Mexanika. Kinematika va dinamika asoslari. Kuch, impul's. Ish, energiya va quvvat. Saqlanish qonunlari. Nisbiylik nazariyasi

joylashgan. da snaryad traektoriyasi parabola ko’rinishiga ega va u bo’ylab harakatlanayotgan snaryad Yerga qaytmaydi. Yerga nisbatan" parabolik" tezlik ham

• joylashgan. da snaryad traektoriyasi parabola ko’rinishiga ega va u bo’ylab harakatlanayotgan snaryad Yerga qaytmaydi. Yerga nisbatan" parabolik" tezlik ham

buyicha aniqlanib, faqat M o’rniga MYer quyilishi lozim, bunda MYer - Yerning massasi. Tortishish kuchi tezlanishi kattaligi uchun yozilgan formulani hisobga olsak, quyidagini yozish mumkin:
Yer uchun parabolik tezlikni topamiz:
h<

Bu kattalikka ikkinchi kosmik tezlik deyiladi. Binobarin, agar snaryad h balandlikdan gorizantal tarzda

• Bu kattalikka ikkinchi kosmik tezlik deyiladi. Binobarin, agar snaryad h balandlikdan gorizantal tarzda

dan katta tezlik bilan otilsa u giperbolik trayektoriya bo’yicha harakatlanib, Yerning tortishish sohasidan chiqib ketadi, yoki Quyoshning mustaqil yo’ldoshi, ya’ni kichkina sun’iy planetaga aylanadi. Bu barcha hisoblashlar kosmik snaryadning harakatiga Quyoshning va planetalarning ta’sirini hisobga olmasdan bajariladi. Boshqacha aytganda, Yer harakatsiz va yo’ldosh unga nisbatan harakatlanadi, butun sistema (Yer-yo’ldosh) Quyosh atrofida harakatini muttasil davom ettiradi deb hisoblanadi. Yo’ldoshning massasi Yerning massasiga nisbatan juda kichik, shuning uchun Yer-yo’ldosh sistemaning inertsiya markazi amalda Yerning inertsiya markaziga mos tushadi. Bundan tashqari, yo’ldosh va Yer markazi orasidagi masofa Yerdan Quyoshgacha masofaga nisbatan juda kichik bo’lganidan Quyosh tortishi o’zgarishining yo’ldosh orbitasiga ta’sirini nazarga olmasa ham bo’ladi. Yo’ldosh Yerdan katta masofalarga uzoqlashganda, albatta, hisoblashni olib borayotganda Quyoshning, Oyning va Quyosh sistemasining boshqa planetalarining tortishish kuchlarini hisobga olish lozim.

Ikkinchi tomondan, Yer yo’ldoshlari aylana orbitalar buyicha uning atrofida harakatlanayotganida, bu harakat Yerning tortish kuchi maydonining ham, Yer sirtining sferadan chetlashishidan ham Yer zichligining (ayniqsa, uning yuqori qatlamlarida) o’zgarishidan yuzaga keluvchi nobirjinsligiga bog’liq.

• Ikkinchi tomondan, Yer yo’ldoshlari aylana orbitalar buyicha uning atrofida harakatlanayotganida, bu harakat Yerning tortish kuchi maydonining ham, Yer sirtining sferadan chetlashishidan ham Yer zichligining (ayniqsa, uning yuqori qatlamlarida) o’zgarishidan yuzaga keluvchi nobirjinsligiga bog’liq.

Murakkabroq hisoblashlarning ko’rsatishicha, uchinchi kosmik tezlik, ya’ni snaryad Quyosh sistemasini tashlab ketishi uchun unga Yerda berish zarur bo’lgan tezlik quyidagiga teng:
Kuch ta’sirida jism qandaydir masofaga siljisa mexanik ish bajariladi. Ish deb, jismga qo’yilgan kuchning siljish yo’nalishi bo’yicha proeksiyasining shu siljish kattaligiga ko’paytmasiga teng bo’lgan skalyaр kattalikka aytiladi:

Foydalanilgan adabiyotlar

• Foydalanilgan adabiyotlar

1. I.V.Savel'ev. Umumiy fizika kursi. Toshkent.: O’qituvchi, 1973.
2. R.I.Grabovskiy. Fizika kursi. Toshkent: O’qituvchi, 1973,

• D.V.Sivuxin. Umumiy fizika kursi. Toshkent.: O’qituvchi, 1981.

4. S.P.Strelkov. Mexanika. Toshkent.: O’qituvchi, 1977.

• A.A.Detlaf, B.M.Yarovskiy, L.V.Milkovskaya. Kurs fiziki. Moskva.: Visshaya shkola, 1973.
• www.vesbook.ru
• www.shkola-press.ru
• http://phys.Web.ru