Метрологиянинг аксиомалари

2- MA’RUZA. Fizikaviy kattaliklar. Reja: 1. Birliklarni va o’lchamlarni belgilash va yozish qoidalari. 2. Xalqaro birliklar tizimining hosilaviy birliklari. 3. Karrali va ulushli birliklarining nomlari va belgilarini hosil qilish qoidalari.

• Xalqaro birliklar tizimi
• 1960 yili o’lchov va og’irliklarning XI Bosh konferentsiyasi Xalqaro birliklar tizimini qabul qilgan bo’lib, mamlakatimizda buni SI (SI - Systeme international) xalqaro tizimi deb yuritiladi. Keyingi Bosh konferentsiyalarda SI tizimiga bir qator o’zgartirishlar kiritilgan bo’lib, hozirgi holati va birliklarga qo’shimchalar va ko’paytirgichlar haqidagi ma’lumotlar 1- va 2-jadvallarda keltirilgan.

1. Birliklarni va o’lchamlarni belgilash va yozish qoidalari.

• 1. Birliklarni va o’lchamlarni belgilash va yozish qoidalari.
• Kattaliklarning birliklarini belgilash va yozish borasida standartlar asosida me’yorlangan tartib va qoidalar mavjud. Bu qoidalar va tartiblar GOST 8.417-81 da atroflicha yoritilgan

2. Xalqaro birliklar tizimining hosilaviy birliklari.

• 2. Xalqaro birliklar tizimining hosilaviy birliklari.
• SI ning hosilaviy birliklari SI ning kogerent hosilaviy birliklarini hosil qilish qoidalariga muvofiq keltirib chiqariladi. SI ning asosiy birliklaridan foydalanib keltirib chiqarilgan SI ning hosilaviy birliklarining namunalari 2-jadvalda keltirilgan.
• 2-jadval – Nomlari va belgilari asosiy birliklar nomlaridan va belgilaridan tashkil topgan SI ning hosilaviy birliklar namunalari.
•  

SI ning maxsus nomiga va belgilanishiga ega bo’lgan hosilaviy birliklari 2-jadvalda ko’rsatilgan.

• SI ning maxsus nomiga va belgilanishiga ega bo’lgan hosilaviy birliklari 2-jadvalda ko’rsatilgan.
• SIning elektr va magnit kattaliklarining birliklarini elektromagnit maydoni tenglamalarini ratsionallashtirilgan shakliga muvofiq hosil qilish lozim. Bu tenglamalarga vakuumning magnit doimiyligi μ0 kiradi. Uni aniq qiymati 4π10-7 H/m yoki 12,566 370 614...-10-7 H/m (aniq).

O’lchovlar va tarozilar XVII Bosh konferntsiyasining - O’TBK (1983 y.) qarorlariga muvofiq uzunlik birligi - metrni yangi ta’rifi bo’yicha, tekis elektromagnit to’lqinlarining vakuumda tarqalish tezligini qiymati s0 - 299792458 m/s (aniq) ga teng deb qabul qilingan.

• O’lchovlar va tarozilar XVII Bosh konferntsiyasining - O’TBK (1983 y.) qarorlariga muvofiq uzunlik birligi - metrni yangi ta’rifi bo’yicha, tekis elektromagnit to’lqinlarining vakuumda tarqalish tezligini qiymati s0 - 299792458 m/s (aniq) ga teng deb qabul qilingan.
• Bu tenglamaga shuningdek qiymati 8,854187817 10-12 F/m teng deb qabul qilingan vakuumning elektrik doimiyligi ε0 kiradi.

3-jadval – SI ning maxsus nom va belgilanishga ega bo’lgan hosilaviy birliklari

• 3-jadval – SI ning maxsus nom va belgilanishga ega bo’lgan hosilaviy birliklari
•  

3. Karrali va ulushli birliklar.

• 3. Karrali va ulushli birliklar.

Nazorat savollari.

• Nazorat savollari.
• 1. Birliklarni va o’lchamlar qanday belgilanadi?
• 2. Xalqaro birliklar tizimining asosiy va qo’shimcha birliklarini aytib bering?
• 3. Karrali va ulushli birliklarining nomlari aytib bering?
• 4. Kattalikning sifat va miqdor tavsiflari nima asosida izohlanadi?

5. SI birliklar tizimi haqida so’zlab bering?

• 5. SI birliklar tizimi haqida so’zlab bering?
• 6. O’lchash birliklarini yozishda nimalarga e’tibor berish lozim?
• 7. Karrali va ulushli birliklarining nomlarini yozib bering?
• 8. Xalqaro birliklar tizimining hosilaviy birliklarini aytib bering?