Menejment va statistika

DYA = MA + VY – VB.

Statistika bo‘yicha aniqlangan, doimiy yashovchi va mavjud aholi sonlari xalq xo‘jaligi tarmoqlarini joylashtirish va rivojlantirish istiqbollarini belgilashda, hamda aholi harakati sabablarini (ayniqsa vaqtincha yo‘qlar va vaqtincha bo‘lganlar soni) o‘rganishda katta ahamiyatga ega. Hududdagi doimiy aholi soniga qarab, ishlab chiqarish, xizmat ko‘ rsatish tarmoqlarini, o‘quv yurtlarini tashkil qilishni rejalashtirish mumkin. Mavjud aholi sonini, ularni oziq-ovqat va boshqa tovarlar bilan ta’minlashda, transport tarmoqlarini rivojlantirishda foydalanish mumkin bo‘ladi.

Albatta aholi soni muhim ko‘rsatkich bo‘lib, boshqa juda ko‘p iqtisodiy – ijtimoiy ko‘rsatkichlarni hisoblashda qo‘llaniladi. Masalan, oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlarining, kasalxonalarning mavjudligi, har 1000 kishiga oliy, o‘rta maxsus ma’lumotli mutaxassislarning to‘g‘ri kelishi va hokazo. Lekin aholi soni ko‘pincha yil boshidagi sanaga yoki ma’lum davrlarga beriladi. Statistik ma’lumotlar ma’lum davrlarga hisoblangani uchun, aholining o‘rtacha soni asosida aniqlanadi. Aholining o‘rtacha soni ma’lumotlar qanday bo‘lishiga qarab, bir necha usullarda aniqlanishi mumkin.

I. Agarda faqat aholi sonining ikki davrga ma’lumotlari mavjud bo‘lsa, u holda aholining o‘rtacha soni oddiy arifmetik o‘rtacha formulasi bo‘yicha hisoblanadi. Masalan, O‘zbekiston aholisi 2012 yil boshiga 29555,4ming kishi, 2013 yil boshiga esa 29993,5 ming kishini tashkil etgan. Demak, Respublika aholisining 2012 yilda o‘rtacha sonini topish uchun

ming kishi bo‘lgan.

II. Agar aholi soni har oy boshiga berilgan bo‘lsa, bunda aholining o‘rtacha sonini xronologik usul bilan aniqlanadi.

A = -----------------------------------------

n – 1

Masalan, mazkur tumanda aholi soni bo‘yicha qo‘yidagi ma’lumotlar mavjud:

Sanalar	1,01 20_ yil	1,02	1,03	1,04	1,05	1,06,	1,07	1,08	1,09	1,10	1,11	1,12	1,01 20__yil
Aholi soni ming kishi	120,0	120,5	120,8	121,0	120,4	119,6	120,4	121,2	121,8	122,0	122,6	122,4	123,0

III. Agarda aholi soni to‘g‘risidagi ma’lumotlar ma’lum davr mobaynida teng bo‘lmagan intervallarda ma’lum bo‘lsa, unda aholining o‘rtacha soni o‘rtacha tortilgan xronologik tarzda hisoblanadi.

; bu yerda t vaqt oralig‘i.
Masalan: Aholi soni 2011 yil 1 yanvarga 120,0 ming kishi, 1 mayga 120,4 ming kishi, 1 avgustga 121,2 ming kishi va 2012 yil 1 yanvarga 123,0 ming kishi bo‘lsin. Bunday ma’lumotlar bilan aholining o‘rtacha soni qo‘yidagicha hisoblanadi:

= 120,2 ming kishi; davr muddati = 4 oy;

Shunday tarzda boshqa oylar bo‘yicha ham aniqlaymiz.

O‘rtacha aholi soni:

= = 121, ming kishi.