Mexanika (MD) fani bo’yicha asosiy tushinchalar va ta’riflar

Rezbada hosil bo’ladigan kuchlanishlar va birikmaning mustahkamlik sharti
Rezbalarning shikastlanishining asosiy turlari: mahkamlovchi rezbalarda – o’ramlarining kesilishi; yo’naltiruvchi rezbalarda –o’ramlarining yeyilishi. Bularga mos holda mahkamlovchi rezbalar uchun kesilish kuchlanishi bilan bog’langan mustahkamlik, yo’naltiruvchi rezbalar uchun ezilish kuchlanishi bilan bog’langan yyeyilish bardoshlik ishlash qobiliyati va hisoblashning asosiy mezonlari hisoblanadi (3.1-rasm).
Кesilish kuchlanishi bo’yicha rezbaning mustahkamlik sharti,
vint uchun,
,
gayka uchun,
, (3.1)
bu erda, N – gaykaning balandligi yoki vint detalga buralishi chuqurligi; yoki - rezbaning turini hisobga oluvchi koeffisienti, uchburchakli rezbalar uchun К≈0,87, to’rtburchakli rezbalar uchun К≈0,5, trapesiadal rezbalar uchun К≈0,65; К_t – rezba o’ramlari bo’yicha yuklamaning notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffisient.
Agar vint va gaykaning materiali bir xil bo’lsa, unda kesilish kuchlanishi bo’yicha faqat vint rezbasi hisoblanadi.
Ezilish kuchlanishi bo’yicha yo’naltiruvchi rezbaning yyeyilish bardoshlik sharti,
, (3.2)
bu erda - ishchi o’ramlar soni (masalan, gayka o’ramlari soni).
Yuklanishlar bolt o’zagiga turlicha ta’sir etganda uning mustahkamligani hisoblashni ko’rib chiqamiz


Parchin mixli birikmalar hisoblash
Parchin mixli birikmalar ishlash sharoitiga binoan uch turga tasniflanadi: mustahkam chokli birikmalar (ko’priklar, fermalar), - birikmaning etarli darajada mustahkam bo’lishi talab etilganda ishlatiladi. Mustahkam – jips chokli birikmalar - katta mexanikaviy kuchlar ostida ishlaydigan va parchin chok germetik bo’lishi talab etilgan (bug’ qozonlari, avtoklavlar, katta bosim ostidagi idishlar) tuzilmalarda qo’llaniladi. Jips chokli birikmalar-birikma faqat germetik bo’lishi zarur bo’lgan hollarda (yoqilga, turli moylar, suv, suyukliklarni saklash uchun ishlatiladigan idishlar) foydalaniladi.
Parchin mixli birikmalarni hisoblashda tubandagi soddalashtirishlar qabul qilinadi: 1. Yuklanish barcha parchin mixlarga teng ta’sir etadi deb qaraladi. 2. Teshiklardagi kuchlanishlar jamlanishi e’tiborga olinmaydi. 3. Parchin mix yonbo shidagi va teshikcha devoridagi bosim baravar taqsimlangan deb olinadi. 4. Кesuvchi kuchlanish parchin mixning ko’ndalang kesimida bir tekis, ravon taqsimlangan deb hisoblanadi. 6.3- va 6.4- rasmlarda parchin mixli birikmalarni mustahkamlikka hisoblashga doir rasmlar keltirilgan.
Bitta parchin mixga keltirilgan ruxsat etiladigan yuklanish:
(6.2)
bu yerda: d_n -parchin mix diametri; [τ]_k -parchin mixni qirquvchi shartli kuchlanish; i -qirqilishlar soni. Markazdan ta’sir qiluvchi yuklanish Ғ da parchin mixlar soni z = nisbati bo’yicha aniqlanadi.
Bir qirqimli yoki ko’p qirqimli mustahkam birikmada parchin mixlar ezilishga quyidagi munosabat bo’yicha tekshiriladi:
Ғ₁ ≤ [σ]_ez ·δ·d (6.3)
bu yerda: δ -detal qalinligi.
Jips choklarni ezilishga tekshirishning hojati yo’q, chunki bo’ylama kuch bu holda birikish yuzasidagi ishqalanish kuchlari orqali qabul qilinadi.
Biriktirilayotgan detadlarning cho’zilishga mustahkamlik sharti.
(6.4)
Po’lat detallarni po’lat parchin mixlar bilan biriktirishda kuyidagi ruxsat etilgan kuchlanishlar qabul qilinadi:
parchin mixlarni qirqilishga [τ]_k =140 MPa;
parchin mixlarni ezilishga [σ]_ez =280...32 MPa;
detallarni cho’zilishga [σ]_ch = 160 MPa.
Sovuqlayin parchinlashda va detallarda qo’shimcha teshiklar yoki ochilmagan teshiklar bo’lgan hollarda ruxsat etilgan kuchlanishlar 30% ga kamaytiriladi.
Ғ-kuchi ta’siri ostida cho’zilishga ishlaydigan birikmalar elementlarining to’liq yuzasi quyidagicha bo’lishi darkor:
(6.5)
bu yerda: φ = -mustahkamligi koeffisienti,
φ = 0.6…0.85; t-parchin mixlarning qo’yilish qadami.
t = (3...6)d_n
Loyihaviy hisoblashda chok mustahkamligi koeffisienti tanlab olinadi, so’ngra tekshiruv hisobi bajariladi.
Murakkab kuchlanish ostida bo’lgan parchin mixli birikmalarda bitta parchin mixga ta’sir etadigan kuch xuddi rezbali birikmalardagadek aniqlanadi