Место географии в системе наук

Iso Jabborovning
“O’zbek xalqning etnografiyasi”
kitob taqdimoti
Mo’minjonov Abrorbek

Oлимларнинг тахминий ҳисобларига қараганда, жаҳонда икки мингдан ортиқ элатлар мавжуд бўлиб, улар бир неча мингдан то миллиардгача етадиган миллий бирликлардан иборат. Албатта, ҳар бир халқ ёки элат узининг муаиян диний тасаввурларини махсус фалсафа ва назарияларга таяниб ягона ва доно, фақат ўзига хос ҳаққоний ва биринчи деб кўрсатишга интилади.

Oлимларнинг тахминий ҳисобларига қараганда, жаҳонда икки мингдан ортиқ элатлар мавжуд бўлиб, улар бир неча мингдан то миллиардгача етадиган миллий бирликлардан иборат. Албатта, ҳар бир халқ ёки элат узининг муаиян диний тасаввурларини махсус фалсафа ва назарияларга таяниб ягона ва доно, фақат ўзига хос ҳаққоний ва биринчи деб кўрсатишга интилади.

Исо Жобборов

этнография

Ўзига хос миллий (этник) хусусиятларни тадқиқ қилувчи фан соҳаси «этнография» деб номланади. Бу сўз асли юнонча сўз бўлиб, унинг маъноси «демос», яъни «ҳалқ» ва «графия»— ёзиш, таърифлаш деб таржима қилинади. Демак, бу фанни «халқни' таърифлаш» ёки «халқшунослик» деб изоҳлаш мумкин. Баъзи мамлакатларда шу маънода «этнология» атамаси билан бир қаторда «маданий антропология» ва «халқшунослик» номлари ҳам учрайди. Ҳар бир этнос ўз навбатида айрим қабила ва уруғлар, қавм-қариндош ва жамоа, ижтимоий гуруҳлар ва табақалардан ташкил топган. Олимлар мазкур тарихий бирликларни яратишда ва уларни ўзаро қўшиб, жипслаштиришда асосий омиллардан энг муҳими миллий тил деб ҳисоблайдилар.

Этнография кўп қиррали ижтимоий фан бўлиб, унинг тадқиқот объекти халқ ва элатдир
объекти
Вазифаси жихатдан
Бу фан уларнинг хусусиятлари, ўзаро ўхшашлиги ва тафовутлари, келиб чиқиши ва жойланиши, маданий-маиший алоқалари, ижтимоий ва оилавий турмуши каби муаммоларини ўрганади

Оила нигох муносабатлари

Ижтимоий тузум ва муносабатларни аниқлаш ва таърифлаш мақсадида «уруғ», «қабила», «элат» каби сўзлар билан бир қаторда уруғ жамоаси, қишлоқ ёки қўшничилик жамоаси, қабила иттифоқи ва кенгаши каби атамалар муҳим аҳамиятга эга. Оила-никоҳ муносабатлари ва уруғ-қабилачилик тартиб-қоидаларини ўрганишда махсус атама —«экзогамия» (юнонча «экзо»— ташқи, «гамос»— никоҳ) сўзи катта роль ўйнайди. Қабила ичида қуда-андачиликни ман этйшни бйлдирадиган «эндогамия» («эндон»— ички, «гамос»— ниқоҳ) эса ўз уруғи ёки қабиласи ичидаги никоҳ тартибларини ифодалайди. Қадимий никоҳ шаклларидан «полигамия» (кўп никоҳлик), «левират» (лотинча «левир»— ака-укаларнинг бева янгаларига уйланиши) ёки «сорорат» (хотинининг синглиси ёки опасига уйланиш) одатлари ҳозирча айрим халқларда сақланиб келган тартибларни ифодалайди.