Maydonli tranzistorlarning tuzilishi, turlari, ishlashi, statik xarakteristikalari va

U
f
I
=
=
3
)
(
2) Stok – zatvor xarakteristikasi, yaʻni stok kuchlanishi o’zgarmas bo’lganda stok tokining 
zatvor kuchlanishiga bog’liqligi
const
U
C
C
U
f
I
=
=
)
(
3
Bu bog’lanishladan birinchisi – tranzistorning chiqish yoki stok xarakteristikasi deyiladi. 
Ikkinchisi esa– maydon tranzistorining kirish xarak-teristikasi deyiladi. 
9.3-rasmda boshqaruvchi p – n o’tishli maydon tranzistorining stok xarakteristikalar oilasi 
keltirilgan. 
Chiqish xarakteristikasini 3-sohaga ajratish mumkin: chiziqli soha, to’yinish sohasi va 
buzilish sohasi chizikli soha kanalning bir oz qisilgan, holiga to’g’ri kelsa, to’yinish sohasida 
kanalning ko’ndalang kesim yuzasi deyarli nolga yaqin bo’ladi. 
Maydon tranzistorining parametrlarini aniqlash uchun (2.7) ifodadan 
c
I
stok toki bo’yicha
to’lik differentsial olamiz. 

---

C
C
C
C
C
dU
U
I
dU
U
I
dI


+


=
3
3
(2.8) 
Quyidagiga belgilashlar kiritamiz. 
3
U
I
S
C


=
; 
C
C
i
J
U
R


=
; 
3
1
U
U
R
S
C


=

=

(2.9) 
bu yerda 
S  - kattalik tranzistor xarakteristikasining qiyaligi yoki krutiznasi deyiladi. 
i
R
- 
tranzistorning ichki qarshiligi. 
const
J
C
C
U
U
=


=
3

- tranzistorning statik kuchaytirish koeffitsienti. Yuqoridagi belgilashlarni 
hisobga olib (2.9) ni quyidagi ko’rinishda yozish mumkin. 
)
(
1
3
C
i
C
dU
dU
R
dI
+
=

(2.10) 
3
U
I
S
C


=
- krutizna – zatvor kuchlanishi 1V ga o’zgarganda stok tokining kanchaga 
o’zgarishini ko’rsatadigan kattalikdir. 
 - statik kuchaytirish koeffitsientiga teskari kattalik 
tranzistorning singdiruvchanligi deyiladi, yaʻni

1
=
D
, S, R
i
,
 va D miqdorlar maydon 
tranzistorining asosiy parametrlari bo’lib, ularning qiymatini tranzistorning xarakteristikasidan 
hisoblash topish mumkin yoki maʻlumotlardan olish mumkin. 
Maydon tranzistorining asosiy yutug’i uning kirish qarshiligining juda katta bo’lishidir. 
Shu sababli uning kuchaytirish koeffitsienti bir necha mingga (
10000
5000−
=

) etadi.. Shuning 
sababli maydon tranzistorlari-ning ishchi chastotasi o’ta yuqori bo’lib bir necha GGts ga etadi. 
Ular issiqlik va nurlanishlarga chidamli bo’lib (puxtalik darajasi yuqori) ishonchli ishlaydi.
Maydon tranzistorlari kuchaytirgichlar, generatorlar va EHM qurilmalarida keng 
qo’llaniladi. 
Tiristorlar. 
Tiristor deb to’rt qatlamli 3 ta r-p o’tishdan tashkil topgan yarim o’tkazgichli asbobga 
aytiladi. Tiristorda turli xil o’tkazuvchanlikka ega bo’lgan yarim o’tkazgichli qatlamlar ketma-ket 
ulanadi. Uning tuzilishi 9.4–rasmda ko’rsatilgan.
Tiristorlar uzib-ulovchi diodlar bo’lib, avtomatika, radioaloqa va Elektronika va signallarni 
qayta ishlashning ko’p sohalarida qo’llaniladi.

---

Tiristorlarning turlari ko’p bo’lib, ularni uch guruhga bo’lish mumkin: dinistorlar, 
trinistorlar va simistorlar. Diodli tiristorlar denistor deb, triodli tiristorlar esa trinistor deb ataladi. 
Simistorlar ko’pincha simmetrik tiristorlar deb ham ataladi. Tiristorlarning radiosxemada 
belgilanishi quyidagicha bo’ladi:
a) b) v) 
9.6-rasm. a)-dinistor. b) va v) mos ravishda katod bo’yicha va anod bo’yicha 
boshqariladigan trinistorlar. 
9.5-rasmda o’ng tomondagi r
2
-qatlam anod, chap tomondagi n
1
qatlam –katod, n
2
–qatlam 
boshqaruvchi elektrod yoki baza deb ataladi. Tashqi kuchlanish tiristor anodi bilan katodi orasiga 
beriladi. Manbaning musbat qutbi anodga, manfiy qutbi esa katodga ulanadi. Bunda 
kuchlanishning kichik qiymatlarida P
1
va P
3
r- n o’tishlar to’g’ri, P
2 
r- n o’tish esa, teskari 
yo’nalishda ulangan bo’ladi. Shuning uchun tashqi kuchlanishni to’liq P
2
r- n o’tishga qo’yilgan 
deb qarash mumkin. U yopiq bo’lgani uchun tiristordan o’tadigan tok juda kichik bo’ladi. 
Tiristorning qarshiligi ana Shu yopiq P
2
o’tish qarshiligi bilan aniqlanadi. Tiristor atamasi grekcha 
thyra(tira ) so’zidan olingan bo’lib, o’zbek tiliga o’girganda “eshik” degan maʻnoni beradi. 
Tiristorning tipik volt-amper xarakteristikasi (VAX) 9.7 - rasmda keltirilgan. Tiristorning VAXi 
yordamida uning ko’pgina parametrlarini aniqlash mumkin. Uning xarakteristikasida manfiy 
qarshilikli soha mavjud. 
9.7-rasm. 
Tiristorning asosiy parametrlariga quyidagilar kiradi: 
1. Tiristorning ulanish kuchlanishi yoki yoqilish kuchlanishi