilingan tranzistorlarga bo’linadi . 
2-jadvalda maydon tranzistorlarining sxemada belgilanishi ko’rsatilgan. 
Maydon tranzistorining stok toki ikkita zatvor va stok kuchlanishlarining funktsiyasidir. 
)
,
(
3
C
C
U
U
f
I =
(2.7) 
Maydon tranzistori elektron lampa-triod xarakteristikasiga o’xshash quyidagi 2 ta statik 
xarakteristikalar oilasi bilan xarakterlanadi:
1) Stok xarakteristikasi, yaʻni zatvor kuchlanishi o’zgarmas bo’lganda stok tokining stok 
kuchlanishiga bog’liqligi
const
U
C
C