Metodikalari kafedrasi

Key words creativity, professional skills of the teacher, professional and 
creative competence, creative activity of professional development. 
 
Dunyodagi rivojlangan mamlakatlar ta’lim tizimida pedagog kadrlarning 
ijodkorlik va kasbiy-kreativlik sifatlarini rivojlantirish, ta’lim sifatini oshirishda 
ularning innovatsion faoliyatini tashkil qilish bo‘yicha keng ko‘lamdagi ilmiy 
izlanishlar olib borilmoqda. Mazkur amalga oshirilayotgan tadqiqotlarda pedagog 
kadrlarning kasbiy kompetentligini baholashda STEAM, STRIM, SMART 
texnologiyalariga asoslangan zamonaviy usullarini joriy qilish, pedagogik 
jarayonlarda axborot xizmati tizimini kouching va menejerlik tamoyillariga 
muvofiq takomillashtirish dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
Bu borada davlatimiz o‘qituvchi tayyorlash muammolariga yaqindan e’tibor 
bermoqda. Professional o‘qituvchiga talab kasbiy - ijodiy kompetentligini 
rivojlantirish masalasini dolzarb qilib qo‘ydi. 
O‘qituvchilik kasbining o‘ziga xos xususiyatlaridan biri o‘qituvchilar o‘z 
bilimlari, salohiyati va ko‘nikmalarini uzluksiz to‘ldirib borishini taqozo etadi. 
O‘qituvchilarning malakasini oshirish an’anaviy ravishda doimo tizim sifatida, 
ya’ni ijtimoiy tajribalarni uzatish, o‘qituvchilarda yangi tushuncha va 

---

205 
ko‘nikmalarni shakllantirish, ularni pedagogik faoliyatga texnologik va funksional 
tayyorlash tizimi sifatida ko‘rib chiqilgan. 
Malaka oshirish kurslarida o‘qituvchilar malakasini oshirishning eng asosiy 
maqsadi o‘qituvchi shaxsiga va uning faoliyatiga qo‘yilayotgan ijtimoiy- iqtisodiy 
talablar bilan zamonaviy ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlarda o‘qituvchi oldida 
turgan, ta’limni modernizatsiya qilish, yangilash hamda ta’limni rivojlantirish bilan 
bog‘liq bo‘lgan maqsad va muammolarni, shuningdek, o‘qituvchilarning o‘z kasbi 
va lavozimi yo‘nalishidagi funksiyalarini bajarishga tayyorgarligini yetarli 
darajada emasligini inobatga olgan holda zamonaviy ijtimoiy talablar asosida 
mavjud muammolarni bartaraf etishdan iborat. 
O‘qituvchining malakasini oshirish jarayoniga ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy 
omillardan biri ulardan biri faoliyat ko‘rsatayotgan ta’lim muassasasida raqobat 
maydonini tasvirlovchi ta’limiy muhit, “ustoz-shogird” munosabatlari va 
o‘qituvchilarning o‘zaro ta’sir ko‘rsatish jarayoni hisoblanadi. 
O‘qituvchining kasbiy kompetentligini rivojlantirish yo‘nalishida tashkil 
yetiladigan qulay ta’limiy muhitda ularning mustaqil ravishda o‘z ustida ishlashi, 
o‘zini-o‘zi rivojlantirishi, o‘zini-o‘zi namoyon yetishi, mustaqil ta’lim olishga 
qiziqishini shaklantirish uchun tashkil yetiladigan motivlashtirish jarayonlarida 
mustaqil ta’lim jarayonlarini tashkil yetishning loyihalashtirish, tadqiqotchilik va 
suhbat uslublari maqsadga muvofiq uslublar hisoblanadi. 
Bunday sharoitlarda avvalgi tajribalar takomillashadi, o‘qituvchilar o‘z 
faoliyatini tahlil qilishlari uchun shart-sharoitlar yaratiladi, ishtirokchilar 
tomonidan o‘z faoliyatini tahlil qilish va ob’ektiv baholash amalga oshiriladi. 
Demak, o‘qituvchilar kasbiy kompetentligini rivojlantirish yo‘nalishida 
tashkil yetiladigan qulay ta’limiy muhitda ularning mustaqil ta’lim olishi uchun 
qiziqish shakllantirish va rivojlantirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi psixologik 
omillardan biri motivlashtirish hisoblanadi. Tajribalardan ma’lumki, inson hayotda
kasbiy va shaxsiy jihatdan rivojlanishida uning o‘zi tomonidan mustaqil ravishda 
yegallangan tushunchalari muhim ahamiyat kasb yetadi va bu tushunchalar 
mustaqil ta’lim jarayonida, ya’ni yangiliklar yoki zaruriy tushunchalar unga biror 
bir shaxs tomonidan an’anaviy ravishda o‘rgatilmaganda, refleksiv faoliyat 
jarayonida shakllanib, rivojlanib boradi.
Kasbiy faoliyat yuqori kasbiy malaka va kompetentlikni, faoliyatni unumli 
amalga oshirish imkonini beruvchi turli xil samarali kasbiy ko‘nikmalarni nazarda 
tutadi. Shunday qilib, professionalizmning shakllanishi shaxsiy va kasbiy sifatlarni 
rivojlantirish hamda kasbiy mahoratga erishish bilan bog‘liq. 
Pedagogik faoliyatning o‘ziga xosligi shundaki, o‘qituvchi shaxsi uni amalga 
oshirishning eng muhim shartidir. O‘qituvchining ijodiy o‘z-o‘zini rivojlantirishi, 
uning kasbiy rivojlanish predmetiga aylanganda, uning kasbiy rivojlanishining eng 
yuqori darajasi hisoblanadi. O‘qituvchi o‘z faoliyatini o‘zgacha boshqaradi va 
tartibga soladi, pedagogik vazifalarni hal etishga ijodiy yondashadi. Yangi bilim va 
ko‘nikmalarni egallash o‘z navbatida yangi psixologik qobiliyatlarning 
rivojlanishiga olib keladi. Shunday qilib, ijodiy o‘z-o‘zini rivojlantirish jarayonida 
o‘qituvchi nafaqat kasbiy faoliyat sub’ektiga, balki shaxsga ham aylanadi. 

---

206 
Pedagogik faoliyatning yana bir o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, u 
o‘qituvchi va o‘quvchining o‘zaro munosabatlariga asoslanadi. O‘qituvchi
faoliyati muvaffaqiyatining maqsadlari, tashkil etilishi va baholanishi o‘quvchining 
faolligini aks ettiradi. O‘qituvchi o‘z o‘quv faoliyatini shaxs shakllanishining 
ajralmas jarayoni sifatida qabul qilishi, shaxsning rivojlanishi va shakllanishini 
ta’minlovchi ijtimoiy-pedagogik shart-sharoitlar tashkilotchisi sifatida harakat 
qilishi lozim, bu esa o‘qituvchining kasbiy ijodiy faoliyatini tashkil etishga 
tayyorligini xolisona talab etadi. Tayyorlik deganda ijodiy shaxs sifatida o‘zlikni 
anglash, ijodiy faoliyat, mustaqillik, bilim, ko‘nikma, bilimlar jarayonini tashkil 
etish tajribasi, ish, muloqot ijodiy faoliyat sifatida o‘quvchilar bilan ijodiy o‘zaro 
munosabatning zarurligi tushuniladi.
Pedagog olimlar
nuqtai nazaridan pedagogik faoliyatning ijodiy vazifalarni 
hal etish jarayoni sifatida professionologik xususiyatlari quyidagilardan iborat: 
1. Pedagogik ijodkorlikning o‘ziga xosligi shakllangan faoliyat ko‘nikmalari 
va bu metodlarni modifikatsiyalashni talab qiladigan pedagogik jarayonning 
rivojlantiruvchi tuzilmasining o‘zaro munosabatlarida yotadi, chunki o‘quv 
jarayonida egallangan metod va malakalar doimiy o‘zgaruvchan, nostandart 
sharoitlarda qo‘llaniladi. 
2. O‘qituvchi va o‘quvchini hamkorligi va o‘qituvchining ijodiy sa’y-
harakatlarini butun pedagog xodimlar ijodi bilan muvofiqlashtirish pedagogik ijod 
uchun zarur shart - sharoitdir. 
3. O‘qituvchining ijodiy jarayonini jamoat sharoitida amalga oshirish 
o‘qituvchining o‘z ruhiy holatlarini boshqara olishi, o‘zlarida va o‘quvchilarda 
ijodiy sog‘lomlikni yuzaga keltira olish qobiliyatini talab yetadi. 
Motivatsion va qiymat komponenti, ko‘rib turganimizdek, o‘qituvchi kasbiy 
mahoratining tarkibiy yelementi bo‘lib ajralmas shaxsiy ta’lim hisoblanadi. U 
o‘qituvchining ijodkorlikka bo‘lgan ehtiyojini ta’minlaydi, bu esa o‘z-o‘zini 
rivojlantirishni nazarda tutadi. 
Kompetentlik yondashuviga oid psixologik-pedagogik adabiyotlarni ko‘rib 
chiqish shuni ko‘rsatadiki, kasbiy kompetentlikning turli ta’riflari mavjud. 
Masalan, chet yellik tadqiqotchilar bu tushunchani ko‘pincha “chuqur bilim”, 
“yetarli vazifani bajarish holati”, “haqiqiy faoliyatni bajarish qobiliyati”, 
“harakatlar samaradorligi” deb hisoblaydilar.
V.A.Slasteninning fikricha, yuqorida qayd yetilgan pedagogik faoliyat 
muammolarini ijodiy hal yetishga tayyorlik-o‘qituvchi kasbiy mahoratining hal 
qiluvchi belgisidir. Bu tayyorgarlikning shakllanishi faoliyat motivlari, maqsad va 
shart-sharoitlardan kelib chiqib, ularni qayta tashkil yetish orqali shaxsning 
individual sifatlariga asoslanadi. Shakllangan tayyorlik motivlar, munosabat va 
shaxs xususiyatlarining tizimini shakllantirishni anglatadi. 
A.V.Tutolmin
professional va ijodiy kompetentlikni “ajralmas tomon”, 
“ajralmas kasbiy kompetentlikning quyi tizimi” deb ataydi va uzluksiz pedagogik 
ta’lim tizimida uni shakllantirish jarayonining samaradorligiga erishish uchun bir 
qator shartlarga javob berish zarur deb hisoblaydi: 
1. Kasbiy va ijodiy kompetentlikni kasbiy va shaxsiy komponentlarning biri 
ikkinchisining hukmronligi bilan ta’minlanadi. 

---

207 
2. Kasbiy - ijodiy kompetentlikning tizimlashtiruvchi omili ijodiy 
yondashuvni amalga oshirishga tayyorlikdir. 
3. Kasbiy-ijodiy kompetentlikni shakllantirish ta’lim sohasida mutaxassislar 
tayyorlashning ustuvor sohasi hisoblanishi lozim. 
4. O‘quvchi - o‘qituvchilarning kasbiy tayyorgarligida ularning ijodiy o‘z-
o‘zini rivojlanishini belgilovchi sub’ekt-faoliyat integrativ-rivojlantiruvchi 
yondashuvdan foydalanish lozim. 
Xulosa qilib shuni ta’kidlash lozimki, o‘qituvchi faoliyatiga qo‘yiladigan 
zamonaviy talablar uni kasbiy - ijodiy kompetentlikni rivojlantirishga yo‘naltiradi, 
bu esa uzviy kasbiy kompetentlikning ajralmas qismi hisoblanadi. Zamonaviy 
pedagogik tizimni takomillashtirish ta’lim jarayonini shunday tashkil etishni 
taqozo etadiki, bu tizim asosida o‘qituvchining kasbiy va ijodiy kompetentligini 
shakllantirishni o‘z ichiga oladi.