Metallarni kesishda sovitish, moylash suyuqliklari va usullari

METALLARNI KESISHDA SOVITISH, MOYLASH SUYUQLIKLARI VA USULLARI


REJA:

1. 
   Sovitish-moylash moddalarining tarkibi.
   
2. 
   Sovitish-moylash suyuqliklarini kesish muxitiga olib kirish usullari. Suv oqimi bilan sovitish.
   
3. 
   YUkori bosim ostida sovutish
   
4. 
   Tarqalib ketgan suyuqlik bilan sovitish.
   
5. 
   Gazlar bilan sovutish
   

Dastgox unumdorligi, kesuvchi asbob turg’unligi, tayorlangan detal sifati ma`lum darajada kullaniladigan sovitish moylash moddalarining tarkibi va xossalari bilan uzviy bog’liqlik buladi.

Sovitish – moylash suyuqliklari ishqalanishni va kesuvchi asbobning eyilishini kamaytiradi, metallni deformatsiyalanishi osonlashtiriladi, isiqlikning kesish muxitidan chiqib ketishini yaxshilaydi. Bundan tashqari, ular qirindini detal buyum va dastgoxni zanglashdan va dog’larni xosil bulishidan saqlaydi.
Sovitish – moylash suyuqliklarining ta`sir etish samaradorligi metallarga molekulyar Uxshashligiga bog’liq buladi.
Suyuqlikning moylash ta`siri quyidagicha namoyon buladi, uning qismlari ( molekulalar va ionlar ) kesuvchi asbobning qirindi va detal tuqnash muxitiga kiradi va metall yuzalarning bir-biri bilan bevosita tuqnashini bartaraf etuvchi parda xosil qiladi.
Metal yuzasida, suyuqlik bilan Uzaro ta`sir natijasida suyuqlik molekulalarining kontsentratsiyasi ortadi (bu xodisa adsorbtsiya deyiladi). Kuchlar xarakteri buyicha keskin farq qiluvchi ikkita adsorbtsiya kurinishi ma`lum, ular adsorblanadigan molekulalarni (atomlarni) yoki ionlarni qattiq qotishma yuzasi atomlari yoki ionlari bilan bog’laydi.
Birinchi kurinish – malekulyar adsorbtsiya (fizik), bunda elektrik neytral malekulalar va atomlar (suyuq va qattiq tanada ichki ilashish, kupchilik kristallarning barqarorligi va boshqalar bilan shartlangan molekulalar orasidagi Uzaro ta`sir kuchlari) Van der Vaals kuchlari bilan bog’langan.
Ikkinchi kurinish – xemosorbtsiya – adsorbtsiya. U kimeviy reaktsiya bilan kuzatilib boriladi. Xemosorbiya asosida ionlar orasidagi kimeviy aloqalar (kovalent) etadi.
Turli xil adsorbtsiya kurinishlarida xosil bUluvchi, fizik va kimeviy deb ataluvchi pardalar muxim darajada Uzlarining xossalari buyicha farq qilishadi.
Avval moylash - sovitish suyuqliklari tarkibiga fizik pardalarni xosil qiluvchi sirtqi aktiv moddalar (yog’li kislotalar va efirlar) kiritilgan. Ular siljishga yaxshi qarshilik kUrsatadi, Lekin meoyoriy bosimga ancha yomon qarshilik kursatadi va past xaroratda uning mavjudligi tUxtaydi (masalan, eg’li kislota pardalari – 90 – 142<sup>0</sup> S xaroratda).
Xozirgi vaqtda kimeviy aktiv moddalar (oltingugurt fosfor va azot saqlovchi birikma ) keng kullaniladi. Ular yuqori singish qobiliyatga ega va deyarli darxol metalning qaytadan xosil bulgan plastik deformatsiyalangan yuzasi bilan katta kimeviy pardalar xosil qilib normal bosimlarga bardosh beradi, (500-1000<sup>0</sup> S gacha) yuqori xaroratda saqlanib qolib, siljishning kichik qarshiligi sababli ishqalanish kuchlarini keskin kamaytirib yuboradi. Bu suyuqliklar katta kuchlar ta`sirida va xaroratlarda Uzining moylash xususiyatlarini yUqotmaydi, qiyin ishlov beriladigan metallarni va qotishmalarni (zanglamaydigan, issiqbardosh, magnit, qiyin eruvchi va boshqalar ) kesib ishlashda kullaniladi.
Sovitish-moylash suyuqliklari kesish jarayoniga ta`sir Utkazadi, uning mexanizmi quyidagicha buladi.
Kuchlanishlar ta`siri ostida metalning deformatsiyalanishi va qirindini ijobiy ta`sir kursatuvchi metall tarkibidagi nuqsonlarni maqsadliligiga asta-sekin ajralishiga yordam beradi. Bu nuqsonlarning rivojlanishi engillashadi. Ishlov beriladigan metallning sirtqi qatlamida oquvchanlik chegarasi va siljishga qarshiligi kichik bulgan yupqa qatlamlar xosil buladi.
Metalda adsorbtsion yumshatish sodir buladi. Bundan tashqari sirtqi qatlamlarda yupqa, siljishga kichik qarshilikka ega bulgan, lekin metall yuzlarini mustaxkam ushlab turuvchi pardalar xosil buladi.
SHuning uchun parchalanish qirindi ajralishi tashqi kuchlarning kichik kattaliklarida sodir buladi.
Sovitish-moylash suyuqliklari kesish jarayonida sovitish ta`sirini xam kUrsatadi. Ular xosil bUluvchi issiqlikni singdirib qolmasdan, uni ajralib chiqishini xam kamaytiradi.
Suyuqlikning issiqlikni olib ketish qobiliyati uning, parlanish tezligi, solishtirma issiqlik sig’imi, issiqlik Utkazuvchanlik va xarorat Utkazuvchanligi bilan aniqlanadi.
Suv eng yaxshi sovitish xususiyatlariga ega, Lekin u metall yuzalarni yomon namlaydi, ularni zanglashga olib keladi va bakteriyalarni kupayishiga yordam beradi.
Suvni par xosil qilish issiqligi - normal sharoitdagi qaynash xaroratiga (100 S) 2,26 Mdj/kg (540 kol/ch) teng. Mineral moy par xosil bulishining yashirin issiqligiga ega va ular suvnikidan bir necha marta kichik [ 0,17 – 0,31Mdj/kg (40 – 75kal/g)]. Bu moddalar parlanish tezligi buyicha xam katta farq qiladi.
Suvning solishtirma issiqlik sig’imi moylarga nisbatan taxminan ikki marta katta (4,19 kdj/ ( kg grad ) 1,68 – 2,10 kdj/ (kg grad ). Metallarga ishlov berishda qirindi va changning zarrachalarini bir – biri bilan yopishishini va ularni kesuvchi asbobga, detalga va dastgox detallariga yopishib qolishining oldini olish zarur. Sovitish-moylash suyuqligi yuzada qirindi bUlaklarini va adsorbtsion - namlovchi pardalarning ifloslanishini xosil qilib, yuzani bUlib tashlaydi va yopishishiga tUsqinlik qiladi. Bundan tashqari qirindi bUlaklari va changlar suyuqlik oqimi bilan yuvib tashlanadi.
Ishlov beriladigan detal, kesuvchi asbob va dastgox qismlarini zanglanishining oldini olish muximdir. Moylash – sovitish suyuqligining saqlovchi ta`siri metall yuzalarida kolloid adsorbtsion pardalarni xosil bulishidan iborat. Ular metall yuzalariga suvlar, kislotalarning ta`sir etishidan saqlaydi.
Sovitish-moylash suyuqliklarining bu xossasiga ta`siri uning boshlang’ich tarkibiga, ishlov beriladigan materialga, kesish muxitidagi xaroratga, sovitish shartiga, atmosfera va atrof muxitga bog’liq buladi. Suvning bunday ta`siri elektrolit ishqorlarini yoki emulg’siyalarni qUshish bilan yUqotiladi.
Mineral va Usimlik moylari korroziyani xosil qilmaydi. Sirtqi – aktiv moddalar ayrim xollarda korroziya manbai bUlib xizmat qilishi mumkin. Bunday xollarda korroziya ingibitorlari kullanilishi zarur.
Sovitish-moylash suyuqliklarining korroziyalovchi ta`siri eskirishda Usishi mumkinligini nazarda tutish kerak.