Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

 
 
13.5 . Xavoza xamda supalarning mustahkamligi va turg’unligini 
hisoblashning asosiy prinsiplari 
 
Xavoza va supalarda ishlashning xavfsizligi ularning mustahkamligi hamda 
turgunligiga bog’liq. Xavozalarning qurilmasi mustahkam bo’lishi usun 
xisoblashda ustunlar, ko’ndalang va bo’ylama, to’shamalar, dioganal bog’lamalar 
to‘g‘ri tanlanishi zarur.
Mustahkamligini ta’minlash maqsadida xavoza va so’rilar ko’zda tutiladigan 
maksimal yukka mo’ljallanadi. Maksimal yuk ishlar turiga bog’liq. Gisht va 
boshqa materiallar solingan paketlar (konteynerlar)ni tushamalarga kranlar bilan 
o’rnatishda (chiqarishda) 1,2 ga teng bo’lgan dinamiklik koeffisenti ham hisobga 
olinadi: 
Gisht konteyner (paket)ning massasi 700-1200 kg; qorishmali yashikning 
massasi 200kg; material ko’tarib turgan ishchining massasi 130 kg; materialsiz 
ishchining massasi 100 kg.

---

337 
To’shamalar bir tyokis taqsimlangan yuk (gisht, tosh terish ishlari uchun 250 
kg/m
2
, suvoqchilik ishlari uchun 200 kg/m
2
, montaj ishlari uchun 100 kg/m
2
) 
ta’siriga chidamlikka sinaladi. 
Ko’ndalang va bo’ylama yuklar tushadigan ustunlar xisobiy mustahkamligi 
Eyler kritik kuchi (R
E
)ni aniqlash va uni kurib chikilayotgan kavatdagi xisobiy 
siqish kuchi (R
xis
)ga taqqoslash yo’li bilan tekshiriladi: Eyler krtik kuchi quyidagi 
formuladan topiladi; 
2
2
h
Åj
Ï
Pý =
Bu erda: E – elastiklik moduli; 
j-kesimning inersiya moment sm. 
h-bush turgan ustunning balandligi sm. 
)
(


êã
Ð
P
P
n
k
Ð
âàêò
ø
äîèì
õèñ
3
+
+
=
Bu erda R
xis
– xisobiy sikish kuchi kg. 
k – 2ga teng bo’lgan ortikcha yuk koeffitsenti. 
n – kavatlar soni. 
R
doim
– ustunga tushadigan doimiy yuk kg. 
R
sh
– shamoldan tushadigan yuk (35-45 kg/m
2
qilib olinadi.) 
R
vakt
–vaktincha tushadigan yuk kg. 
R
e
< R
xis
bo’sa, ustunlar turgunmas bo’ladi, shu sababli uning bikrligini 
oshirish choralarini kurish kerak.