Mehnat va uning jamiyat taraqqiyotida tutgan o‘rni

Mehnat munosabatlarini davlat tomonidan muvofiqlashtirish nazariyasini yaratishda I. Shumpeter, J.M. Keyns va yangi klassik sintezlarning qarashlari .

• Mehnat munosabatlarini davlat tomonidan muvofiqlashtirish nazariyasini yaratishda I. Shumpeter, J.M. Keyns va yangi klassik sintezlarning qarashlari .
• Avstraliyalik iqtisodchi va sotsiolog olim Iozef Shumpeter iqtisodiy ta’limotlar tarixida alohida o‘rniga ega. Uning qarashlarida klassik nazariya bilan institutsionalizm nazariyasidagi iqtisodiy jarayonlar tahlilini turli ijtimoiy munosabatlar: huquqiy, ijtimoiy va boshqa munosabatlar tahlili bilan bog‘laydigan nazariyaning elementlari qo‘shilib ketgan edi. Y. Shumpeter «Iqtisodiy rivojlanish nazariyasi» deb nomlangan asarida (1912) tadbirkorning rolini ishlab chiqarishning eng muhim omili, bozor iqtisodiyotining asosiy harakatlantiruvchi kuchi sifatida asoslaydi.
• Yozef Alois Shumpeter (1883-1950) – Amerika iqtisodchisi. Tresht (Moraviya)da 1883 yilning 8 fevralida tug‘ilgan. Vena universitetini tugallagan, Gras va Bonn universitetlarida o‘qituvchilik qilgan (1925-1932), keyin Garvardda dars bergan (1932-1950), bunda u kapitalizm nazariyasi va amaliy faollik davrlariga oid tadqiqotlari tufayli keng tanildi. “Xo‘jalik rivoji nazariyasi” (Theorie der wirtschaflichen Entwicklung, 1912); “Amaliy faollik davrlari: kapitalizmning nazariy, tarixiy va statistik tahlili”, “Kapitalizm, sotsializm va demokratiya” (1942) kabi asarlar uning eng yirik asarlari sirasidandir.

Yuqorida J.B. Sey ham ishlab chiqarish omillari bo‘lgan mehnat, kapital va yer to‘g‘risidagi nazariyani bayon qilganligi va tadbirkorning ishlab chiqarish tashkilotchisi sifatidagi rolini yuqori baholaganligi ko‘rsatib o‘tilgan edi. Lekin Y. Shumpeter iqtisodiy tafakkur tarixida birinchi bo‘lib tadbirkorning ishlab chiqarish omili sifatidagi barcha xususiyatlarini ochib berdi. U bunday deb yozgan edi: «Biz vazifasi yangi kombinatsiyalarni amalga oshirishdan iborat bo‘lgan va uning faol elementi sifatida ishtirok etadigan... xo‘jalik sub’ektlari tadbirkorlar deb ataladi», odatda korxonaning egasi hisoblanmaydigan tadbirkor vazifasiga ishlab chiqarishga yangiliklar, ya’ni quyidagi maqsadlarga erishish uchun resurslar – buyum va kuchlarni kombinatsiyalashni joriy qilish kiradi:

• Yuqorida J.B. Sey ham ishlab chiqarish omillari bo‘lgan mehnat, kapital va yer to‘g‘risidagi nazariyani bayon qilganligi va tadbirkorning ishlab chiqarish tashkilotchisi sifatidagi rolini yuqori baholaganligi ko‘rsatib o‘tilgan edi. Lekin Y. Shumpeter iqtisodiy tafakkur tarixida birinchi bo‘lib tadbirkorning ishlab chiqarish omili sifatidagi barcha xususiyatlarini ochib berdi. U bunday deb yozgan edi: «Biz vazifasi yangi kombinatsiyalarni amalga oshirishdan iborat bo‘lgan va uning faol elementi sifatida ishtirok etadigan... xo‘jalik sub’ektlari tadbirkorlar deb ataladi», odatda korxonaning egasi hisoblanmaydigan tadbirkor vazifasiga ishlab chiqarishga yangiliklar, ya’ni quyidagi maqsadlarga erishish uchun resurslar – buyum va kuchlarni kombinatsiyalashni joriy qilish kiradi:
• iste’molchilarga ma’lum bo‘lmagan yangi ne’matni ishlab chiqarish yoxud u yoki bu ne’matga yangi sifatni joriy etish;
• tegishli tovarni ishlab chiqarishning yoki undan tijorat yo‘lida foydalanishning yangi usulini joriy etish;