Menejment maktablari доц. Файзиева Ш. Reja

Menejment maktablari доц. Файзиева Ш. Reja

MENEJMENT MAKTABLARI

доц.Файзиева Ш.

REJA:

• 
  “Ilmiy” menejment maktabi talimotlari
  
• 
  “Mumtoz” menejment maktabi talimotlari
  
• 
  “Inson munosabatlari maktabi” ta’limotlari
  
• 
  “Miqdoriy, tizimli yoki zamonaviy” menejment maktabi ta’limotlari
  

BOSHQARISH TA’LIMOTIDA TO’RT MAKTAB

Ilmiy

menejment

maktabi

Mumtoz yoki

ma’muriy

menejment

Inson

munosabatlari

maktabi

Miqdoriy, tizimli

yoki zamonaviy

menejment

Ilmiy menejment maktabi 1885 -1920 yillar

Maqsadi yollanma ishchilar unumdorligini oshirishda g’oyatda samarador va maqbul usullarni izlashdir

Asosiy namoyondalar

F. Teylor.

F. Gilbert.

G.Gant.

G.Emerson.

“Ilmiy” menejment maktabi XIX asrning oxiri va XX asrning boshlarida Amerikada shakllana boshlagan. Bu maktab ibtidosida amerikalik muhandis va ixtirochi F.Teylor (1856-1915) turgan edi. Uning nazariyasi keyinchalik “Teylorizm” degan nom olgan. F.Teylor ta’limotining asosiy mazmuni - yollanma ishchilar mehnatining unumdorligini oshirishda g’oyatda samarador va maqbul usullarni izlash.

“Ilmiy” menejment maktabi XIX asrning oxiri va XX asrning boshlarida Amerikada shakllana boshlagan. Bu maktab ibtidosida amerikalik muhandis va ixtirochi F.Teylor (1856-1915) turgan edi. Uning nazariyasi keyinchalik “Teylorizm” degan nom olgan. F.Teylor ta’limotining asosiy mazmuni - yollanma ishchilar mehnatining unumdorligini oshirishda g’oyatda samarador va maqbul usullarni izlash.

“Ilmiy” menejment maktabi

Teylorning prinsiplariga binoan

• 
  mehnatning har bir jarayoni, uning ko’lami va ketma-ketligi aniq, puxta ixtisoslashtirilishi shart;
  
• 
  har bir mehnat turi qat’iy vaqt oralig’ida taqsimlanishi lozim;
  
• 
  har bir mehnat jarayoni va hatto har bir harakat puxta ishlab chiqilgan qoidalarga bo’ysundirilgan bo’lishi kerak;
  
• 
  yuqoridan belgilab berilgan ish usullari va qoidalarni bajarish uchun doimiy talabchan nazorat amalga oshirilishi lozim;
  
• 
  ishchilar malakasi va saviyasiga qarab joy-joyiga qo’yilishi shart;
  
• 
  boshqaruvchi bilan boshqariluvchi mas’uliyatini aniq belgilash va vazifalarini to’g’ri taqsimlash shart.
  

Uning nazariyasiga ko’ra, rahbar va mutaxassislarni kam malaka talab qiladigan ijrochilik mehnatidan va ularga xos bo’lmagan vazifalardan ozod qilish, ishchidan esa boshliqlarning barcha buyruqlarini hech qanday mulohaza yuritmasdan, biror-bir shaxsiy tashabbus ko’rsatmasdan aniq hamda tez bajarishni talab qilish kerak edi.

Uning nazariyasiga ko’ra, rahbar va mutaxassislarni kam malaka talab qiladigan ijrochilik mehnatidan va ularga xos bo’lmagan vazifalardan ozod qilish, ishchidan esa boshliqlarning barcha buyruqlarini hech qanday mulohaza yuritmasdan, biror-bir shaxsiy tashabbus ko’rsatmasdan aniq hamda tez bajarishni talab qilish kerak edi.

F.Teylor boshqarishni “aniq qonun va qoidalarga tayanadigan haqiqiy ilm, shuningdek, nima qilish kerakligini aniq bilish va uni puxta, hamda arzon usulda bajarish san’ati” deb baholagan.

G.Emerson -boshqarish va mehnatni tashkil qilishning kompleks, sistemali tizimini ishlab chiqqan. Uning tamoyillari “Mehnat unumdorligining 12 tamoyili” nomli asarida yoritilgan.

G.Emerson -boshqarish va mehnatni tashkil qilishning kompleks, sistemali tizimini ishlab chiqqan. Uning tamoyillari “Mehnat unumdorligining 12 tamoyili” nomli asarida yoritilgan.

Aniq qo’yilgan maqsad va g’oyalar.

Oqil, sog’lom fikr.

Jozibali, e’tiborli mahsulot.

Intizom.

Xodimga nisbatan adolatli bo’lish.

Tezkor, ishonchli, to’liq, aniq va muntazam hisob-kitob.

Dispecherlash.

Me’yorlar va jadvallar.

Sharoit bilan ta’minlash.

Jarayonlarni me’yorlash.

Standart yo’riqnomalarni tayyorlash.

Unumdorlikni rag’batlantirish.

Klassik yoki ma’muriy menejment 1920 – 1950 yillar

Maktab qarashlarining maqsadi - boshqarishning umumiy printsiplarini shakllantirishdan iborat.

Asosiy

namoyondalar

А. Fayol.

G.Ford

М.Veber

Menejmentning mumtoz maktabi

“Mumtoz”chilar tashkilotga keng qamrovli kelajak nuqtai nazaridan yondoshib, undagi umumiy xususiyatlar va qonuniyatlarni aniqlashga urinishgan. Maqsad – boshqarishning unversal usullarini yaratish orqali muvaffaqiyatga erishish edi. Ular boshqarishning quyidagi ikki jihatiga e’tiborni qaratishgan:

• 
  tashkilotning oqilona boshqaruv tizimini ishlab chiqish. Ular tashkilotni bo’linmalar yoki ishchi gypyhlapga bo’lishni, moliya, ishlab chiqarish va marketing boshqarishni takomillashtirishning muhim tomonlari deb hisoblashgan;
  
• 
  tashkilotning oqilona tarkibi va ishlovchilarning oqilona boshqarilishiga erishish shu maqsadda boshqarishda yakkaboshlik bo’lishini va ishchi faqat bitta boshliqdan topshiriq olishi va unga bo’ysunishi lozim degan g’oyani ilgari surishgan.
  

Anri Fayol

1916-yilda Teylor “Ilmiy ishlarni tashkil qilish” nazariyasini nashr etganidan bir necha yil o'tgach rivojlangan boshqaruv sxemalarini umumlashtirib, tizimli boshqaruv nazariyasi yaratdi. A.Fayol o’zining boy amaliy tajribasini “Umumiy va sanoat boshqaruvi” nomli kitobida umumlashtirgan.

A.Fayol boshqarishni:

• 
  kelajakni quruvchi;
  
• 
  faoliyatni tashkillashtiruvchi;
  
• 
  tashkilotni idora qiluvchi;
  
• 
  faoliyat turlarini muvofiqlashtiruvchi;
  
• 
  qaror va buyruqlarning bajarilishini nazorat qiluvchi kuchli qurol deb ataydi.  
  

G.Ford ishlab chiqarishni uzluksiz – konveyr usulida tashkil etish orqali boshqarishni markazlashtirishga, mehnatni ilmiy tashkil etishga, unumdorligini oshirishga erishdi.

G.Ford ishlab chiqarishni uzluksiz – konveyr usulida tashkil etish orqali boshqarishni markazlashtirishga, mehnatni ilmiy tashkil etishga, unumdorligini oshirishga erishdi.

 

Inson munosabatlari menejment maktabi 1930 – 1950 yillar

Asosiy

namoyondalar

Meri Parker

E.Meyo

D.M.Grеgor

A.Maslou

Maqsadi mehnat unumdorligiga psihologik omillar, ya’ni ishchi guruhlaridagi jipslashuv va o’zaro bir – biriga yordan berishga intilish orqali erishish

1930 – 1950 yillarda fan-texnika omilining kuchayishi mehnatni tashkil qilish va uni boshqarish, texnokratik usulning takomillashtirilishini taqozo etdi. Ishchi kuchiga bo’lgan munosabat tubdan o’zgaradi.

1930 – 1950 yillarda fan-texnika omilining kuchayishi mehnatni tashkil qilish va uni boshqarish, texnokratik usulning takomillashtirilishini taqozo etdi. Ishchi kuchiga bo’lgan munosabat tubdan o’zgaradi.

maktabga amerikalik jamiyatshunos va ruhshunos E.Meyo (1880-1949) asos soldi.

“Insoniy munosabatlar” maktabi

Elton Meyo Ushbu maktab nuqtаi nаzаridаn ishchi ― bu:

— fikrsiz robot emаs, bаlki o’z qаdr – qimmаtini his etаdigаn shаxs;

― muаyyan ijtimoiy ehtiyojlаrgа egа kishi (odаm).

Bu maktab nuqtai nazaridan:

Bu maktab nuqtai nazaridan:

• 
  Ayni individlar kompaniya va firmalarning manbai ekanligidan kelib chiqib, insoniy munosabatlar maktabi boshqaruvining:
  
• 
  tashabbuskorlikdan;
  
• 
  ishchilar bilan hamkorlikdan;
  
• 
  kompaniyada «birdamlik ruhi» va «mushtaraklik tuyg’usi»ni shakllantirishdan foydalanish hamda ularni rag’batlantirishga asoslangan tegishli usullarni ishlab chiqdi.
  

Qаror qаbul qilish jаrаyonini elеktron hisoblаsh tеxnikаsini hаmdа eng yangi mаtеmаtik usullаr vа vositаlаrni qo’llаgаn holdа tаdqiqotni o’tkаzishdir.

Qаror qаbul qilish jаrаyonini elеktron hisoblаsh tеxnikаsini hаmdа eng yangi mаtеmаtik usullаr vа vositаlаrni qo’llаgаn holdа tаdqiqotni o’tkаzishdir.

Asosiy namoyondalar

CH.Bеrnаrd

Sаymon G.

Miqdoriy, tizimli yoki zamonaviy menejment XX аsrning 60-80 yillаri

Miqdoriy menejment maktabi ta’limotlari XX asrning 60-80-yillarida g`arbda zamonaviy menejment rivojlana boshladi. G`arb nazariyotchilari boshqaruvning ijtimoiy tizimlar maktabini tashkil qilish maqsadida:

Miqdoriy menejment maktabi ta’limotlari XX asrning 60-80-yillarida g`arbda zamonaviy menejment rivojlana boshladi. G`arb nazariyotchilari boshqaruvning ijtimoiy tizimlar maktabini tashkil qilish maqsadida:

• 
  tizimli yondoshuv asoslarini ishlab chiqishdi;
  
• 
  yaxlit tizim bilan uning qismlari munosabatlari masalalarini ko’rib chiqishdi;
  
• 
  bir qancha o’zgaruvchi omillarning boshqaruvga ta’sirini o’rganishdi.
  

Miqdoriy (tizimli yoki zamonaviy) menejment maktabi

Tizimli menejment qarorlarning oqilonaligini ta’minlashni o’z oldiga vazifa qilib qo’yadi.

Tizimli menejment qarorlarning oqilonaligini ta’minlashni o’z oldiga vazifa qilib qo’yadi.

Zamonaviy menejmentda boshqaruvga turli yondashuv

Tizimli yondashuv

Vaziyatli yondashuv

Funksional yondashuv

Miqdoriy yondashuv

Boshqaruvchi

obyektning muayyan sharoitidagi ichki va tashqi vaziyatga qarab boshqaruv

ning ma’qul usuli qo’llaniladi

operatsion tamoyiliga, qaror qabul qilish nazariyasi tamoyillariga e’tibor

qaratiladi.

boshqaruvga tashkiliy mexanizmlarni keng oqilona yo’llarini ishlab chiqishda

ma`lum funktsiyalarni, ya’ni rejalashtirish tashkillashtirish, raxbarlik qilish, uvofiqlashtirish, nazorat qilish kabilarni o’z ichiga oladi.

Tashkilotning ichki muhitiga (iqtisodiy, ilmiy –

texnikaviy, ijtimoiy,

siyosiy), e’tibor

beriladi.

Mustaqil O’zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy rivojining o’z modelini ,,Taraqqiyotning O’zbek modeli” ni yaratdi, uning negizini Prezidentimiz I.A.Karimov tomonidan shakllantirilgan besh tamoyil tashkil etadi

• 
  Iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi;
  
• 
  Davlat – bosh islohotchi;
  
• 
  Qonunning barcha sohalarda ustuvorligi;
  
• 
  Kuchli ijtimoiy siyosat;
  
• 
  Bozor iqtidosiyotiga bosqichma – bosqich o’tish.
  

http://fayllar.org