Mazkurfanoliyta’limmuassalaribakalavriatta’limyo’nalishlariningbarchasidao’qitiladi

Buddizmning ijtimoiy-siyosiy ahamiyati eng avvalo odamlarning tengligi haqidagi g’oyalari bilan belgilanadi. Kishilarni adolat yo’liga da’vat etish, ularni jonli mavjudotlarni o’ldirishdan, o’g’rilik, yolgonchilik, ichkilikbozlik kabi illatlardan saqlanishga, oilaga va vatanga sadoqatli bo’lishga chaqirish singari ahloqiy qarashlar qadimgi Xindistonda vujudga kelgan ijtimoiy-siyosiy qarashlar mag’zini tashkil etadi.
Shundayqilib, QadimgiXitoyvaXindistondaturlisiyosiymaktablarijtimoiytaraqqiyotextiyojlariningmahsulisifatidavujudgakeldivarivojlandi. Ayniqsa; Konfutsita’limotikupasrlarmobaynida (er. av. Ill—Iasrlarda) markazlashganimperiyaningqarortopishibilanrasmiydavlatdoktrinasibo’libkoldi. Eramizniig I asrlarigakelib, Xitoydabuddizmningyoyilishitufayliuchsiyosiyta’limot — konfutsiychilik, daosizm, buddizmningbir-birigabo’lganta’sirikuchaydi. Diniyvasiyosiyta’limotlarta’siridaasta-sekinpodsho, xukmdorxalqvadavlatningtarbiyachisidir, degang’oyaqarortopaboshladi. Davlatqudratlitarbiyamuassasasisifatidatalqinetilib, udavlatniboshqarishmaqsadidataqdirlashyokijazolashusullaridanfoydalanishimumkin, xokimfuqorolarningotasidir, deganta’limotilgarisurildi. Jazolashsistemasinibelgilovchiqonunlap kengqamrovlivaqat’iybo’lib, ko’prokoddiyfuqorolarganisbatanjoriyetilgan, aslzoda, boy-badavlatkishilaruchunesaegallaganlavozimlarigaqarabqo’llanilgan.
Qonunvaqoidalardao-buddizmta’limotidailgariidealdavlatdagiumumiytenglik, oliyijtimoiyuyg’unlikvaadolatprintsiplariasosidaishlabchiqilgan. Undadehqonlarommasiningqarashlari, orzu-umidlari, ularningtalablariyorqinnamoyonbo’lgan. Dehqonlarqo’zg’olonlariba’zang’alabaqozongan, aholiningquyitabaqalaridanchiqqanyo’lboshchilarxattoimperatordarajasigako’tarilgan. BundayxolatlarniKonfutsiyta’limotixokimiyatdanag’darilganimperatorxudoningmarxamatinioqlamadi, «falak»ningdavlatniboqarishuchunberganvakolatibajarilmadi, buninguchununingo’ziaybdor, xokimiyatdanayrilishhamosmonninghoxishi,debtushuntirgan.
QadimgiXitoymutafakkiriMenTszi (372—280 yy) Konfutsiychilikningbuta’limotini «layoqatsizxukmdornialmashtirishxalqningtarixiyxuquqi,chunkixukmdoravvaloxalqto’g’risidag’amxo’rlikqilishiuningfarovonligihaqidao’ylashizarur», debtalqinetdi, unisiyosiykurashlardavrigamoslashtirdi. Konfutsiychiliknazariyasiaristokratlarningmanfaatlarigamosravishdao’zgaribborgan. Siyosiytartiblarnisaqlabimperatoratrofidagikonfutsiychilarsaroyto’ntarishiniamalgaoshirmoqchivao’zlarigayoqmaganxukmdorniog’darmoqchibo’lsalar, imperatorosmonning “ogoxlantirishiga» quloqsolmadi, shuninguchunuqurg’oqchilik, tabiiyofatvakasalliklarni,mash’umdushmanniyuboradi, degang’oyaniilgarisurganlar.
Shundayqilib, Konfutsiyningahloqiy-siyosiyqarashlarifeodaltuzumningmustahkamlanaborishibilansiyosiy-g’oyaviyplatformagaaylanibborgan. Siyosiytartiblarnisaqlabqolishmaqsadidavaqti-vaqtibilanturlichaislohotlaramalgaoshirilgan, dehqonlargaayrimimtiyozlarberilib, buddizmvadaotsizmninghukm-xukmronliginicheklashuchunba’zitadbirlarbelgilangan.
Anashundayg’oyaviy-siyosiyqarashlarXindistondahamrivojlangan. Xindiston, Eron, Mesopotamiya, Misrsingarimamlakatlarjahontsivilizatsiyasining markazi bo’lgan. Qadimgi xindmadaniyatiningyozma yodgorliklaridan bo’lgan «VEDA» hamda «Mahobhorat” insoniyat tarixidagi eng noyob yodgorlik bo’lib, unda ilk marta odob-ahloq,, siyosat, davlat masalalari yoritilgan. Yana bir yodgorlik Maur imperiyasining asoschisi Chandraguptaning do’stiKautilning«Artxashastra» («Davlat qurilishi haqidagifanasaridir. Xindistonning buyuk davlat arbobi J. NeruKautilningsiyosiy risolalarini yuqori baholab, Kautilning davlatniboshqarishhaqidaginasihatlari uni Xindiston Makiavellisidebatashgaasos bo’la oladi. Kautil o’zining aqli va amalgaoshirganishlaribilan o’z davrisaviyasidan ancha ilgarilab ketgan,debyozdi. Darhaqiqat, eramizdanavvalgi IV asrdayashaganKautildavlatniboshqarishmasalalarigaoidqarashlaribilanOvrupaning XVI asrdagimutafakkiriMakiavellidarajasidabo’lsa, urushvasiyosatningo’zaromunosabativaurushlarningmohiyatinitushunishda XIX asrnemisgeneraliKlauzevitsdanbirnechamingyilgailgarilabketganedi. Uurushlarsiyosatningtahqijihatdandavom |etishidirdebyozganedi.