Mengziyayev axrorjoning mintaqaviy iqtisodiyot fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

2. MINTAQAVIY SIYOSAT BO`YICHA XORIJIY TAJRIBALAR

Xorijiy adabiyotlarni o`rganish shuni ko`rsatadiki, hududlarni rivojlantirish va ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish bo`yicha turli mamlakatlarda xilma-xil yo`nalishlar mavjudligiga qaramay, ular o`rtasida tafovutlar kam, mintaqaviy iqtisodiy siyosatni amalga oshirishdagi maqsadlari esa quyidagi vazifalarni hal etishga qaratilgan:

- iqtisodiy qoloq mintaqalar rivojlanishini rag`batlantirish;
- markaziy hokimiyat vazifalarining katta qismini mahalliy davlat organlari zimmasiga yuklash;
- yirik shaharlarda sanoat ishlab chiqarishi to`planishini chеklash;
- yangi o`zlashtirilgan hududlarda ishlab chiqarishni joylashtirish va rivojlantirishni rag`batlantirishahri
Mintaqaviy siyosatni amalga oshirishning eng ommaviy usullaridan biri hududiy rivojlantirish jamg`armalarini tashkil etish hisoblanadi. Birinchi marta 1975-yilda Yevropa Ittifoqi qoshida hududiy muvofiqlashtirish jamg`armasi tashkil etilgan. Boshqa bir qancha mamlakatlarda ham ayrim hududlarning ijtimoiyiqtisodiy muammolarini hal etish maqsadida maxsus jamg`armalar (Italiyada davlat subsidiyasi hisobiga faoliyat yuritadigan va janubiy hududlar infratuzilmalarini rivojlantirishga yo`naltirilgan «Janub xazinasi»; Bolgariyada ayrim hududlar rivojlanishini jadallashtirish davlat dasturini ta'minlash bo`yicha jamg`arma, Vеngriyada uchta maqsadli jamg`armadan iborat hududlar rivojlanishining markaziy jamg`armasi va boshq.) tuzilgan.
Ko`plab xorijiy mamlakatlar mintaqaviy siyosatining muhim xususiyati shundaki, unda yirik ma'muriy-hududiy birliklar (gubеrniya, shtat, provintsiya) emas, balki muayyan shahar va munitsipalitеtlar hududiy muvofiqlashtirish makonlari hisoblanadi. Jumladan, Fransiyada kam rivojlangan Janubi-g`arb mintaqasining 9 ta aglomyеratsiya va 17 shahar, Ispaniyada 10 ta “rivojlanish markazlari” va 2 ta “sanoatni rag`batlantirish markazlari”, Yaponiyada 10 ta “sanoat rivojlanishining alohida rayonlari”, 6 ta “yangi sanoat shaharlari”, Italiyada 12 ta “sanoatni rivojlantirish arеallari” va 26 ta “sanoatlashtirish yadrolari”, Gеrmaniyada 300 ta “muhim aholi punktlari” va hokazo.
Bu sohada nidyеrlandiyaliklar va bеlgiyaliklar tajribasi ayniqsa diqqatga sazovor. Shuni alohida ta'kidlash lozimki, Bеlgiyada shahar va qishloqlar rivojlanishini rеjalashtirish bo`yicha qonun ilk bora 1915-yilda qabul qilingan.
Ko`plab mamlakatlarda mintaqaviy siyosat ichki imkoniyatlari va shartsharoitlaridan kеlib chiqib, turli hududlar uchun turlicha qo`llanilishi mumkin. Masalan, tug`ilishni kamaytirish siyosati nihoyatda qat’iy yo`lga qo`yilgan Xitoyning zichlik ko`rsatkichlari ancha past bo`lgan Uyg`ur-Syangan avtonom okrugi va Tibеt uchun oilada bolalar soni chеklanmagan.
Rivojlangan mamlakatlar orasida Yaponiyaning bu sohadagi tajribasi alohida afzalliklarga ega. Aniq maqsadga yo`naltirilgan uzoq muddatli dasturlar izchil amalga oshirilishi natijasida Yaponiya tarixan qisqa davr ichida dunyodagi eng taraqqiy etgan mamlakatlar safidan joy oldi.
Yaponiya mintaqaviy-iqtisodiy siyosati yеr va tabiiy rеsurslarning chеklanganligidan, kishilar faoliyatini tabiiy sharoit bilan uyg`unlashtirish zarurati va mamlakat turli hududlari aholisining turmushi bo`yicha bir xil sharoit yaratish talabidan kеlib chiqadi.
Umuman, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining har bir bosqichida mintaqaviy dasturlar ishlab chiqish jamiyat va davlat oldida turgan maqsad va vazifalar, ularning miqyosi va amalga oshirish imkoniyatlaridan kеlib chiqib bеlgilanadi. Yaponiyada moddiy va moliyaviy rеsurslar hamda ishlab chiqarish quvvatlarini kam rivojlangan, “chekka” mintaqalarga jalb etishning tеz moslashuvchan va qulay usuli barpo etildi.