Metallurgiya kafedrasi

Kerakli asboblar va mahsulotlar
1. Millimetrli qog’oz yopishtirilgan, sigimi 50 ml boplgan 6 ta shisha silindr;
2. Har xil quyuqlikka ega boplgan bo’tana;
3. poliakrilamid, ohak eritmasi, sulfat kislotasi;
4. Sekundomer.
Variantlar:
7.1-jadval

Bo’tana	Flokulyantsiz	Flokulyantlar, g/m^3
		pAA	SaO	N2SO
S:Q=1:15		0,2;1,0;2,0	-	-
S:Q =1:15		0,2	5	-
S:Q =1:15		0,2	-	5
S:Q =1:20		0,2;1,0;2,0	-	-
S:Q =1:20		0,2	5	-
S:Q =1:20		0,2	-	5

Ishni bajarish tartibi
1-silindrga reagentlarsiz, 2-silindrga esa topshiriqda koprsatilgan miqdorda reagentlarni qo’shib bo’tana solamiz. Sopngra bo’tananing tinish tezligini kuzatamiz va jadvalga kiritamiz. 1-2 soat mobaynida har 5-10 daqiqa oraligpida tinayotgan suv ustuni balandligini oplchaymiz.
7.2-jadval

Bo’tananing tinish vaqti, minut	Tinayotgan suyuqlik ustunining balandligi, mm	Bo’tananing zichligi, g/sm^3	Rea-gentsiz	Reagent bilan	Tinish tezligi, sm/sek.
10
20
30
40

Olingan ma’lumotlarni qayta ishlash

1 silindrda dastlabki bo’tana koprsatilgan. Birozdan sopng (silindr №2) tiniqlashgan zonalar hosil bopladi: A – tiniqlashgan suyuqlik zonasi; B – qattiq zarrachalarning chopkish zonasi; S – optish zonasi; D – chopkmani zichlashish zonasi. Silindrning tubida tez chopkkan yirik zarrachalardan iborat qatlam hosil bopladi.

Sopngra (№3 va №4 silindrlarda) A va D zona kengayadi, B zona qisqaradi, S zona esa amalda o’zgarishsiz qoladi № 5 silindrda B va S zonalar yopqoladi, A zona esa D zona bilan tutashadi. Bu holat bo’tanadagi qattiq zarrachalarning chopkish tezligi keskin kamayib, keyingi quyultirish foydasiz boplgan kritik nuqtada sodir bopladi.



Nazorat uchun savollar
1. Quyultirish deb nimaga aytiladi?
2. Quyultirish uchun qanday uskunalar ishlatiladi?
3. Suspenziyaning turlari.
4. Flokulyantlar va koagulyantlar nima maqsadda qo’shiladi?
5. Flokulyantlar va koagulyantlar sifatida qanday reagentlar ishlatiladi?
6. Quyultirishning kritik nuqtasi qanday aniqlanadi?


Laboratoriya ishi № 9
Bo’tananing filtrlanish tezligini o’rganish
Ishdan maqsad: filtrlovchi yuza orqali filtrlanish tezligini aniqlash va filtrlashdagi hisoblash usullarini o’rganish.
Ishni bajarish uchun qisqacha nazariy ma’lumotlar
Filtrlash deb mayda zarrachali bo’tana va aralashmalar tarkibidagi qattiq zarrachalarni gpovak topsiq orqali bosim ostida filtrlab suvni ajratib olishga aytiladi. Filtrlash natijasida topsiqda ushlanib qolgan mahsulot chopkma, topsiqdan optgan suv filtrat deyiladi.
Suvni filtrlash boshlangandan sopng hosil boplgan chopkmaning opzi filtrlovchi topsiq vazifasini bajara boshlaydi.
Filtrlovchi topsiq sifatida ip–gazlama va jun materiallar, sintetik tolali material (kapron, neylon va h.k.)lar ishlatiladi.
Filtrlanish sodir boplishi uchun filtrlovchi topsiqning tomonlari orasida bosimdagi farqni hosil qilish kerak. Filtrlovchi yuzalar orasida bosimdagi farqni hosil qilish usuliga qarab filtrlar vakuum ostida ishlovchi vakuum – filtrlar va ortiqcha bosim ostida ishlovchi filtr – press-filtrlarga boplinadi.
Majburiy filtrlash jarayoni filtrlash tezligi bilan xarakterlanib, u asosan filtrlovchi topsiqlar tomonlari orasidagi bosim farqiga, topsiqning gpovakligiga, rudaning granulometrik tarkibi va fizik xususiyatlariga bog’liq.
Bo’tana yoki suspenziyani filtrlashda suvning filtrlanish tezligi quyidagi tenglamadan aniqlanadi:

Filtrlanuvchi suvning hajmi:

bu yerda: K_f – filtrlanish koeffitsienti, m/sek
F – filtrlovchi yuzaning umumiy maydoni, m²
Δp - filtrlovchi yuzaning ikki tomoni orasidagi bosimdagi farq, kg/m²
γ - suyuqlikning (suv) solishtirma o’girligi, kg/m³
h – filtrlovchi yuzada hosil boplgan chopkmaning qalinligi, m.

K_f - koeffitsienti laboratoriya sharoitida filtrlashda tajriba yopli bilan aniqlanadi.

Chopkmaning, filtrlovchi matoning solishtirma qarshiligini hamda filtrlashning boshqa parametrlari quyidagi tenglikdan aniqlanadi:

bu yerda: μ - suvning qovushqoqligi, pz.

r_o - chopkmaning solishtirma qarshiligi.
ρ_o - filtrlovchi yuzaning yuza birligiga to’g’ri keluvchi qarshiligi
c – filtratning hajm birligiga to’g’ri keluvchi chopkmaning hajmi.
Vakuum – filtrlovchi moslamaning tuzilishi va uning ishlash printsipi.
Vakuum – filtrlovchi moslama (9.1- rasm) bo’tanani filtrlash uchun vanna (1), filtrlovchi mato bilan qo’langan voronka (2), filtrat uchun idish (3), vakuum – nasos (4) va simobli manometr (5), hamda resiver va chopkmani puflash uchun havo puflagichdan iborat.

9.1-rasm. Vakuum-filtrlovchi moslama

Variantlar
Filtrlash quyidagi tartibda amalga oshiriladi:
Bo’tananing zichligi: S:Q=10:1; 15:1; 20:1.

Filtrlovchi yuzaning holati	Gorizontal-vertikal (pastga yoki yuqoriga)
Voronkani bo’tanada boplish vaqti, daqiqa	3	5	10
Quritish vaqti, daqiqa	2	4	6

Tajriba davomida vaqt birligi ichida hosil boplayotgan filtratning hajmi, chopkma yigpilayotgan va quritilayotgan davrdagi hosil boplgan filtratning umumiy hajmi, chopkmaning o’girligi va qalinligi oplchanadi.