Меҳнат хавфсизлиги ва атроф-муҳитни муҳофазаси

Тrassani texnik nivelirlash qaydnomasi
1-jadval

Bekatlar №	Piketlar №	Reykadan sanoqlar			Nisbiy balandliklar h, mm			asbob gori zonti ag,m	baland ligi h, m
		orqadagi a	oldindagi b	oraliqdagi c	hisob langan hh	o‘rtacha ho‘	tuzatilgan ht
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
	RP11	1238							79,512
		1371			-0571	-0570	-0570
	PK 0		1809		-0569				78,942
			1940
------	----------	----------	------------	-------------	----------	-----------	...............__...............'>.............	...............	...............
	PK 0	0534				+5			78,942
		0712			-2041	-2043	-2038	79,654
	+60			0338	-2045				79,316
	PK 1		2575						76,904
			2757
------	----------	----------	------------	-------------	----------	-----------	..............	...............	...............
	PK 1	2642				+3,5			76,904
		2516			+1174	+1174,5	+1178	79,420
	+49,5			3157	+1175				76,263
	PK 2		1468						78,082
			1341
------	----------	----------	------------	-------------	----------	-----------	..............	...............	...............
	PK 2	0668				+6			78,082
		0492			-2424	-2422	-2416
					-2420
	PK 3		3092						75,666
			2912
------	----------	----------	------------	-------------	----------	-----------	..............	...............	................
	PK 3	1034							75,666
		1157						76,823
	+16			0904		+1			75,919
	+40			2242	-0657	-0657	-0656		74,581
	S.S (5.05.2006 Y)			2680	-0657				74,143
	+47			3705					75,118
	+55			3568					73,255
	+60			2236					74,587
			1691						75,010
			1814
------	----------	----------	------------	-------------	----------	-----------	..............	...............	...............
		2204				+0,5			75,010
		2100			+0537	+0538,5	+0539
					+0540
	PK 4		1667						75,549
			1560
------	----------	----------	------------	-------------	----------	-----------	..............	...............	...............
	PK 4	1671							75,549
		1792						77,341
	O‘+3			3077					74,264
	O‘+8			1726		+1,5			75,615
	O‘+10			2172	+0988	+0987,5	+0989		75,169
	CH+4			1371	+0987				75,970
	CH+7			2155					75,186
	CH+10			2231					75,110
	+55			0517					76,824
	PK 5		0683						76,538
			0805
------	----------	----------	------------	-------------	----------	-----------	..............	...............	...............
	PK 5	1311				+1			76,538
		1168			-0880	-0881	-0880
					-0882
	RP17		2191						75,658
			2050
------	----------	----------	------------	-------------	----------	-----------	..............	...............	...............
	а	а= 22610	в= 30355		hh= -7745	ho'r= -3872,5

Jurnalning har bir beti to‘lganda unda betma –bet tekshirish ishlari bajariladi. Buning uchun jurnalning har bir beti tagiga 3, 4,6 va 7-ustunlarga yozilgan sonlar yig‘indisini topilib yoziladi. Yuqorida ko‘rsatilgan ustunlar yig‘indisini va desak, u vaqtda tekshiruv natijasi quyidagi shartni ta’minlashi kerak:

Nivelirlash jurnalida berilgan misol uchun betma-bet tekshirish natijasi jurnal betining tagida hisoblab keltirilgan.
Trassani nivelirlash bilan bir vaqtda ko‘ndalang qirqim nuqtalari ham nivelirlanib boriladi. Buning uchun, agar joy relyefi tekis bo‘lsa, piketlarni nivelirlash stansiyasidan ko‘ndalang qirqim hamma nuqtalari oraliq nuqtalar kabi nivellirlanadi va jurnalga yozib boriladi (6.a rasm). Agar relyef notekis bo‘lsa ko‘ndalang qirqim nuqtalari bir necha stansiyadan turib nivelirlanishi mumkin (6.b rasm).
Trassani nivelirlash natijasini tekshirish va nuqtalar (piketlar) balandligini davlat balandlik sistemasida hisoblash uchun trassaning

boshi va oxiri joyda mavjud reper yoki markalarga bog‘lanadi. Bunday tayanch punktlar yaqin orada joylashmagan bo‘lsa trassa ikki marta-to‘g‘ri va teskari yo‘nalishlarda nivelirlanadi(teskari yo‘nalishda faqat reperlar nivelirlanadi) va boshlang‘ich deb qabul qilingan piket balandligi shartli

qilib olinadi. Shunga ko‘ra nivelirlash jurnalini ishlab chiqishda trassa bo‘yicha nivelirlash xatosi quyidagi ikki usulda hisoblanishi mumkin.
Agar trassaning bosh va oxirgi nuqtalari reperlarga bog‘langan bo‘lsa


(
Trassa to‘g‘ri va teskari yo‘nalishda nivelirlangan bo‘lsa, nivelirlash xatosining miqdori quyidagi formula bilan aniqlanadi:



formulalar bo‘yicha hisoblangan nivelirlash xatosining chekli qiymati quyidagi formula bilan aniqlanadi:



Trassaning bo‘ylama va ko‘ndalang profilini tuzish
Trassaning bo‘ylama va ko‘ndalang profilini nivelirlash jurnali va piketlash daftarchasi asosida millimetrovka qog‘ozida chiziladi. Profil gorizontal va vertikal masshtablarda chiziladi. Gorizontal masshtab loyixalanayotgan inshoat turiga trassa o‘tgan joy xususiyatiga bog‘liq bo‘lib asosan yirik masshtabda (1:500-1:10000) olinadi. Masalan avtomobil yo‘llarini ko‘rish uchun muhim yo‘nalishlarini qidirish ishlarida relyefi tekis joylarda 1:5000 tog‘li joylarda 1:2000 va undan yirikroq. Kanallarni loyixalashda 1:1000 dan 1:5000 masshtabgacha olinadi. Profilga aniqroq ko‘rinish berish uchun vertikal masshtabli gorizontal masofalar masshtabiga nisbatan 10 marta yirik (ko‘pincha 1:100, 1:200) qilib olinadi.



7-rasm
Bo‘ylama profilni chizish profil to‘rini tuzishdan boshlanadi. Profil masshtabi va to‘rining mazmuni quriladigan inshoat turiga, uning xususiyatiga va boshqalarga qarab har xil bo‘ladi. Quyidagi 7-rasmda keltirilgan profilda uning to‘ri umumiy ko‘rinishda berilgan bo‘lib, qurilayotgan tinshoat xususiyatiga qarab qo‘shimcha qatorlar kiritilishi mumkin. Profil to‘rini yasash uchun shaklda uning qatorlari o‘lchanib santimetrda keltirilgan. Ular bo‘yicha chizilgan qatorlarga qatorlar nomi shaklda berilganday yozib chiqiladi. Profil to‘ri qatorlarini to‘ldirish masofalar qatoridan boshlanadi nivelirlash jurnalining 2-ustunidan olingan piketlar va oraliq nuqtalari masofasi qabul qilingan gorizontal masshtab. Misol: 1:5000 da ketma-ket bu qatorga qo‘yib chiqiladi va ularning o‘rni topilib masofa qiymati yozib qo‘yiladi. Piketdan piketgacha bo‘lgan 100 metr masofa odatda yozilmaydi. Ikki qo‘shni piketlar orasida yozilgan oraliq nuqtalari masofasi yig‘indisi 100 metrga teng bo‘lishi kerak. Topilgan har bir nuqta yoniga yer nuqtalari balandligi qatorida jurnalning 10-ustunida olingan balandlik santimetrgacha yaxlitlanib yoniga yozib chiqiladi.
Profil to‘rining yuqoridan birinchi gorizontal chizig‘i shartli gorizont deyiladi. Uning balandligi jurnalda hisoblangan nuqtalar balandligiga qarab qabul qilinadi. Bunda chiziladigan profilning eng past nutasi ushbu gorizont chizig‘idan 2-4 sm yuqorida bo‘lishi hisobga olinadi. Bizning misolmizda shartli gorizont balandligi 406.0 m qabul qilingan. Profilning eng rast nuqtasi PK 1 bo‘lib uning balandligi 411.36-406.0=5,36 m yoki 1:200 vertikal masshtabda 2.5 sm gacha yuqorida joylashadi.Profilning vertikal shkalasi sm li bo‘lakularga bo‘linib hisoblangan nuqtalar balandligi qiymatidan eng kichik yaxlit metrda olinib, shkalaning 2 yoki 3 bo‘lagiga yoziladi va key ingi bulaklar qiymati vertikal masshtabdan foydalanib yozib chiqiladi. Misolimizda shikalaning ikkinchi bulagi yeng kichik balandlik 410m bilan yozilib 1:200vertikal masshtabda keyingi bulaklar belgilab chiqilgan (masshtabda 1sm 2m ga teng) so‘ngra masofalar qatoridagi har bir nuqtadan perpindikular chiziq yo‘nalishida ushbu nuqtaning balandligi vertikal shkaladan foydalanib o‘lchab qo‘yilib nuqtalar bilan belgilanadi. Bu nuqtalarning chizg‘ich yordamida to‘g‘ri chiziqlar bilan tutashtirib profil chiziq hosil qilinadi. To‘g‘ri va egri chiziqlar qatoriga egri chiziqning xisoblangan boshlang‘ich va oxirgi uchi qiymatlari gorizontal masshtabda qo‘yiladi. Egrining boshi va oxiri orasidagi chiziq yoy ko‘rinishida chiziladi va uning bo‘rtig‘i o‘ng burilish uchun yuqoriga chap burilish uchun pastga qaratib qo‘yiladi.
Yoy ichiga egrining elementlari yoziladi. Trassa o‘qi to‘g‘ri kesimlari ustida ularning rumbi ostida esa kesim uzunligi yoziladi. Burilishidan keyingi to‘g‘ri chiziq azimuti formula bo‘yicha 𝜑 orqali hisoblanib undan rumbga o‘tiladi.
“Trassa o‘qi bo‘yicha joy plani” qatorida piketlash daftarchasidan foydalanib syemka qilingan trassa o‘qi joy va predmet tafsilotlari burilish nuqtalari va boshqalar ko‘rsatiladi.
Ko‘ndalang profil ham millimetrovka qog‘ozida nivelirlash jurnalida olinadigan qiymatlar bo‘yicha gorizontal va vertikal masofalari bir xil yirik masshtabda (1:200 yoki 1:500) chiziladi.
Yuzalarni nivelirlash va uning usullari.
Aerodrom,stadion, temir yo‘l stansiyasi kabi muhandislik inshooti kurish muljallangan maydon yuzasini relyefini aniqlab,undan maqsadga muvofik foydalanish uchun avval shu joyning relyefi tasvirlangan reja chiziladi. Ixtiyeriy maydon yuzasini nivelirlab,uni qog‘ozdagi gorizontallar bilan tasvirlash yuzani nivelirlash deb, reja esa gorizontalli reja deb ataladi. Bunday reja muhandislik ishlarida ko‘p ishlatiladi: kuriladigan inshoot shu rejada loyihalanib, keyin amalga oshiriladi.
Berilgan joyning konturi (chegaralari) relyefining ko‘rinishi, joyning ochiq yoki yopiq ekanligi kabi hollarga qarab, yuza nivelirlashda quyidagi usullar qo‘llaniladi:1) kvadrat kataklar usuli 2) parallel chiziqlar usuli; 3) poligon usuli, bulardan eng ko‘p qo‘llaniladigani kvadrat kataklar usulidir .
Kvadrat kataklar usuli: Bu usulda teodolit yordamida joy qiyaligiga qarab, tomoni 20yoki 40 m li kvadrat kataklar quyidagicha yasaladi (1-rasm). A nuqtaga teodolit bir vernyer noli limb noliga to‘g‘rilanadida, alidada mahkamlanib, limb bushatiladi, YE nuqtaga karatilib esa limb mahkamlanadi. AYE chiziqda har 20 yoki 40 mdan V,S....nuqtalar belgilanib,qoziq koqiladi; keyin alidada bushatilib, 1 verner 900 ga to‘g‘rilansa, AYega perpendikulyar 1-5 chiziq yasaladi. Bu yerda ham 1-5 bo‘yicha 20...40m dan o‘lchab 2,3...nuqtalar belgilanadida qoziqlar koqiladi. Nuqtalar A-2 A-3... В -2 В-3...kabi belgilanadi va kokilgan qoziqlar yeziladi. Shunda kvadrat kataklar yasalgan bo‘ladi. Nivelirlash oldidan kvadrat kataklar sxemasi alohida qog‘ozga chiziladi, bunda nivelirlashda reykadan olingan sanoqlar har qaysi nuqta yeniga yeziladi. Tomon uzunligiga qarab,boglovchi nuqtaning asbobdan uzoqligi 50m dan oshmasligi kuzda tutilib, stansiyalar belgilanadi va shakldagi kabi nivelirlanadi. Agar joyning nishabi kichik bo‘lsa, kvadrat tomonlari 100m dan olinadi. Bunda har kvadratda stansiya olinadi. Kvadrat tomoni yoki o‘rtasida balandlik bo‘yicha harakterli nuqta bo‘lsa, uning o‘rni tomonlarga nisbatan aniqlanadi va nivelirlanadi.
Tomon uzunligi 40mm dan bo‘lgan kvadrat katakning 1:1000 masshtabda chizilgan rejasi misol tarikasida 1-rasmda keltirilgan.

1-rasm.

Chizmada burchak uchlarining nomerlanishi qabul qilinigan koidaga binoan yezilgan; stansiyalar nomeri rim raqami bilan ko‘rsatilgan. Nivelirlash tartibi ham sxema tarzida berilgan; boglovchi nuqtalarga qarash yo‘nalishi uzluksiz chiziq bilan, oraliq nuqtalarga qarash yo‘nalishi esa punktir chiziq bilan ko‘rsatilgan. Boglovchi nuqtalarga 2 gorizontda qarab ,2 sanoq ,oraliq nuqtalarga bir gorizontda qarab,bir sanoq olingan va bu sanoqlar burchak uchlariga yezilgan. Endi shu dala materiallari bo‘yicha burchak uchlarining belgilarini aniqlash va shu belgilar bo‘yicha gorizontallar o‘tkazish, o‘rtacha (nol) belgilarni aniqlash kabi ishlar bilan tanishaylik.

Burchak uchlari belgilarini aniqlash. Sxematik rejadagi sanoqlar bo‘yicha nivelirlash jurnali to‘ldiriladi va buylama nivelirlashdagi kabi,- bunda ham boglovchi va oraliq nuqtalar belgisi aniqlanadi.
Belgilar bo‘yicha gorizontallar o‘tkazish.
Kvadrat uchlarining belgilari aniqlangandan keyin, nivelirlangan joyning 2-sxematik rejai chiziladi. 7-rasmdagi kvadrat uchlarining hisoblangan belgilari sm gacha yaxlitlab olinib burchak uchlari nomeri yeniga yeziladi (2-rasm). Shu belgilar bo‘yicha talab qilingan kesim balandligida (N=0.25myoki N=0.50m da ) gorizontallar o‘tkaziladi. Misolda kesim balandligi N=0.25m deb olingan .
Nuqtalar belgisi bo‘yicha gorizontallar o‘tkazish usulllari tushuntirilgan.
Kvadratlarning barcha tomonlari va 1 diagonali bo‘yicha interpolyatsiya qilinganidan keyin gorizontallar o‘tkaziladi. Shunda joy relyefi gorizontallar bilan tasvirlanadi.



2-rasm
Parallelel chiziqlar yoki ko‘ndalang chiziqlar usuli.
Bu usul joy ochiq va yopiq bo‘lib, relyefi o‘rtacha bo‘lganda qo‘llaniladi. Bunda joy o‘rtasidan o‘tkazilgan magistral chiziq yoki trassa uk chizig‘idagi kerakli nuqtalarning rejaiy o‘rni va balandliklari aniqlanadi. Nivelirlanishi kerak nuqtalar belgilanib, ularning urinlari magistral chiziqka nisbatan perpendikulyar yoki ma’lum burchak bo‘yicha chiqarilgan chiziq yordamida aniqlanadi. Joyning sxematik rejai obrez shaklida chiziladi (3-rasm). Keyin joyning tuzilishiga qarab,bir yoki bir necha stansiya orqali nivelirlanadi. Nivelirlash natijalari sxemaga yoki jurnalga yeziladi. Kameral ishlar kvadrat usulidagi kabi bajariladi.