Mazmuni: Kırısıw

JOBA:
Sırtqı dúzilisi. Sút emiziwshilerdiń ayaqları júdá kúshli hám uzın bolıp, denesiniń astında jaylasadı. Sonlıqtan, onıń denesi jerden joqarı kóterilip turadı. Iyt júrgende barmaqlarına tayanadı. Bası háreketli moyını arqalı denesine birigedi. Sút emiziwshilerde úshinshi qabaq rawajlanbaǵan, sútemiziwshilerdiń sırtqı qulaǵı hám qulaq qalqanı rawajlanǵan. Iytlerdiń qulaq qalqanı háreketsheń boladı.
Jún qaplamı. Sút emiziwshilerdiń terisi jún menen qaplanǵan. Jún qaplamı eki qabattan turadı. Sırtqı qabatı uzın hám mayısqaq, biraq qattı qılshıqlardan, astınǵı qabatı jumsaq ólpeń kelte túklerden turadı. Jumsaq túklerdiń arasında hawa kóp boladı, olar haywan denesindegi temperaturanı jaqsı saqlaydı. Qattı qılshıqlar bolsa túkler menen birge terini qorǵap turadı. Sút emiziwshilerdiń denesinde seziw xızmetin atqaratuǵın iri hám uzın qıllarda boladı.
Kópshilik sút emiziwshilerdiń terisinde ter bezleri boladı. Bezler ıssıda denesiniń temperaturasın turaqlı saqlaw hám qosımsha bólip shıǵarıw organı xızmetin atqaradı. Íssı hawada bezleri arqalı bólinip shıǵatuǵın ter haywan denesin suwıtıw menen birge organizmnen artıqsha duzlardı shıǵarıp jiberedi. Iytlerdiń terisinde ter bezleri bolmaǵanlıqtan olardıń denesi dem alıw arqalı suwıydı. Sonlıqtan, iytler ıssı hawada awzın ashıp tez-tez, dem aladı.
Sút emiziwshilerdiń barmaqlarınıń ushında múyiz tırnaqları yamasa tuyaqları boladı. Geypara haywanlardıń basındaǵı shaqları (qaramallar, karkidonlar antilopalar) da múyizden turadı.
Skeleti. Sút emiziwshiler skeleti bas, omırtqa baǵanası, kókirek quwıslıǵı, aldınǵı hám artqı ayaqlar, olardıń belbew skeletinen turadı (96-súwret). Bas miyi birqansha kúshli rawajlanǵanlıqtan miy qutısı da basqa omırtqalı haywanlardikine salıstırǵanda úlken boladı. Omırtqa baǵanası moyın, kókirek, bel, segiz kóz hám quyrıq bólimlerinen turadı. Moyın 7 omırtqadan ibarat. Kókirek omırtqalarınıń sanı 12—15 bolıp, olar qabırǵa hám tós súyekleri menen birigip kókirek quwıslıǵın payda etedi. Bel 2—9, (iytlerde 6) omırtqadan turadı. Bel omırtqaları ózara háreketsheń birikkenlikten haywanlardıń denesi belinen búgiliwi múmkin. Segizkóz bóliminde 3—4 omırtqalar jambas súyegi menen birigip ketken. Quyrıǵının uzınlıǵı quyrıq omırtqalarınıń sanına baylanıslı (úshten onǵa shekem).

Sút emiziwshilerdiń aldınǵı ayaq belbew skeletleri eki jawırın hám oǵan qosılıp ósken kókirek tirek súyegi hám eki palwan súyekten turadı. Iytlerde palwan súyekleri rawajlanbaǵan. Artqı ayaq belbewi, yaǵnıy jambas súyegi úsh jup súyekten ibarat.
Tisleri. Sút emiziwshilerdiń tisleri hár qıylı dúzilgen. Iyttiń jaǵınıń aldınǵı bóliminde sına tárizli gúrek tisler, olardan keyinirekte iri konus tárizli qazıq tisler, awız boslıǵınıń eki qaptalında jalpaq azıw tisler jaylasqan. Hárbir jaqlardaǵı azıw tislerden biri jırtqısh tiske aylanǵan. Iytler hám basqa jırtqısh haywanlardıń gúrek tisleri mayda, qazıq hám jırtqısh tisleri kúshli rawajlanǵan (97-súwret). Tisleriniń hár qıylı bolıwı olardıń atqaratuǵın xızmetine baylanıslı. Tisler jaqlarınıń oyıqshasında jaylasqan.