Metallurgiya

Issiqlik uzatilish qonuniyatlari. Harakatlanuvchi muhit va uning boshqa 
(qattiq jism, suyuqlik yoki gaz) bilan chegara sirti orasidagi konvektiv issiqlik 
almashinuviga issiqlik berish deyiladi. 
Konvektiv issiqlik berish nazariyasining asosiy vazifasi oqim yuvib 
o‘tadigan qattiq jism orqali o‘tadigan issiqlik miqdorini aniqlashdir. Issiqlikning 
yakuniy oqimi doimo temperaturaning pasayish tomoniga yo‘nalgan bo‘ladi. 
Issiqlik berishni amalda hisoblashda Nyuton qonunidan foydalaniladi. 





)
(
Q
дев
c
t
t
F
Bu tenglik 1701-yili I.Nyuton tomonidan olingan bo‘lib, Nyutonning 
konvektiv issiqlik berish qonuni deb aytiladi. Bu qonunga asosan suyuqlikdan 

---

91 
devorga yoki devordan suyuqlikka o‘tadigan issiqlik miqdori Q issiqlik 
almashinuvida ishtirok etayotgan sirt F ga, temperatura tushishi t
c
– t
dev
ga va 
issiqlik almashinuv vaqti  ga proportsional bo‘ladi. Bu yerda t
dev
– devor sirtining 
temperaturasi; t
c
– devor sirtini yuvib o‘tadigan muhitning temperaturasi. Suyuqlik 
bilan qattiq jism orasidagi issiqlik almashinuvining konkret shart-sharoitlarini 
hisobga oluvchi proportsionallik koeffitsienti  issiqlik berish koeffitsienti 
deyiladi. 
Quyidagi formulada F= 1m
2
va =1 sek deb qabul qilsak, bir kvadrat metr 
yuzadan o‘tadigan issiqlik oqimining Vatt hisobidagi zichligini olamiz: 


dev
c
t
t
q



yoki 

/
1
dev
c
t
t
q


Issiqlik berish koeffitsientiga teskari bo‘lgan 1/ kattalik issiqlik berishning 
termik qarshiligi deyiladi. Yuqoridagi tenglamani  ga nisbatan yechsak 
quyidagini olamiz: 
dev
t
tc
q



Yuqorida berilgan tenglikka ko‘ra, issiqlik berish koeffitsienti  issiqlik 
oqimining zichligi q ning jism sirtining temperaturasi va tevarak muhit 
temperaturasi orasidagi farqqa nisbatidan iborat. Temperatura bosimi 1C ga teng 
bo‘lganda issiqlik berish koeffitsienti  son jihatidan issiqlik oqimining zichligiga 
teng bo‘ladi. 
Konvektiv issiqlik almashinuvi ancha murakkab jarayon. Bu jarayonni 
hisoblashda asosiy masala issiqlik berish koeffitsienti ni aniqlashdir. Issiqlik 
berish koeffitsienti  juda ko‘p faktorlarga bog‘liq bo‘lib, ulardan asosiylari 
quyidagilar: Suyuqlik oqimining vujudga kelish sabablari. 
Vujudga kelish sabablariga qarab, suyuqlikning harakati erkin va majburiy 
harakatlanishga bo‘linadi. Erkin harakatlanish yoki tabiiy konvektsiya notekis 

---

92 
isitilgan suyuqlikda (gazda) vujudga keladi. Bunda vujudga keladigan 
temperaturalar zichliklarning farq qilishiga va suyuqlikdagi zichligi kamroq 
makrozarralarning suyuqlik yuzasiga qalqib chiqishiga olib keladi, bu esa 
harakatlanishni keltirib chiqaradi. Erkin harakatning jadalligi suyuqlik turiga, 
makrozarralarining temperaturalari farqiga va jarayon bo‘layotgan hajmga bog‘liq. 
Suyuqlikning majburiy harakatlanishi yoki majburiy konvektsiya tashqi 
qo‘zg‘atuvchilar: ventilyatorlar, nasoslar va shunga o‘xshashlarning ta’sir etishi 
bilan bog‘liq. Bular yordamida suyuqlikni harakatlanish tezligini keng ko‘lamda 
o‘zgartirish va shu bilan issiqlik almashinuv tezligini boshqarish mumkin.