Oshirish omillari, zaxiralari
19.121-guruh | Salohiddin Mahammadjonov
Mehnat unumdorligi bilan ishlab chiqaruvchi mehnat kuchining nisbati to‘g‘risidagi masala yuzasidan munozara XXasrning 20-yillarida boshlanib, keyingi davrlarda u yoki bu darajada keskinlik bilan davom etdi. Ushbu munozaraning zamirida ikki tushuncha – «ishlab chiqaruvchi mehnat kuchi» (Produktiv-kraft) va «mehnat unumdorligi» tushunchalarining talqini yotadi. - Mehnat unumdorligi bilan ishlab chiqaruvchi mehnat kuchining nisbati to‘g‘risidagi masala yuzasidan munozara XXasrning 20-yillarida boshlanib, keyingi davrlarda u yoki bu darajada keskinlik bilan davom etdi. Ushbu munozaraning zamirida ikki tushuncha – «ishlab chiqaruvchi mehnat kuchi» (Produktiv-kraft) va «mehnat unumdorligi» tushunchalarining talqini yotadi.
Umuman, omillar deganda – biron-bir jarayon yoki hodisaga ta’sir etuvchi kuchlar, sabablar, tashqi vaziyatlar tushuniladi. Mehnat unumdorligi omillari - mahsulot, ish yoki xizmatlar birligini ishlab chiqarishda yollanma mehnat sarfi miqdorining o‘zgarishiga ta’sir etuvchi sabablar, harakatlantiruvchi kuchlar. - Umuman, omillar deganda – biron-bir jarayon yoki hodisaga ta’sir etuvchi kuchlar, sabablar, tashqi vaziyatlar tushuniladi. Mehnat unumdorligi omillari - mahsulot, ish yoki xizmatlar birligini ishlab chiqarishda yollanma mehnat sarfi miqdorining o‘zgarishiga ta’sir etuvchi sabablar, harakatlantiruvchi kuchlar.
Raqobat – unumdorliknioshirishning hamda iqtisodiy o‘sishni ta’minlashning harakatlantiruvchi kuchidir, chunki har bir korxona sotuv va ta’minot bozorida o‘z mavqeini yaxshilashga harakat qiladi. Ikkinchi tomondan, qudratli unumdorlik raqobatni oshiradi, iqtisodiy o‘sish esa uni kuchaytiradi. Nafaqat korxonalar, balki milliy iqtisodiyotlar ham o‘zaro raqobatlashadi. Iqtisodiy nazariyaga ko‘ra, korxona va milliy iqtisodiyotlar raqobatning teng sharoitlarida bo‘lib, bir-biriga qaramaqarshi turadi, bu alohida olingan milliy iqtisodiyot va aniq korxonalar o‘rtasidagi real hayotda sezilarli farqlanadi. Masalan, tabiiy resurslar, iqtisodiy va ijtimoiy infratuzilma, ishchi kuchi ko‘lami va sifat tuzilmasi umuman teng emas - Raqobat – unumdorliknioshirishning hamda iqtisodiy o‘sishni ta’minlashning harakatlantiruvchi kuchidir, chunki har bir korxona sotuv va ta’minot bozorida o‘z mavqeini yaxshilashga harakat qiladi. Ikkinchi tomondan, qudratli unumdorlik raqobatni oshiradi, iqtisodiy o‘sish esa uni kuchaytiradi. Nafaqat korxonalar, balki milliy iqtisodiyotlar ham o‘zaro raqobatlashadi. Iqtisodiy nazariyaga ko‘ra, korxona va milliy iqtisodiyotlar raqobatning teng sharoitlarida bo‘lib, bir-biriga qaramaqarshi turadi, bu alohida olingan milliy iqtisodiyot va aniq korxonalar o‘rtasidagi real hayotda sezilarli farqlanadi. Masalan, tabiiy resurslar, iqtisodiy va ijtimoiy infratuzilma, ishchi kuchi ko‘lami va sifat tuzilmasi umuman teng emas
Mehnat unumdorligini oshirishga ta’sir etish darajasi va xususiyatiga qarab, omillarni quyidagi uchta guruhga ajratiladi: - Mehnat unumdorligini oshirishga ta’sir etish darajasi va xususiyatiga qarab, omillarni quyidagi uchta guruhga ajratiladi:
moddiy-texnik
tashkiliy-iqtisodiy
Ijtimoiy-ruhiy
Ishlab chiqarishni takomillashtirish vazifalarini hal etishga: - Ishlab chiqarishni takomillashtirish vazifalarini hal etishga:
- - uskunalarni zamonaviylashtirish;
- - ma’naviy eskirgan uskunalarni yangi, unumliroq uskunalar bilan almashtirish;
- - ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash darajasini oshirish: qo‘lda bajariladigan ishlarni mexanizatsiyalash, kichik mexanizatsiya vositalarini joriy etish, uchastka va sexlardagi ishlarni yalpi mexanizatsiyalash;
- - ishlab chiqarishni avtomatlashtirish: avtomat-dastgohlarni, avtomatlashtirilgan uskunalarni o‘rnatish, avtomatlashtirilganliniyalardan va ishlab chiqarish tizimlaridan foydalanish;
- - yangi, ilg‘or texnologiyalarni joriy etish;
- - xomashyoning yangi turlaridan, progressiv materiallardan foydalanish yo‘li bilan va boshqa choralar orqali erishiladi
Mintaqaviy zaxiralar – muayyan mintaqaga xos bo‘lgan ishlab chiqaruvchi kuchlardan yaxshiroq foydalanish imkoniyatlari. - Mintaqaviy zaxiralar – muayyan mintaqaga xos bo‘lgan ishlab chiqaruvchi kuchlardan yaxshiroq foydalanish imkoniyatlari.
- Tarmoqlararo zaxiralar turli tarmoqlardagi korxonalar o‘rtasidagi aloqalarni yaxshilash, shartnomaviy intizomni mustahkamlash imkoniyati bilan bog‘langandir.
- Ishlab chiqarish ichki zaxiralari korxonada xomashyo, materiallar, uskunalar, ish vaqtdan foydalanishdagi kamchiliklar bilan belgilanadi. Smena ichidagi va butun kun mobaynidagi ish vaqti bevosita nobudgarchiliklardan tashqari, yaroqsiz qilingan buyumlarni tuzatish, texnologiyada ko‘zda tutilgan ishlarni bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘zga ko‘rinmas nobudgarchiliklar ham bo‘ladi.
Foydalanish muddatlari bo‘yicha zaxiralar - Foydalanish muddatlari bo‘yicha zaxiralar
- – joriyva istiqboldagi zaxiralarga bo‘linadi: joriy zaxiralardan oy, chorak, yil davomida korxonalarning haqiqiy imkoniyatlariga qarab foydalanish nazarda tutiladi;
- istiqboldagi zaxiralar korxonaning ularni yaqin vaqt ichida ishga solish uchun etarlicha resurslari yo‘q va ulardan istiqbolda bir yil yoki yanada ko‘proq vaqt keyin foydalanish mo‘ljallanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
