Mazkur uslubiy ko’rsatma Muhammad al-Xorazmiy nomidagi tatu samarqand filialining uslubiy Kengash tomonidan chop yetishga tavsiya yetildi

2-Ma’ruza. DASTURIY TA’MINOTNI loyihalash vazifalari. DT arxitekturasi. Modellashtirish.

Maqsad:

• 
  DT arxitekturasi haqida tushunchalarga ega bo’lish
  
• 
  Arxitekturali loyihalash
  

Katta tizimlar har doim tegishli xizmatlarni taqdim etadigan quyi tizimlarga bo'linishi mumkin. Arxitekturali loyihalash jarayonning birinchi bosqichini anglatadi, unda quyi tizimlar aniqlanadi, shuningdek boshqarish tizimlari va quyi tizimlarning o'zaro ta'sirini ham aniqlaydi. Arxitektura dizaynining maqsadi dasturiy ta'minot arxitekturasini tavsiflashdir.
Tizim arxitekturasi. Ideal holda, talablar spetsifikatsiyasida tizimning tuzilishi to'g'risidagi ma'lumotlar bo'lmasligi kerak. Aslida, bu faqat kichik tizimlar uchun to'g'ri keladi. Tizimning me'moriy dekompozitsiyasi tizim spetsifikatsiyasini tuzish va tartibga solish uchun zarurdir. Arxitektura dizayni jarayonida tizimning asosiy tuzilishi ishlab chiqiladi, ya'ni. tizimning asosiy tarkibiy qismlari va ularning o’zaro ta’siri aniqlanadi.
Arxitekturali loyihalash bosqichlari. Arxitekturali loyihalash jarayonida turli xil yondashuvlar mavjud, ular professional tajribaga, shuningdek ishlab chiquvchilarning mahoratiga va sezgilariga bog'liq. Shunga qaramay, barcha arxitekturali loyihalash jarayonlari uchun umumiy bo'lgan bir necha bosqichlar mavjud:
1-bosqich. Tizim tuzilishi. Dasturiy ta'minot tizimi nisbatan mustaqil quyi tizimlar to'plami sifatida shakllantiriladi. Quyi tizimlar o'rtasidagi o'zaro ta'sirlar ham aniqlanadi.
2-bosqich. Boshqarishni modellashtirish. Tizim qismlari orasidagi munosabatlarni boshqarish uchun asosiy model ishlab chiqiladi.
3-bosqich. Modulli dekompozitsiya. Birinchi bosqichda aniqlangan har bir quyi tizim alohida modullarga bo'linadi. Bu modullarning turlarini va ularning o'zaro bog'liqlik turlarini belgilaydi. Bu yerda modullarning turlari va ularning o’zaro aloqasi turlari aniqlanadi.
Quyi tizimlar va modular
Quyi tizimlar va modullar o'rtasida aniq farq yo'q, ammo, quyidagi ta'riflar foydali bo'ladi.
Quyi tizim – bu tizim operatsiyalari bo’lib, boshqa quyi tizimlardagi xizmatlarga bog’liq bo’lmaydi. Quyi tizimlar boshqa quyi tizimlar bilan o’zaro aloqada bo’ladigan modullardan va aniqlangan interfeyslardan tashkil topadi.
Modul – bu tizm komponenti bo’lib, bir yoki bir necha boshqa modular uchun xizmatni amalga oshiradi. Modul boshqa modular ko’magida xizmatlardan foydalanishi mumkin. Qoidaga ko’ra, modulga hech qachon mustaqil tizim sifatida qaralmaydi. Modullar odatda bir qancha oddiy komponentlardan tashkil topadi.
Arxitektura modellari:

• 
  Keyinchalik mustaqil ravishda ishlab chiqiladigan quyi tizimlar yoki komponentlarni ifodalovchi statik strukturaviy model.
  
• 
  Tizimning ishlashi jarayonida jarayonlarning tashkil etilishini ifodalovchi dinamik jarayon modeli.
  
• 
  Umumiy interfeys orqali har bir quyi tizim tomonidan ko'rsatiladigan xizmatlarni belgilaydigan interfeys modeli
  
• 
  Tizim qismlari o'rtasidagi munosabatlarni ko'rsatadigan munosabatlar modellari, masalan, quyi tizimlar orasidagi ma'lumotlar oqimi.
  

Tizim arxitekturasi tizimning ishlashi, ishonchliligi, saqlanishi va boshqa xususiyatlariga ta'sir qiladi. Shuning uchun, ma'lum bir tizim uchun tanlangan arxitektura modellari funktsional bo'lmagan tizim talablariga bog'liq bo'lishi mumkin.
Funksional bo’lmagan tizim talablari:

1. 
   Samaradorlik. Agar tizimning samaradorligi muhim talab bo'lsa, arxitektura shunday tuzilishi kerakki, iloji boricha quyi tizimlar orasidagi o'zaro aloqa kam bo’lishi kerak. Komponentlar orasidagi o'zaro ta'sirni kamaytirish uchun kichik konstruktiv elementlardan ko'ra kattamodulli komponentlardan foydalanish yaxshidir.
   
2. 
   Himoyalanganlik. Bunday holda, arxitektura qatlamli tuzilishga ega bo'lishi kerak, bunda tizimning eng muhim elementlari ichki darajalarda himoyalanadi va bu darajalarning xavfsizligini tekshirish yuqori darajada amalga oshiriladi.
   
3. 
   Xavfsizlik. Bunday holda, arxitektura shunday tuzilishi kerakki, tizim xavfsizligiga ta'sir qiladigan barcha operatsiyalar uchun iloji boricha kichik tizimlar javobgar bo'lsin. Ushbu yondashuv ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytiradi va ishonchliligini tekshirish muammosini hal qiladi.
   
4. 
   Ishonchlilik. Bunday holda, tizimni to'xtatmasdan almashtirish va yangilash uchun ortiqcha komponentlarni o'z ichiga olgan arxitektura loyihalashtiriladi.
   
5. 
   Hamrohlik qilishning qulayligi. Bunday holda, tizim arxitekturasi osongina o'zgartirilishi mumkin bo'lgan kichik tizimli komponentlar darajasida tuzilishi kerak. Ma'lumotlar hosil qiladigan dasturlar ushbu ma'lumotlardan foydalanadigan dasturlardan ajratilishi kerak. Ma'lumotlardan birgalikda foydalanish tuzilmasidan ham voz kechish kerak.
   

Tizimni arxitekturasining 3 afzallik jihati:

1. 
   Tomonlar kommunikatsiyasi. Arxitektura-bu tizimning yuqori darajadagi taqdimoti bo'lib, uni turli manfaatdor tomonlarning muhokamasi uchun markaz sifatida ishlatish mumkin.
   
2. 
   Tizim tahlili. Tizim arxitekturasini tizimni ishlab chiqishning dastlabki bosqichida aniq qilish ba'zi tahlillarni talab qiladi. Arxitektura dizayn qarorlari tizimning ishlashi, ishonchliligi va xizmat ko'rsatish qobiliyati kabi muhim talablarga javob bera oladimi yoki yo'qligiga katta ta'sir ko'rsatadi.
   
3. 
   Keng ko'lamli qayta foydalanish. Tizim arxitekturasi modeli - bu tizimning qanday tashkil etilganligi va uning tarkibiy qismlari o'zaro qanday ishlashining ixcham, boshqariladigan tavsifi. Tizim arxitekturasi ko'pincha shunga o'xshash talablarga ega bo'lgan tizimlar uchun bir xil bo'ladi va shuning uchun dasturiy ta'minotni qayta ishlatishni qo'llab-quvvatlaydi.
   

Arxitektura patternlari
Nomi MVC(Model-View-Controller).
Tavsifi. Tizim ma’lumotlaridan o’zaro aloqa va taqdimotni ajratadi. Tizim bir-biri bilan o’zaro aloqa qiladigan 3 mantiqiy componentdan iborat tuzilmaga ega bo’ladi. Model komponenti tizim ma’lumotlarini boshqaradi va o’zaro aloqasini nazorat qiladi. View komponenti ma’lumotning foydalanuvchiga qanday ko’rinishini aniqlaydi va boshqaradi. Kontroller komponenti foydalanuvchi aloqasini(klaviturani bosish, sichqonchan boshqarish kabi) boshqaradi va bu aloqalarni View va Model komponentalariga yuboradi.
Misol. Veb ilovalar MVC patternlardan foydalanayapti
Qachon foydalaniladi? Ma’lumotlarni o’zaro aloqasida; turli xil ko’rinishlarida; kelajakdagi talablar paydo bo’lishida
Afzalliklari. Ma’lumotlarni mustaqil ravishda o’zgartirishning mumkinligi, bir ma’lumotni turli xil ko’rinishlarda taqdim qilish mumkinligi
Kamchiliklari. Qo’shimcha kodni kiritib yuborish mumkinligi.

MVC pattern
3-MA’RUZA. FOYDALANUVCHI INTERFEYSINI LOYIHALASH
Foydalanuvchi interfeysi (UI) dizayni - bu dizaynerlar tashqi ko'rinishiga yoki uslubiga e'tibor qaratib, dasturiy ta'minot yoki kompyuterlashtirilgan qurilmalarda interfeyslarni yaratish uchun foydalanadigan jarayon. Dizaynerlar foydalanuvchilar foydalanishi oson va yoqimli bo'lgan interfeyslarni yaratishni maqsad qilishadi. UI dizayni foydalanuvchi uchun grafik interfeyslarni va boshqa shakllarni, masalan, ovoz bilan boshqariladigan interfeyslarni yaratish haqida o’ylaydi.
Foydalanuvchi interfeysi - bu foydalanuvchilarning dizaynlar bilan o'zaro aloqasi bo'lgan kirish nuqtalari. Ular uchta formatga ega:

• 
  Grafik foydalanuvchi interfeyslari (GUI) - foydalanuvchilar raqamli boshqaruv panelidagi vizual tasvirlar bilan o'zaro aloqaga kirishadi. Kompyuterning ish stoli GUI hisoblanadi.
  
• 
  Ovoz bilan boshqariladigan interfeyslar (VUI Voice-controlled interfaces) - foydalanuvchilar o'zlarining ovozlari orqali amallar bajaradilar. Aksariyat aqlli yordamchilar, masalan, iPhone'dagi Siri va Amazon qurilmalaridagi Alexa - VUI-lar.
  
• 
  Imo-ishoralarga asoslangan interfeyslar - foydalanuvchilar tana harakatlari orqali 3D dizayndagi bo'shliqlar bilan shug'ullanadilar: masalan, virtual haqiqat (VR) o'yinlarida.
  

1.