Microsoft Word 02-YÜksel taşkin

Keywords: Iran, politics, power struggle, Reformists, Conservatives. 

 

 

* * * 

 

1997’de Muhammed Hatemi’nin İran Cumhurbaşkanı seçilmesiyle, 1979 

Devriminden sonra güç kazanan siyasal seçkinler arasında süren iktidar mücadeleleri 

                                                 

*

 

Yrd.Doç.Dr., Marmara Üniversitesi,  İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, (İngilizce) Siyaset 

Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü.  

.  

---

 

 

22

 

 

daha da yoğunluk kazandı. Bu mücadelelerin yoğunlaşması devrimci idealler uğruna 

yukarıdan aşağıya devreye sokulan radikal toplum mühendisliği projesiyle toplumun 

‘reel’ sosyolojisinin ciddi biçimde çatışmaya başladı. 1979 Devrimi’nin 

gerçekleşmesinde etkin olan kimi aktörlerin, siyasal projelerinin iflas ettiği idrakiyle 

toplumla yeni etkileşim yolları arayışına girmeleri, siyaseti toplumun ‘edilgen alıcı’ 

kabul edildiği bir oyun olmaktan çıkarmaya başladı. Hatemi’nin seçim zaferinde 

önemli katkıları olan yeni toplumsal hareketleri taşıyanların, Devrim sonrası İran’ın 

gerçekleri tarafından  şekillendirilmeleri ve Devrimci Gelenek’ten gelenlerden 

oldukça farklı gündemlere sahip olmaları bu mücadelelerdeki etkilerini giderek daha 

fazla hissettiriyor.  

Bu çalışmanın temel amacı,  İran’daki önemli siyasal aktörlerin kendi 

toplumları ve küreselleşmenin öne çıkardığı iktisadi-siyasi-kültürel aktör ve 

süreçlerle kurdukları etkileşimlere bakarak, ülkedeki siyasal hâkimiyet 

mücadelesinin yakın gelecekte gireceği muhtemel yönelimleri anlamaya çalışmaktır. 

Küreselleşme sürecinin salt iktisadi boyutuna ve sonuçlarına yoğunlaşan 

indirgemeci bir bakış, yeterlince doyurucu yanıtlar üretmeyecektir. Küresel 

Kapitalizmin, en güçlü iktisadi aktörlerin söylem ve pratiklerini eleştiri ve etkinlik 

alanı dışında bırakmaya meyilli sınırlı bir demokratikleşme söylemini öne çıkardığı; 

bu türden bir demokratikleşmeyi talep eden ‘orta sınıfların,’ kültürel küreselleşme 

sürecinin olumladığı değerlerle daha da uyumlandıkları, karmaşık bir ‘Küresel 

Durum’ söz konusu.  

Sözgelimi, Mısır, Türkiye ve İran’da son on yılda öne çıkan ‘Müslüman 

Demokratların’, Küresel Kapitalizmin egemen aktörleri ve değerleriyle çatışmaktan 

çok; bunlara uyumlanmayı, entegre olmayı kabul eden ‘Globalist Muhafazakârlar’ 

olmaları tesadüfî değildir.

1

 Aslında üç ülkede de, küreselleşmenin egemen 

aktörlerinin desteklediği siyasal seçkinlerin veya seçkin adaylarının, iktisadi 

popülizme meyletmeleri durumunda dışlanmaları riskiyle karşı karşıya oldukları 

genellemesinde bulunulabilir. Bu yüzden üç ülkede de, kültürel çatışmayı veya 

siyasal sembolizmi abartılı biçimde öne çıkaran siyasal akımların varlığı, tarihsel 

nedenleriyle beraber, kısmen bu şekilde açıklanabilir.  

Burada ele alınacak konu, demokratikleşmeye geçiş süreciyle ilgili 

kapsamlı literatürle de ilişkili. Geçiş Literatürü, daha çok rejim-içi ve muhalif 

siyasal seçkinlerin karar ve pratiklerine ağırlık veriyor.

2

  İran örneğinde, bu 

                                                 

1

 AKP’yi doğuran iktisadi-siyasi-kültürel unsurların, küreselleşme süreciyle ilişkilerini ele 

alan bir yazı için bkz., Yüksel Taşkın, “Türkiye’de sınıfsal yeniden yapılanma, AKP ve 

Muhafazakar Popülizm” Birikim 204 (Nisan 2006): 16-26. ‘Globalist Muhafazakar’ 

kavramını, Recep Tayyip Erdoğan ile ilgili çalışmalarında Ruşen Çakır ve Fehmi Çalmuk 

öneriyorlar. Bkz., Ruşen Çakır ve Fehmi Çalmuk, Recep Tayyip Erdoğan: Bir Dönüşüm