Mazkurfanoliyta’limmuassalaribakalavriatta’limyo’nalishlariningbarchasidao’qitiladi

Adabiyotlar.

1. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida T. O‘zbekiston 2011.

2. Karimov I.A. Inson manfaati , huquq va erkinliklarini ta’minlash, hayotimizning yanada erkin va obod bo‘lishiga erishish bizning bosh maqsadimizdir. T.O‘zbekiston 2012.
3. Mirziyoev SH.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarning qo‘shma majlisidagi nutq. T.O‘zbekiston 2016. 56 b.
4. Mirziyoev SH.M.Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak.T.O‘zbekiston 2017.104 b
5. SHarifxo‘jaev M. O‘zbekistonda ochiq fuqarolik jamiyatini shakllanishi. T. SHarq, 2003
6. Qirg‘izboev M.Fuqarolik jamiyati genezisi, shakllanishi va rivojlanishi. T.O‘zbekiston,2010
7. Jalilov A va boshqalar. Fuqarolik jamiyati asoslari. T. Baktiapess,2015
8. O‘tamurodov Ava boshqalar. Fuqarolik jamiyati fanidan tushuncha va atamalar lug‘ati. Lotin yozuvida. T. Turon zamin ziyo. 2017. 23 b.t.


10-Mavzu: Ommaviyaxborotvositalarinierkinlashtirish.


REJA:

1. 
   Insoniyattarixidaaxborotehtiyoji.
   
2. 
   Fuqarolikjamiyatinibarpoetishjarayonidaaxborotsohasiniislohqilish, so’zvaaxboroterkinligi.
   
3. 
   Ommaviyaxborotvositalariningto’rtinchihokimiyatsifatidadavlathokimiyatidagio’rni.
   

Mavzuningtayanchiboralari:

Modernizatsiya, siyosiymodernizatsiya, fuqarolikjamiyati, jamiyatsiyosiytizimi, axborot, ommaviyaxborotvositalari, axborotsohasiniliberallashtirish, so’zerkinliginita’minlash, fuqarolikjamiyati,nodavlatommaviyaxborotvositalari, Internet, “Elektronhukumat”.

Harqandayjamiyatdaaxborothamishamamlakattaraqqiyotiningko’zgusi, kishilarningongi, dunyoqarashi, siyosiysaviyasishakllanishiningasosiyvositalaridanbiridir. Shuninguchunham, axborotgabo’lganhayotiyehtiyoj, uniqondirishgaxizmatqiluvchiomillarnishakllantirishkishiliktaraqqiyotiningharbirbosqichidaetakchio’rinlardanbiriniegallabkelgan. Insoniyattarixidaaxborotto’plashvatarqatishningdastlabkiog’zaki (voizlar, jarchilar, choparlarvaboshqalar) vayozma (popiruslardagi, e’lontaxtalarivahakozolardagi) namunalarinomuntazambo’lsada, qadimzamonlardanyaxshima’lum. O’shadavrlardayoqto’laqonliaxborotvaxabargatalabhamdaehtiyojturlimanbalardao’zaksinitopgan. Zardushtiyliktarixiningmanbalaridaaytilishicha, Zardushtxudoningpayg’omi (xabari)niodamlargaetkazishorqalibosqinchilikvavayronliklaroldiniolish, halolmehnatqilib, tinch-totuvyashash, adolatvahaqiqatgasajdaqilishkerakliginio’rgatgan. 30 asrlaroldinbitilib, bizlargaetibkelgan “Avesto”danharqandayxabar, yangiliko’ziningtakomilligi, haqiqiyligi, to’liqligibilanbaholanishi, uningyordamidainsoniyatyaxshilikvaezgulikkaqarabintilishito’g’risidaxulosaqilishmumkin. Ommaviyaxborotningasosiyma’nosinianglatuvchima’lumotyig’ish, qaytaishlashvatarqatishhamdatezkorxabarlaryozibjamiyatniogohetishbilanmashg’ulkishilarAmirTemurdavridahambo’lganligima’lum. BuhaqdaSohibqironning «QissaiTemur»da: «Amretdimkim, harsarhadvaviloyat, lashkarvamamlakatg’abiraxbornavis (xabarlaryozuvchi, ya’nimuxbir) tayinetgaylarkim, sipohvahokimvara’iyatvabegonalashkarvamolvamanolningmudoxilvamaxorijvabegonaodamlarvakarvonningkirmakvachiqmog’ivahamsoyapodshohlarmamlakatiningaxborivaalarninga’molivaaf’olivauzoqbaladalardindargohimg’ayuzqo’yg’onulamovafozilodamlarningishlarvaso’zlarinrostlig’vadurustlig’bilayozibdargohg’ayiborgaylar»⁷³, deganfikribuningdalilidir. Demak, bo’layotganhodisa-voqealarhaqidaxabarto’plashvadavlatniboshqarishdaulardanfoydalanishSohibqironuchunhammuhimomilbo’lgan.
AllomaAlisherNavoiyhamo’zijodivafaoliyatidavomidaxolisvarostaxborotmasalasigaalohidae’tiborqaratgan. Uning “Hayratulabror” dostonidagiyolg’onxabarberuvchiningahvoli:
Harkishiyolg’onnidesa, lekkam
Bo’lg’ayedikoshbudavrondaham.⁷⁴
Yoki “FarhodvaShirin” dostonidaxabarningijtimoiyahamiyatigaalohidae’tiborqaratganmutafakkirajdodimizning:
Erursenshoh - agarogohsen-sen,
Agarogohsen - sen, shohsensen,⁷⁵
deganmisrlariharqandayyangilik, xabarhaqiqiyligi, xolisligi, to’liqligivatezkorligibilanbaholanganligi, uningyordamidahalqirodasiyo’naltirilibturilganidandalolatberadi. Umazkurmisrasidaagarkishiaxborotnibirinchibo’libegallasa, jamiyattizgininiegallashi, aynanxabarsababbarchahalokatvafalokatlarningoldiniolishihaqidagipandlaribugungixabar, axborotboshqarayotgandunyomizhaqidagibashoratdekko’rinadi.
Buesaularningfuqarolikjamiyatigaxosasosiyomillardanbirigaaylanibborayotganidandalolatberadi.




Mustaqillikyillaridaerkinommaviyaxborotvositalarifaoliyatiuchunzarurbo’lganhuquqiy, ijtimoiy-siyosiyvaiqtisodiyshart-sharoitlarshakllandi. OAVningfuqarolikjamiyatiinstitutisifatidarivojlantirishyo’lidagiislohotlarizchildavometmoqda. Diqqatgasazovormuhimtomonishundaki, erkinOAVnirivojlantirmayturib, fuqarolikjamiyatiqurishvainsonerkinligi, huquqlarinita’minlashmumkinemasliginijamoatchilikanglabetdi. Fuqarolikjamiyatinirivojlantirishdaso’zvamatbuoterkinliginita’minlashmasalasialohidao’rinegallashininazardatutibPrezidentI.Karimovshundaydeydi: «Jamiyatimizniyanadarivojlantirishvasifatjihatidanyangilashborasidagiengmuhimustuvoryo’nalish – buinsonhuquqlarivaerkinliklarini, so’zvamatbuoterkinligini, shuningdek, oshkoralikni, jamiyatdao’tkazilayotganislohotlarningochiqliginita’minlaydigandemokratiktamoyillarniso’zdayokiqog’ozdaemas, amaliyhayotdajoriyqilishdir, desak, hartomonlamato’g’ribo’ladi».⁷⁶Mamlakatimizningmustaqillikkaerishishiaxborotsohasiniliberallashtirish, so’zerkinliginita’minlashdahamyangibosqichniboshlabberdi. O’tganyillardavomidaushbusohadakengqamrovliislohotlar, ko’plabchora-tadbirlaramalgaoshirildi. Buboradaaxborotvositalarifaoliyatigaoidmukammalhuquqiybazayaratilganliginivauinsonlaruchunaxborotolishsohasidaerkinlikvahuquqlarinita’minlashdamuhimrolo’ynayotganliginialohidaqaydetishzarur. Avvalo, mamlakatimizdaaxborotsohasidaolibborilayotgansiyosatO’zbekistonRespublikasiningKonstitutsiyasidabelgilanganommaviyaxborotvositalarierkinligivaqonunlargamuvofiqfaoliyatyuritishi⁷⁷harkimfikrlash, so’zvae’tiqoderkinligiga, hamdao’ziistaganaxborotniizlash, olishvatarqatishhuquqigaega⁷⁸ekanligihaqidagime’yorlarniizchillikbilanvato’laligichata’minlanishiasosidaamalgaoshirilishiniqaydetishzarur.
Shuma’nodaBirinchiPrezidentimizI.A.Karimovommaviyaxborotvositalariningfuqarolikjamiyatidagiroligaalohidato’xtalib: “Ochiqvakuchlifuqarolikjamiyatinibugungikundaerkinommaviyaxborotvositalarivaboshqafuqarolikjamiyatiinstitutlariningrivojlangantizimisiztasavvuretibbo’lmaydi... ularningfaoliyatisamaradorliginioshirishnita’minlaydiganzarurme’yoriy-xuquqiybaza, iqtisodiyvahuquqiykafolatlaryaratilganihambusohadagikattaishlarimizdanbo’ldi”,⁷⁹debta’kidlaganibejizemas. Darhaqiqat, mustaqillikyillaridaommaviyaxborotvositalarifaoliyatinitartibgasoluvchiqonunlarningtahlilibusohagaoidhuquqiybazanitakomillashtirishizchilvatizimlitarzdaamalgaoshiribborilganliginiko’rsatmoqda. O’tganyillardamamlakatimizdayaratilganhuquqiymakonvaijtimoiy-iqtisodiyislohotlarnatijasidabosmanashrlarsoniko’paydi, xususiygazetavatelestudiyalartizimiyuzagakeldi.

Axboroterkinliginita’minlaydigankonstitutsiyaviyme’yorlarommaviyaxborotvositalarifaoliyatinivaumumanaxborotsohasidagimunosabatlarnitartibgasoluvchiboshqaqonunlardahamtakomillashtirilgan. Shunialohidata’kidlashkerakki, demokratikjarayonlaranchachuqurlashgan, bungamosmatbuotgaegabo’lganrivojlanganmamlakatlardaso’zvafikrerkinligiasta-sekino’zoqimibilankiribkelgan. Jamiyatnitubdanislohqilish, asrlarmobaynidashakllanibqolgantushunchalarnisindirish, hurfikrlilikniturmushtarzigaaylantirishmaqsadidaanashundayqonunlarningqabulqilinishiO’zbekistonuchunkattasiyosiy, madaniy, qolaversa, huquqiyvoqeabo’ldi. Aynipaytdauaxborotsohasinijahonandozalarigamoslashtirish, fuqorolarnierkinfikrlashgao’rgatishvashuasosdajamiyatnisog’lomfikrlarasosidaqaytadanqurishdavlatsiyosatidarajasigako’tarilganliginiko’rsatadi. MustaqillikdavridamamlakatimizdagiOAVlariningqiyofasi, tizimdagitarkibiyo’zgarishvayangilanishlarquyidagilardanamoyonbo’lmoqda:

1. OAVning soni va sifati keskin ortib bormoqda. 1991 yildaOAVumumiysoni 395 tabo’lganbo’lsa⁸⁰,1994 yildaRespublikada 475 taOAV, ulardan 384 tagazeta, 66tajurnal, 19 tatelestudiya, 3 takabeltelevideniyasi, 2 taradiostudiyavabittaagentlikfaoliyatko’rsatgan⁸¹. bugungakelib, 1,4 mingtagayaqinommaviyaxborotvositalariO’zbekistonmatbuotvaaxborotagentligidaro’yxatgaolinganliginiaytishzarur. Ulardan 709 gazeta, 289 jurnal, 95 TV i radio. Bosmanashrlar, tele- i radiokanallarbilanbirvaqtda publitsistikfaoliyatni veb-saytlarhamolibbormoqdalar.⁸²
2. Mustaqillikyillaridamamlakatimizdadavriybosmanashrlarninginternetversiyalari, internetjurnalistika vujudga keldi va u jadallik bilan rivojlanib bormoqda.So’nggibeshyilichidaularningsoni 2 barobardanortdi.1 yanvar 2015 yilholatigako’ra, internetommaviyaxborotvositalari 304 tanitashkiletadi.⁸³
3.So’nggio’nyilichidamustaqilbosmaOAVlariningsoni 2,5 marta, mustaqilelektronOAVlarningsoniesa 7 barobaroshdi.⁸⁴Mavjudbarchatelekanallarningqariyb 53 foizi, radiokanallarningesa 85 foizinodavlatommaviyaxborotvositalarihisoblanadi.⁸⁵Buesaerkinaxborotbozori, bozoriqtisodiyotitalablarigajavobberaoladiganmustaqilnashrlarsoniko’payib, raqobatmuhitishakllanganlidandalolatberadi.
4. Respublikamizdaistiqomatqilayotganko’pmillatlimushtariylarningtalabvaistaklariinobatgaolinganholdabosmaommaviyaxborotvositalari 12 tatilda⁸⁶nashretilmoqda, televidenievaradiodahambuamaliyotqo’llanilmoqda, eshittirishvako’rsatuvlarqardoshxalqlartillaridantashqarirus, ingliztillaridahamefirgauzatilib, veb-saytlaro’zbek, rusvaingliztillaridafaoliyatyuritadi;
5. Bugunrespublikamizdagiommaviyaxborotvositalarisiyosiy-ijtimoiy, huquqiy, tibbiy, ta’lim-tarbiya, xotin-qizlar, ijtimoiy-ma’rifiy, iqtisodiy-ijtimoiy, sport, ma’naviy-ma’rifiyvashukabiboshqako’plabsohalarbo’yichachiqarilmoqda.
6. Davlatvajamoattashkilotlariommaviyaxborotvositalaribilanbirqatordanodavlatommaviyaxborotvositalarivaularningfaoliyatiniqo’llab-quvvatlashgaqaratilganbirqanchatashkilotlartizimiyaratildi. Xususan, O’zbekistonRespublikasiOliyMajlisihuzuridagiNodavlatnotijorattashkilotlarinivafuqarolikjamiyatiningboshqainstitutlariniko’llab-kuvvatlashJamoatfondi, Jurnalistlarijodiyuyushmasi, O’zbekistonmustaqilbosmaommaviyaxborotvositalarivaaxborotagentliklariniqo’llab-quvvatlashvarivojlantirishjamoatfondi, Nodavlatelektronommaviyaxborotvositalarimilliyassotsiatsiyasi, Jurnalistlarnitayyorlashxalqaromarkazishularjumlasidandir.
7. Xalqarohamjamiyatnimamlakatimizhayoti, islohotlarniamalgaoshirishborasidaqo’lgakiritilganyutuqlarto’g’risidaxabardorqilish, aholiningaxborotgabo’lganehtiyojiniqondirishhamdafuqarolarvadavlatorganlario’rtasidagio’zaroaloqadorliknikuchaytirishmaqsadidahozirgikundainternettarmog’idadeyarlibarchadavlatorganlariningveb-saytlarijoylashtirilgan. Davlatorganlariveb-saytlaridantashqariboshqaveb-saytlarningsonihamoshibborayotganliginialohidaqaydetishzarur. Xususan, “Uz” domenzonasidagiveb-saytlarningsoni 2002 yildagi 587dan⁸⁷ 2010 yilfevraloyidamilliyinternetmakonida 10 mingtaveb-saytro’yxatgaolingan, 2015 yiliyunoyiholatigako’raesa, ularningsoni 21,86 mingtagaetdi.⁸⁸
8. Sohagazamonaviytexnologiyalarizchiljoriyetilishinatijasidatizimgaraqamli, mobilvainternettelevideniekabimutlaqoyangimediatuzilmalarkiribkelmoqda. Globaltarmoqda 200 gayaqinnashrlarningelektronversiyalarimavjud.⁸⁹
Shuningdek, hozirgikundaQoraqalpog’istonRespublikasi, Navoiy, Namangan, Farg’onavaSamarqandviloyatlarikompyuterlashtirishmarkazlariga "uz" domeniniro’yxatgaolishmaqomiberildi. Buesa"uz" domeninihududlarningo’zidaro’yxatgaolishvaularningsoniniyanadaoshirishgaxizmatqiladi.⁹⁰Veb-saytlarningsonioshibborayotganliginafaqatfuqarolarimizning, balkiboshqamamlakatlardahamRespublikamizdao’zkazilayotganislohotlarhaqidato’lama’lumotgaegabo’lishuchunimkoniyatlaryaratmoqda.
Bumisollarmamlakatimizdaommaviyaxborotvositalariniliberallashtirishgaoidsiyosattizimliasosda, bosqichma-bosqichvaaniqmaqsadgayo’naltirilganholdaamalgaoshirilayotganligidandalolatberadi. Aynichog’da, mamlakatimizdaijtimoiyhayotningturlisohalaridaamalgaoshirilayotganislohotlaroxiroqibatdaommaviyaxborotvositalariishidayangiyo’nalishlarningpaydobo’lishivasohagaoidqonunchilikbazasinitakomillashtirishgaolibkeldi.
Mamlakatimizdayaratilganqonunchilikbazasivaamalgaoshirilayotganishlarxalqaro-huquqiyme’yorlargato’lamoskelishinialohidaqaydetishkerak. Xususan, OAVfaoliyatigaoidqonunlarningtahliliularningBirlashganMillatlarTashkilotining “Insonhuquqlariumumjahondeklaratsiyasi”ning 19-moddasidagi “harkimdavlatchegaralaridanqat’iynazarharqandayaxborotniolishvatarqatishhuquqigaegaekanligi”hamdaboshqahalqarohujjatda “o’zarotenglikvaturlimadaniyatlarnihurmatqilishasosidabarchadavlatlaro’rtasidaikkivako’ptomonliaxborotalmashishmuhim”ligito’g’risidagime’yorlargahamohangekanligininamoyonqilmoqda.⁹¹
BirinchiPrezidentimizIslomKarimovtomonidanishlabchiqilgan“Mamlakatimizdademokratikislohotlarniyanadachuqurlashtirishvafuqarolikjamiyatinirivojlantirishkontseptsiyasi”daaxborotsohasiniislohqilishborasidagiqonunchiliktashabbuslariushbusohadabosqichma-bosqichamalgaoshirilayotgantadrijiyislohotlarninguzviydavomibo’ldi. Axborotsohasinitaraqqiytoptirish, so’zvaaxboroterkinliginita’minlashnimamlakatimizdademokratikislohotlarniyanadachuqurlashtirishvafuqarolikjamiyatinirivojlantirishningengmuhimyo’nalishlaridanbirisifatidabelgilabberilgan. Ma’lumki, fuqarolikjamiyatiningmuhimbelgilaridanbiridavlathokimiyativaboshqaruviorganlariustidanjamoatchilikvapar­lamentnazoratinita’minlashsanaladi. ShunuqtainazardanKontseptsiyada “Davlathokimiyativaboshqaruviorganlarifaoliyatiningochiqligito’g’risida”giQonunniqabulqilishtaklifetildi. 2014 yilning 6 mayidaqabulqilinganbuqonunninghayotgajoriyetilishidavlathokimiyatiorganlarifaoli­yatixaqidajamoatchiliknixabardorqilibborishninghuquqiymexanizmlariniyaratib, yurtimizdaamalgaoshirilayotganislohotlarningochiqligivaoshkoraliginita’minlashgaxizmatqiladi. Fuqarolikjamiyatinishakllantirishsharoitidajamoatchilikfikriningrolitoboramuhimahamiyatkasbetibbormoqda. Fuqarolarningaxborotvositalariorqalisiyosiyqarorlarniqabulqilinishgata’sirivakengishtirokinatijasidadasturlarniamalgaoshirishjarayonidaOAVgamurojaatlaroshibboradi. Buesaommaviyaxborotvositalariyordamidafuqarolarvadavlatboshqaruviorganlario’rtasidagio’zaromunosabatlarningyanadayaqinlashuvi, rivojiuchunimkoniyatyaratadi. Ushbuqonunningqabulqilini­shifuqarolarnidavlathokimiyativaboshqaruviorganlariningfao­liyatito’g’risidaxolis, tezkorvato’la-to’kisxabardorqilishga, fuqarolarningdavlatvajamiyatqurilishijarayonlaridafaolishtirokinita’minlashgaxizmatqilib, buorganlarfaoliyatiustidanjamoatchiliknazoratiniamalgaoshirishdabarchazarursharoitlarniyara­tibberadi.
BirinchiPrezidentimizI.Karimovtomonidan “Davlathokimiyativaboshqaruviorganlarifaoliyatiningochiqligito’g’risida”giqonunniqabulqilishhaqidagitaklifihambumuammoningechimijamiyattaraqqiyotiuchunnechog’likdolzarbekaninitasdiqlaydi⁹². Birso’zbilanaytganda, qonunningqabulqilinishinatijasida, axborotvositalaribilandavlathokimiyativaboshqaruviorganlario’rtasidaaloqalarnimustahkamlashorqalimediamakonnitezkorvamukammalaxborotbilanto’ldirishhamdaushbuma’lumotlardanfuqarolarningerkinfoydalanaolishlariuchunkengimkoniyatlaryaratiladi. XXI asrdataraqqiyotningaxborotbosqichigaqadamqo’yganjahonhamjamiyatiharsohanimodernizatsiyalashvaaxborotlashtirishyo’lidanbormoqda. Axborot-kommunikatsiyatexnologiyalarninginqilobiyta’siridavlattuzilmalarivafuqarolikjamiyatiinstitutlari, iqtisodiyvaijtimoiysoha, ilm-fanvata’lim, madaniyatvaodamlarningturmushtarzidakuzatilmoqda. Kompyutertexnologiyalariinsonlargao’zsalohiyatidanyanadato’liqfoydalanishimkoniyatiniberadi, farovonlikdarajasinioshirish, demokratiya, tinchlikvabarqarorliknimustahkamlashmaqsadlarigaerishishigayordamberadi. Respublikamizhammazkurjarayonlardanchetdaqolayotganiyo’qvaglobalaxborotjamiyatinishakllantirishdafaolishtiroketmoqda. “Mamlakatimizdademokratikislohotlarniyanadachuqurlashtirishvafuqarolikjamiyatinirivojlantirishkontseptsiyasi”da⁹³axborotsohasigaoidbelgilanganvazifalarhamO’zbekistongajahonaxborotmakonidao’ziningmunosibo’rninitopishigayordambermoqda. Aynichog’da, axborottexnologiyalari, ommaviyaxborotvositalarivaelektronkommunikatsiyaningrivojlanishihozirgizamonjamiyatiboshdankechirayotganglobalo’zgarishlarnikeltiribchiqarmoqda. Jamiyatningasosiyinstitutlarihisoblanganhokimiyatlar, sog’liqnisaqlash, oilavanikoh, madaniyat, ta’limvafankabilarjiddiytransformatsiyagayuztutmoqda. Axborottexnologiyalariasosidadavlathokimiyatiorganlarifaoliyatiningshaklivamazmunitubdano’zgarmoqda, davlatboshqaruvininginnovatsiontizimi – elektronhukumatlar, elektrondavlatlartashkiltopmoqda, demokratikboshqaruvningtartib-taomillari (elektrondemokratiya, to’g’ridan-to’g’rifoydalanishyokitanishishdemokratiyasi) takomillashibbormoqda.
Axborotjamiyatidaijtimoiyinstitutlarjiddiyo’zgaribborarekan, yuzberayotgano’zgarishlarnio’rganishvamushohadaqilishgabo’lganehtiyojhamshungayarashaortibboradi. Hozirgizamonjamiyatiaxborotmakoniningo’zgarishiqadriyatlarningyangitizimi, bilishvaamaliyotningengyangiustuvorliklarishakllanishigaolibkeladi. Bundayqadriyatlarvaustuvorliklaro’znavbatidainsonningjamiyatdagixulq-atvoriga, siyosiyvaiqtisodiytizimnirivojlantirishga, deyarlibarchaijtimoiyinstitutlarfaoliyatko’rsatishigajiddiyta’siro’tkazadi. Aynibirvaqtdasiyosat, iqtisodiyotvamadaniyataxborotdanmuayyanguruhlarmanfaatlaridafoydalanilishiyokiaxborotniongliravishdabuzishbilanbog’liqturlixavfvatahdidlargaduchorbo’ladi. Bundaymuammolarelektronkommunikatsiyalarhukmronligisharoitlaridarivojlanishistiqbollariniqaytamushohadaqilishningdolzarbliginikuchaytiradi, shuningdekyangiturdagiaxborotmakoniimkoniyatlarigategishlibahoberishvauningijobiysalohiyatiniamalgaoshirishuchunzarurshart-sharoitlaryaratishgataqozoqiladi.
Shundayqilib, axborotbilanta’minlanganjamiyatmadaniyatihokimiyatningyangiturini – ilmiybilimgaasoslanganhokimiyatnishakllantiradi. Bundayhokimiyataxborotbilanta’minlanganjamiyatningmuhim, ajralmasxususiyatibo’lib, unisiyosiy, iqtisodiy, madaniyvaijtimoiy-texnikjihatdanrivojlantirishyo’nalishlarivaparametrlariniko’rsatibberadi. Mazkurvazifalarni, shuningdeko’zgarishlarborishiningbutunjarayonigajiddiyta’sirqiluvchimuammolarnihaletishuchundavlattomonidanaxborotsiyosatiamalgaoshiriladi. Hozirgivaqtdarivojlanayotganmamlakatlardaaxborotmilliyresursbo’lib, unisaqlash, rivojlantirishvaundanoqilonafoydalanishdavlatahamiyatigamolikvazifaekanligito’la-to’kisanglabetilgan. Shundayqilib, hozirgibosqichdajamiyataxborotsohasinirivojlantirishgaqaratilganvanafaqattelekommunikatsiyavositalarini, balkiaxborotning (ishchanlikkaqaratilgan, tomoshabop, ilmiy-ta’limyangiliklaridanxabardorqilishvashukabi) turlariniyaratish, saqlash, ularustidaishlashvaularnitarqatishbilanbog’liqishlabchiqarishlarhamdamunosabatlarningbutunjamlamasiniqamraboladigansoluvchidavlatsiyosatishakllanibbormoqda. Jahonhamjamiyatidailg’ormavqelarniegallashgaintilayotgandavlatsamaralimilliyaxborotsiyosatiniishlabchiqishivaamalgaoshirishihamdabundaysiyosatganisbatanaxborotlashgandemokratikvafuqarolikjamiyatgao’tishnita’minlashgadavlatboshqaruviningustuvorvazifasisifatidaqarashikerak. O’zgarganaxborotmuhitidadavlatvajamiyatningo’zarobog’liqligiyangikonfiguratsiya – raqamlihamishtirokchilikkonfiguratsiyasitusinikasbetmoqda. Buholhokimiyattuzilmalaribilanfuqarolarmuloqotininghozirdaamaldabo’lgan, an’anaviytusolganshakllarinimodernizatsiyaqilishimkoniyatini, shuningdekhokimiyatlaro’zaromunosabatlariningsifatjihatidanyangituri – elektronhukumatvaelektrondemokratiyapaydobo’lishiimkoniyatinihamberadi. Bundayo’zaromunosabatlarningqarortopishidavlatboshqaruviqadriyatlarinitubdanqaytako’ribchiqishni, hokimiyatorganlarifaoliyatinifuqaroviyvailmiyekspertizasisamaraliboshqaruvqarorlariqabulqilinishigako’maklashadiganochiqdemokratikjamiyatmo’ljalidafaoliyatolibborishnianglatadi. Hozirgizamonsiyosiyhokimiyatijamiyattaraqqiyotiningavvalgitarixiydavrlaridamavjudbo’lmaganyangiresursga – shaxsvajamiyatgamafkuraviyta’sirko’rsatadiganaxborot-kommunikatsiyaresursigaegabo’lmoqda. “Elektronhukumat” tizimijoriyetilishinatijasidahozirgikundabizdavlatboshqaruviningmutlaqoyangimexanizmlarishakllanishigaguvohbo’libturibmiz.
2015 yil 18 noyabrdaO’zbekistonRespublikasining “Elektronhukumatto’g’risida” giqonununiqabulqilindi.⁹⁴Buesaaxborot-kommunikatsiyatexnologiyalariyordamidaaholimanfaatlarigaxizmatqiluvchi, davlatorganlaribilanqulayvasamaralimunosabatlarnio’rnatuvchi “elektronhukumat” tizimiizchiltatbiqetishuchunimkoniyatyaratdi.

Elektrondemokratiyahozirgikundao’zrivojiningboshlang’ichpallasidaturibdi, uningsalohiyatijudakattavabutundunyodakengmuhokamaqilinmoqda, elektrondemokratiyanimadaniyatningyangifenomenisifatidanazariyjihatdanmushohadaqilishesa, borgansaridolzarbahamiyatkasbetmoqda. Raqamlihukumat, kibersiyosat, elektronovozberish, raqamlidemokratiya, kompyutervositasidagisiyosiykommunikatsiyaqarortopishiimkoniyatiningo’ziyoqaxborotjamiyatisharoitlaridasiyosiy, iqtisodiyvamadaniymexanizmlarshakllariningtubdano’zgarishidandalolatberadi. Insoniyatmadaniyatjihatdantubburilishgayaqinlashmoqda. Bundafuqarolarningdemokratiktartib-taomillardanfoydalanishborasidakengimkoniyatlargaegabo’lishi, qarorlarqabulqilinishidafuqarolarishtiroketishiningkengayishitufaylihokimiyatyanadasifatli, shaffofvapirovardnatijadayanadasamaralibo’ladi.

Davlato’zxizmatlarinielektronvositalarorqalitaqdimetishyo’libilano’zsa’y-harakatlarinioddiyfuqarolarhayotisifatiniyaxshilashgaqaratayotganidandalolatberadiganmisollarko’p. Ta’kidlashlozimki, O’zbekistondabusohadakengko’lamliishlaramalgaoshirilmoqda. Normativ-huquqiyhujjatlarloyihalarinimuhokamaetishdafuqarolarningkengishtirokinita’minlashmaqsadidamaxsusportalfaoliyatiyo’lgaqo’yildi. Undaaynipaytgakelib, foydalanuvchilartomonidan 73 tadavlatorganining 237 tanormativ-huquqiyhujjatloyihasibo’yicha 350 danortiqtaklifvamulohazalarbildirilgan. Buesaqabulqilinayotganhujjatlarningsifatinioshirishdamuhimahamiyatkasbetmoqda.⁹⁵Bugungikundadavlatinteraktivxizmatlarisoni 1088 tagaetdi. Buo’tganyilningshudavridagiganisbatan 438 tagako’pdir. Mamlakatdainteraktivdavlatxizmatlarinirivojlantirishbo’yichako’rilganchoralarnatijasidasoliq (soliq.uz) vastatistikhisobotlar (stat.uz)nielektronshakldatopshirayotgantadbirkorliksub’ektlariulushi 100 foizgaetdi. 2015 yilning 6 yanvaridan my.gov.uz.da «Normativ-huquqiyhujjatlarta’sirinibaholashtizimi» yo’lgaqo’yildi. Uorqaliqonunhujjatlariniinternetorqalimuhokamaqilishmumkin. HozirgachaYagonaportalda 131 taqonunhujjatimuhokamagaqo’yilganbo’lib, shulardan 19 tasimuhokamajarayonida, 104 tasiningmuhokamasiyakunigaetgan, 8 tahujjatloyihasitasdiqlangan. Qonunhujjatlariloyihasinibaholashjarayonida 282 fikrqoldirilganbo’lib, ularning 81 tasigajavobberilgan⁹⁶.
Axborotbilanbukabierkintanishishhamdaundanfoydalanishtabiiyravishdafuqarolardasiyosatvaboshqaruvdamuntazamishtiroketishuchunkengimkoniyatyaratadi. Buo’rindaelektronhukumatganisbatanmuammolarningnafaqatnavbatdagiamaliyechimi, amalqilibturgantuzilmalarvaijtimoiymunosabatlarnimodernizatsiyaqilish, balkidavlatniboshqarishningyangiusulisifatidahamqaraladi. Shumunosabatbilanbirqatormamlakatlardahozirgizamonaxborotkommunikatsiyalarisharoitlarigamoskeladiganqonunchilikbazasivama’muriytartibgasolishqoidalari (intellektualmulk, shaxsgadoirma’lumotlar, shaxsiyhayotningdaxlsizligigabo’lganhuquqnihimoyaqilishvositalari) niyanadatakomillashtirishninghuquqiy, siyosiy, tashkiliyvainstitutsionalchora-tadbirlariamalgaoshirilmoqda. Buboradahokimiyatningjamoatchilikbilanto’g’ridan-to’g’rimuloqotinirag’batlantirishgaqaratilganshart-sharoitlaryaratiladi, hokimiyatningo’zibundaymuloqotningtashabbuskoribo’ladi. Bugungikundadavlathokimiyatiorganlariningtuzilmasidajamoatchilikbilanaloqalarbo’yichaixtisoslashtirilganbo’linmalarmavjudligishubilanizohlanadi. Siyosiymuloqotdaelektrontexnologiyalardanfoydalanishbundaymuloqotishtirokchilaridanyuksakdarajadagiaxborotmadaniyatigahamdabirgalikdainterfaolharakatqilishmadaniyatigaegabo’lishnitalabqiladi. Aynichog’da, ta’limqadrioshadi, axborotmehnatiga, “jamiyat-hokimiyat” interfaolmuloqotiningyangishart-sharoitlarigaengko’pdarajadatayyorbo’lganprofessionaltahlilchilargabo’lganqiziqishkuchayadi. Elektrondemokratiyaningqarortopishishaxsmediamadaniyatioshishinitaqozoetadi, fuqarolarningaxborotmakonidataklifetilayotganmedianomalarnitanqidiytahliletishvaulargaxolisbahoberish, axborotplyuralizmining, to’g’ridan-to’g’rifoydalanishdemokratiyasiamalqilishiningijtimoiy-madaniyvasiyosiyqonuniyatlariningxosxususiyatlarinitushunishborasidagiqobiliyatinirivojlantirishninazardatutadi. Shiddatbilankechayotganhodisa–voqealaroqimidakattahajmdagiaxborotningmazmuninianglash, unito’g’ritalqinetibxulosalarchiqarishnihoyatdamuhimdir. Buesaaxborotnitanlash, saralash, unito’g’riidroketishmadaniyatinishakllantirishkabiinsonningbevositadunyoqarashi, salohiyati, tajribasibilanbog’liqxususiyatlarnikamoltoptirishmasalalariningdolzarbliginioshiradi. Shumunosabatbilanglobaltarmoqdanfoydalanuvchilarauditoriyasiningko’pchiligiyoshlarekanligini, ularningonginivadunyoqarashiniyotmazmundagig’oyalarbilanzaharlashgaqaratilganma’lumotlarInternetkontentningkattaqisminitashkiletishiniqaydetishzarur. Turliijtimoiytarmoqlar, forumlar, tanishuvsaytlariningfaoliyatyuritishiyoshlarnio’zigatezdajalbqilmoqda. Hozirgikundaturlitillardaso’zlashayotganyoshlaruchunInternettarmog’ikengimkoniyatlaryaratmoqda. Ayniqsa, mobilInternetdanfoydalanuvchilarauditoriyasiningortibborishiturlimazmundagiaxborotlarniochiqolishimkoniyatiniyanadaoshirmoqda.
Jahontelekommunikatsiyatarmoqlarivaommaviyaxborotvositalariorqaliamalgaoshirilayotganxilmaxiltahdidlarturlimamlakatlardatashvishuyg’otmoqda. Ularo’zmadaniyati, an’analarivama’naviyqadriyatlariniyotaxborotta’siridanhimoyaqilishuchunmaxsuschoralarko’rishgamajburbo’lmoqdalar. Buboradajahonningko’pginamamlakatlaridaaholinivaavvalo, yoshlarniInternetningsalbiyta’siridanhimoyalashuchunnormativ-huquqiyhujjatlarqabulqilinayotganiniqaydetishzarur. Misoltariqasidaxalqaroamaliyotda “Kiberjinoyatlarto’g’risida” Konventsiya⁹⁷, “VoyagaetmaganlaruchunxavfsizInternetvaonlaynresurslarnijoriyqilishto’g’risida” EvropaIttifoqiParlamentiAssambleyasiningtavsiyalari⁹⁸, “Bolahuquqlarito’g’risida” BMTKonventsiyasi⁹⁹mavjud. Mamlakatimizdahambusohadatizimliravishdatashkiliy-huquqiytadbirlaramalgaoshirilmoqda. Jumladan, O’zbekistonRespublikasiBirinchiPrezidentining 2005 yil 28 sentyabrdagi "O’zbekistonRespublikasiningjamoatta’limaxborottarmog’initashkiletishto’g’risida"giqaroriga¹⁰⁰muvofiqta’limvayoshlarbo’yichayaratilayotganaxborotresurslariyagona“ZiyoNET” milliyta’limtarmog’igabirlashtirildi. Butarmoqningtashkiletilishiaxborotxurujlarigaqarshiturishdamuhimomilbo’lmoqda.
Bugungikundamamlakatimizdagioliyo’quvyurtlarivaularninghududlardagifiliallari,barchaziyomaskanlari «ZiyoNET» milliyta’limtarmog’ihamdayuqoritezlikbi­lanishlaydiganinternetgaulanganligibuboradaamalgaoshirilganishlarningko’lamidandalolatberadi.¹⁰¹PortalUznetsegmentidailg’orpozitsiyalardanbiriniegallaydivaundanfoydalanuvchilarningsonitoboraortibborayotganifikrimizningdalilidir¹⁰². Aynichog’daInternetningmilliysegmentidafaoliyatiniyuritayotgan Kun.uz (saytgakunliktashrifko’rsatkichlari 100 mingdanortgan)¹⁰³vaDaryo.uz (harkuni 90. 000 kishitashrifbuyuradi)¹⁰⁴kabiinternetnashrlarda Hi-Tech, madaniyat, ilm-fan, hordiq, sport, biznes, davlatboshqaruviorganlarikabiyo’nalishlardaveb-saytlarjoylashtirilgani, yangixizmatturlarijoriyetilayotganihamundanfoydalanuvchilar, aynanyoshlarsafikengayishigasababbo’lmokda.
Shubilanbirgamilliyqonunchiligimizdayoshlarninosog’lomaxborotlardanhimoyalashmexanizmlarimavjud. Misoluchun, “Ommaviyaxborotvositalarito’g’risida”gi,¹⁰⁵ “Yoshlargaoiddavlatsiyosatiningasoslarito’g’risida”gi,¹⁰⁶ “Bolahuquqlariningkafolatlarito’g’risida”gi¹⁰⁷qonunlardayoshlarorasidaodob-axloqnibuzishga, shujumladan, pornografiya, shafqatsizlikvazo’ravonlikninamoyishetuvchi, huquqbuzarliklarsodiretilishigatashviqotqilishgaqaratilganharqandayxatti-harakatlarmanetilishibelgilabqo’yilgan. Shuasosda,yoshlarimizningaxborotsohasidagikonstitutsiyaviyhuquqvaerkinliklariniyanadakengroqruyobgachiqarish, ularniaxborotxurujlaridanhimoyalashninghuquqiymexanizmlarinitakomillashtirishborasidazarurchoralarko’rilmoqda. Jumladan, bugungikunda“Bolalarniularningsog’lig’ivama’naviy-axloqiyrivojlanishigasalbiyta’sirko’rsatadiganaxborotdanhimoyaqilishto’g’risida”giqonunloyihasitayyorlanmoqda. Ubolalarningruhiyatigazararetkazadigan, jismoniyvama’naviyrivojlanishigasalbiyta’sirko’rsatadiganaxborotlardanhimoyaqilishsohasidagimunosabatlarnitartibgasolish, ommaviyaxborotmanbalaridazo’ravonlik, axloqsizlikhamdashafqatsizliknitarg’ibqilishgayo’lqo’ymaslikkaqaratilganamaliy-tashkiliyvahuquqiymexanizmlarninazardatutadi.¹⁰⁸