Mexanika, molekulyar fizika va termodinamika

1.1.5 O‘zgarmas tezlanish bilan harakatlanayotgan moddiy nuqtaning kinematik qonuni.
Agar harakati davomida moddiy nuqta tezlanishi vektorining miqdori va yo‘nalishi o‘zgarmasa, bunday harakatga tekis o‘zgaruvchan harakat deyiladi.
Tezlanish ta’rifidan Bu ifodani integrallagandan so‘ng quyidagi ifoda hosil bo‘ladi.
(1.10)
bu yerda boshlang’ich tezlik, ya’ni vaqt momehtidagi tezlik; vaqt momentidagi tezlik.
(1.4) ifodani ko‘rinishda yozib olamiz va unga tezlikning (1.10) ifodadagi qiymatini qo‘yib integrallagandan so‘ng, bo‘lgan hol uchun quyidagi ifodani hosil qilamiz: , bu yerda vaqt momentidagi holatini ifodalovchi radius – vektor.
(1.2) ifodani qo‘llab, koordinatalarning o‘zgarish qonunlarini hosil qilamiz:


;
; (1.11)



1.1.6 Normal va tangehsial tezlanish.
Umumiy holda jism tezlanishi vektorining yo‘nalishi noma’lum. Buni aniqlash uchun jism trayektoriyasining har bir nuqtasida ikkita birlik vektorlarni urinma τ va normal n vektorlarni o‘tkazamiz(1.7-rasm). τ vektorni trayektoriyaga urinma, n vektorni trayektoriyaga perpendikulyar holda o‘tkazamiz. Aniq masalalarni hal etishda tezlanish vektorining urinma va normal yo‘nalishlarga proyeksiyalarini ko‘rib chiqish qulay.

1.7-rasm ваш текст
tezlanish vektorining n normal yo‘nalishga proyeksiyaga normal(markazga intilma) tezlanish deyiladi. tezlanish vektorining τ tangensial(urinma) yo‘nalishga proyeksiyasi tangensial(urinma) tezlanish deyiladi.
, (1.12)

bu yerda tangensial tezlanishning moduli, normal tezlanish moduli.

Bu tezlanishlarning fizik ma’nosini aniqlashtiramiz. Buning uchun tezlikni quyidagi ko‘rinishda tasvirlaylik: Tezlanishni aniqlaymiz
(1.13)

(1.12) va (1.13) formulalardagi birinchi qo‘shiluvchilarni taqqoslasak, ekanligini ko‘ramiz. Demak tangensial tezlanish tezlik miqdorining o‘zgarishini xarakterlaydi. (1.13) ifodadagi ikkinchi qo‘shiluvchining miqdori va fizik ma’nosini aniqlaymiz.

Bilamizki, ikki va vektorlarning skalyar ko‘paytmasi c skalyar miqdordir. U ikki vektorning modullari va bu vektorlar oralig’idagi burchakning kosinusi orqali quyidagicha hisoblanadi: c = ekanligidan bo‘ladi. ifodaning vaqt bo‘yicha hosilasini quyidagicha ham topish mumkin:

Bundan ko‘rinadiki , demak (1.13) ifodadagi ikkinchi do‘shiluvchi ga perpendikulyar bo‘lgan normal vektor, ya’ni normal tezlanish vektoridir.
Moddiy nuqtaning R radiusli aylana bo‘ylab tekis harakatlanayotgan xususiy holini ko‘raylik(1.8- a rasm).


b)