Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish mavzu : kattaliklar. Fizik kattaliklar

O’nli kasr bilan son qiymati ifodalanganda: To’g’ri: Noto’g’ri 423,06 m 423 m, 06 5,7580 yoki 5045,48 50, 758 yoki 5045, 48 5045.28,8 5045.28..,8 Qiymat oralig’i ko’rsatilayotganda To’g’ri: Noto’g’ri (100,00,1) kg 100,0  0,1 kg 50 mm  1 mm 50  1 mm Jadvallarning grafalarida va qator boshlarida umumiy tarzda birlik belgisini berish mumkin. Belgilar ko’paytma shaklida ko’rsatilganda harfning o’rta balandligida nuqta qo’yish mumkin: To’g’ri: Noto’g’ri N·m Nm Pa·s Pas

Xalqaro birliklar tizimi

• 1960 yili o’lchov va og’irliklarning X1 bosh konferensiyasi xalqaro birliklar tizimini qabul qilgan bo’lib, mamlakatimizda bu SI (SI-Systeme International) xalqaro birliklar tizimi deb yuritiladi.
• Keyingi bosh konferensiyalarda SI tizimiga bir qator o’zgartirishlar kiritilgan.
• SI tizimi mamlakatimizda 1982 yildan boshlab joriy etila boshlangan. 2004 yilda kattalik biliklariga oid Oz DSt 8.012:2004 (O’zbekiston Respublikasining o’lchashlar birliligani ta‘minlash davlat tizimi. Kattaliklar birliklari) standarti qabul qilingan.

SI tizimi quyidagi afzalliklarga ega: - Uning universalligi, ya‘ni fan va texnikaning barcha sohalarini qamrab oladi; - Proporsionallik koiffitsientlaridan tarkib topmagan tenglamalardan tuzilgan hosilaviy birliklarning o’zaro muvofiqligi. - Hisoblarda, ilmiy tadqiqotlar va o’zaro oldi-sotti ishlarida xalqaro birliklardan foydalanish o’zaro mutanosiblikning ta‘minlanishiga munosib zamin yaratadi.

Takrorlash uchun savollar:

• Kattalik deb nimaga aytiladi?
• Kattaliklarning qanday turlarini bilasiz? Kattalik birligi nima?
• Kattalikning o’lchamligi nimani ifodalaydi?
• Birliklar belgilarini yozish qoidalarini ayting.
• Xalqaro birliklar tizimining afzalliklarini ayting.
• Birliklarning ulushli va karrali qiymatlarini ifodalashda qo’’laniladigan maxsus belgilarni ayting.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

• P.R.Ismatullaev va boshq. Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish. Toshkent, «O’zbekiston», 2001.
• O’zDSt 8.012:2004 “O’lchovlar birligini ta‘minlash davlat tizimi. Kattaliklar birliklari” O’zbekiston davlat standarti.
• P.R.Ismatullaev, D.M.Maxsumova Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatsiyalash fanidan ma‘ruza matnlari. Toshkent, 2007.
• A.A.Qurbonov Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish. Toshkent, «Yangiyul poligraph service», 2007.
• S.M.Mahkamov, U,S,Azimova. Metrologiya va standartlashtirish asoslari. Toshkent, “Talqin”, 2006.