Microsoft Word 197-199 G˘afur g˘ulom sheˇriyatidagi falsafiylik
Download 62.4 Kb. Pdf ko'rish
|
G\'afur G\'ulom she\'riyatidagi falsafiylik
|
Special issue | 2022 "Modernization of education: problems and solutions" Analytical Journal of Education and Development 197 G‘AFUR G‘ULOM SHE’RIYATIDAGI FALSAFIYLIK Toshkent davlat yuridik universiteti Annotatsiya: G‘afur G‘ulom G‘afur G‘ulom ham muvaffaqiyat bilan qalam tebratdi, har ikki yo‘nalishda o‘zidan nodir namunalar qoldirdi. Ikkinchi jаhоn urushi pаytidа esа аdibni dunyogа tаnitgаn mumtоz shе’riy аsаrlаri “Kuzаtish”, “Sеn yеtim emаssаn”, “Vаqt”, “Sоg Kalit so‘zlar: Sargardonlik. o‘zbek otasi, siymo, sog‘inish, tafakkur, loyqa xayolotlar, lahza, hissiyot. Ikkinchi jahon urushi voqealari, ko‘rguliklari G‘afur G‘ulom qalbida o‘chmas iz qoldirdi. Agar u Birinchi jahon urushi yillarida bolaligiga borib, urushning butun dahshati va asoratlarini to‘liq his qila olmagan bo‘lsa, yangi urushni va uni qo‘zg‘aganlarni ijodkor o‘zining shaxsiy, ashaddiy dushmani deb bildi. Shu yillari shoirning “Sen yetim emassan” “Vaqt”, “Sog‘inish”, “Bizning ko‘chada ham bayram bo‘lajak”, “Men ma’nodagi mumtoz she’rlari dunyoga keldi. Shoir urush yillarida yozilgan she’rlari jamlangan “Sharqdan kelayotirman” to‘plami uchun 1946 Xususan, “Sen yetim emassan” she’rida shunday deb yozgan: “Yetimlik nimadir, bizlardan so‘ra, O‘ninchi yillarning sargardonligi, Isitma aralash qo‘rqinch tush kabi Xayol ko‘zgusidan o‘chmaydi sira...”. Ushbu satrlard sargardon bo‘lib, o’zini “o‘qdan cho‘qqa” urib yurganligi haqidagi armoni ifodalangan desak aslo mubolag‘a bo‘lmaydi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, G‘afur G‘ulomning “Sog‘inish” she’rida“o‘zbe bo‘rtma, umumiy, hamma uchun tanish, yaxlit siymosini aks ettirgan desak, hech mubolag‘a bo‘lmaydi. Bu she’rda otalarimizga xos bo‘lgan jamiki fazilatlar o‘zining yorqin ifodasini topgan. Ularning samimiyligi, jonsarakligi, har doim ham oshkor mehr-u muhabbati, kuzatuvchanligi, tantiligi, andishasi... barcha bo‘ladi. Asar misralari ichra urushga ketgan o‘g‘lidan bir mujda bezovta yuragi gupillab uri Atrofga har kuni yuzlab «qoraxat» qo‘nayotgan tahlikali kunlarda bu bezovtalikka, albatta, o‘rin bor – “Ne qilsa otaman, meros hissiyot...” “Sog‘inish” she’rining lirik qahramoni umidlanadi, najot so‘rab to quyoshga qadar zorlanadi: Eng kichik zarradan Yupitergacha O‘zing murabbiysan, xabar ber, quyosh. Ayniqsa, ota sog‘inch o‘rtagan paytlari aynan Bedilni o‘qishi, uni o‘qib bo‘lgach, “ xayolotlar chashmaday” tinishi diqqatni tortadi. Gap shundaki, asli nasli turkiylardan bo‘lgan fors shoiri Bedil she’riyati o‘zining falsafiy chuqurligi, o‘quvchini o‘tkinchi dunyo g‘am tashvishlaridan yuqoriroq turib fikrlashga undashi bilan ajralib abadiy haqiqatlardan, o‘lmas va yuksak tuyg‘ulardan saboq beradi. ISSN: 2181 www.sciencebox.uz | 2022 "Modernization of education: problems and solutions" Analytical Journal of Education and Development G‘AFUR G‘ULOM SHE’RIYATIDAGI FALSAFIYLIK Ilimbayev Sardor ent davlat yuridik universiteti Xususiy huquq fakulteti 3 G‘afur G‘ulom G‘afur G‘ulom ham she’riy, ham nasriy janrlarda birdek muvaffaqiyat bilan qalam tebratdi, har ikki yo‘nalishda o‘zidan nodir namunalar qoldirdi. Ikkinchi jаhоn urushi pаytidа esа аdibni dunyogа tаnitgаn mumtоz shе’riy аsаrlаri “Kuzаtish”, “Sеn yеtim emаssаn”, “Vаqt”, “Sоg‘inish”, “Onаlаr” singаri shе’rlаri yarаtildi. Sargardonlik. o‘zbek otasi, siymo, sog‘inish, tafakkur, loyqa xayolotlar, Ikkinchi jahon urushi voqealari, ko‘rguliklari G‘afur G‘ulom qalbida o‘chmas iz qoldirdi. Agar u Birinchi jahon urushi yillarida bolaligiga borib, urushning butun dahshati va asoratlarini to‘liq his qila olmagan bo‘lsa, yangi urushni va uni qo‘zg‘aganlarni ijodkor o‘zining shaxsiy, ashaddiy dushmani deb bildi. Shu yillari shoirning “Sen yetim emassan”, “Oltin medal”, “Kuzatish”, “Vaqt”, “Sog‘inish”, “Bizning ko‘chada ham bayram bo‘lajak”, “Men ma’nodagi mumtoz she’rlari dunyoga keldi. Shoir urush yillarida yozilgan she’rlari jamlangan “Sharqdan kelayotirman” to‘plami uchun 1946-yilda Davlat mukofotiga sazovor bo‘ladi. Xususan, “Sen yetim emassan” she’rida shunday deb yozgan: “Yetimlik nimadir, bizlardan so‘ra, O‘ninchi yillarning sargardonligi, Isitma aralash qo‘rqinch tush kabi Xayol ko‘zgusidan o‘chmaydi sira...”. Ushbu satrlarda shoirning o’sha yillarda ota-onasidan ayrilib qolganligi, sargardon bo‘lib, o’zini “o‘qdan cho‘qqa” urib yurganligi haqidagi armoni ifodalangan desak Shuni alohida ta’kidlash lozimki, G‘afur G‘ulomning “Sog‘inish” she’rida“o‘zbe bo‘rtma, umumiy, hamma uchun tanish, yaxlit siymosini aks ettirgan desak, hech mubolag‘a bo‘lmaydi. Bu she’rda otalarimizga xos bo‘lgan jamiki fazilatlar o‘zining yorqin ifodasini topgan. Ularning samimiyligi, jonsarakligi, har doim ham oshkor qilinavermaydigan farzandga u muhabbati, kuzatuvchanligi, tantiligi, andishasi... barcha-barchasi shu she’rda namoyon Asar misralari ichra urushga ketgan o‘g‘lidan bir mujda – nedir yaxshi xabar kutayotgan Otaning bezovta yuragi gupillab urib turibdi. Uning ko‘ngliga goh vahima-vasvasa ko‘lanka soladi. Atrofga har kuni yuzlab «qoraxat» qo‘nayotgan tahlikali kunlarda bu bezovtalikka, albatta, o‘rin “Ne qilsa otaman, meros hissiyot...” “Sog‘inish” she’rining lirik qahramoni – Otaning sog‘inchi shunchalar zo‘rki, u har bir narsadan umidlanadi, najot so‘rab to quyoshga qadar zorlanadi: Eng kichik zarradan Yupitergacha O‘zing murabbiysan, xabar ber, quyosh. Ayniqsa, ota sog‘inch o‘rtagan paytlari aynan Bedilni o‘qishi, uni o‘qib bo‘lgach, “ xayolotlar chashmaday” tinishi diqqatni tortadi. Gap shundaki, asli nasli turkiylardan bo‘lgan fors shoiri Bedil she’riyati o‘zining falsafiy chuqurligi, o‘quvchini o‘tkinchi dunyo g‘am tashvishlaridan yuqoriroq turib fikrlashga undashi bilan ajralib turadi. Bedil mutolaasi Otaga abadiy haqiqatlardan, o‘lmas va yuksak tuyg‘ulardan saboq beradi. ISSN: 2181-2624 www.sciencebox.uz | 2022 "Modernization of education: problems and solutions" G‘AFUR G‘ULOM SHE’RIYATIDAGI FALSAFIYLIK Xususiy huquq fakulteti 3-kurs talabasi she’riy, ham nasriy janrlarda birdek muvaffaqiyat bilan qalam tebratdi, har ikki yo‘nalishda o‘zidan nodir namunalar qoldirdi. Ikkinchi jаhоn urushi pаytidа esа аdibni dunyogа tаnitgаn mumtоz shе’riy аsаrlаri – ‘inish”, “Onаlаr” singаri shе’rlаri yarаtildi. Sargardonlik. o‘zbek otasi, siymo, sog‘inish, tafakkur, loyqa xayolotlar, Ikkinchi jahon urushi voqealari, ko‘rguliklari G‘afur G‘ulom qalbida o‘chmas iz qoldirdi. Agar u Birinchi jahon urushi yillarida bolaligiga borib, urushning butun dahshati va asoratlarini to‘liq his qila olmagan bo‘lsa, yangi urushni va uni qo‘zg‘aganlarni ijodkor o‘zining shaxsiy, ashaddiy , “Oltin medal”, “Kuzatish”, “Vaqt”, “Sog‘inish”, “Bizning ko‘chada ham bayram bo‘lajak”, “Men – yahudiy” singari tom ma’nodagi mumtoz she’rlari dunyoga keldi. Shoir urush yillarida yozilgan she’rlari jamlangan ilda Davlat mukofotiga sazovor bo‘ladi. Xususan, “Sen yetim emassan” she’rida shunday deb yozgan: “Yetimlik nimadir, bizlardan so‘ra, O‘ninchi yillarning sargardonligi, Isitma aralash qo‘rqinch tush kabi Xayol ko‘zgusidan onasidan ayrilib qolganligi, sargardon bo‘lib, o’zini “o‘qdan cho‘qqa” urib yurganligi haqidagi armoni ifodalangan desak Shuni alohida ta’kidlash lozimki, G‘afur G‘ulomning “Sog‘inish” she’rida“o‘zbek otasi”ning bo‘rtma, umumiy, hamma uchun tanish, yaxlit siymosini aks ettirgan desak, hech mubolag‘a bo‘lmaydi. Bu she’rda otalarimizga xos bo‘lgan jamiki fazilatlar o‘zining yorqin ifodasini qilinavermaydigan farzandga barchasi shu she’rda namoyon nedir yaxshi xabar kutayotgan Otaning vasvasa ko‘lanka soladi. Atrofga har kuni yuzlab «qoraxat» qo‘nayotgan tahlikali kunlarda bu bezovtalikka, albatta, o‘rin ‘inchi shunchalar zo‘rki, u har bir narsadan Ayniqsa, ota sog‘inch o‘rtagan paytlari aynan Bedilni o‘qishi, uni o‘qib bo‘lgach, “loyqa xayolotlar chashmaday” tinishi diqqatni tortadi. Gap shundaki, asli nasli turkiylardan bo‘lgan fors shoiri Bedil she’riyati o‘zining falsafiy chuqurligi, o‘quvchini o‘tkinchi dunyo g‘am- turadi. Bedil mutolaasi Otaga Special issue | 2022 "Modernization of education: problems and solutions" Analytical Journal of Education and Development 198 Xulosa qilib aytganda, G‘afur G‘ulomning “Sog‘inish” she’ri nafaqat urush davri va nafaqat o‘zbek she’riyati, balki insoniyat badiiy tafakkurining eng yuksak arzigulik, o‘zida eng pokiza insoniy hislarni badiiy mukammal tarzda mujassam etgan noyob badiiy asardir desak ta’bir joiz bo‘lmaydi. G‘afur G‘ulom ijodiy tafakkuriga faylasufona mulohazakorlik, kichik tuyulgan hayotiy detallardan katta umumlashmalar yasay olish xos edi. Bu noyob fazilatlar shoirning 1945 fashizm ustidan qozonilgan g‘alaba munosabati bilan yozgan “Vaqt” she’rida yaqqol ifodasini topdi. Shoir mazkur she’rda lahza(sekund)ning mohiyatiga nazar tashlaydi. Darhaqiqat, yuzaki qaraganda, lahza nima? Ko‘z ochib yumguncha o‘tadigan fursat. Go‘yo e’tiborga, diqqatga arzimaydi. O‘z umrini poyonsiz deb o‘ylaydigan aksariyat odamlar uchun lahzaning sariq chaqalik qimmati bo‘lmasligi ham mumkin. Biroq shoir ijodiy tafakkuri bu insoniyat hayoti – uning quvonch ekanini favqulodda misollar bilan isbotlab beradi: Bir onning bahosin o‘lchamoq uchun Oltindan taroz-u, olmosdan tosh oz. Faylasuf shoir G‘afur G‘ulom o‘zining m haykal qo‘ydi, deb bemalol aytsak bo‘ladi! Bu she’r bag‘riga jo bo‘lgan mantiq va ma’no, san’at va sayqal ko‘lamini anglamoq uchun, qarangki, asrlar talab qilinmoqda. Chinakam she’riyatning, adabiyotning mo‘jizaviy qudrati, balki mana shundadir. Xulosa qiladigan bo‘lsak, mazkur she’ri orqali hayotning abadiy qonuniyatlarini anglagan, his qilgan odam uchun behuda lahzaning o‘zi yo‘q va bo‘lishi ham mumkin emasligi, zero, inson necha yil umr ko‘rishidan qat buyuk qahramonliklar ham, isnodli sharmandaliklar ham ayni lahzalar oralig‘ida ro‘y berishi, o‘zini, o‘zligini unutgan odam bir lahzada yo‘l qo‘ygan xatosi, qo‘rqoqligi, shijoatsizligi tufayli umrbod yuzi qora bo‘lib qolishi hech gap emasligi, Manguberdidek, Bobur Mirzodek bobolarimizning shon qat’iy qarorlari, biror lahza unutmaganlari bo‘lishi singari chuqur ma’nolar ifodalangan desak aslo mubolag‘a bo‘lmaydi. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: Asosiy adabiyotlar: 1. G‘. G‘ulom. Tanlangan asarlar. 2012. 2. G’afur G’ulom. Mukammal asarlar to’plami. 10 3. G’afur G’ulom. Shum bola qissasi. uyi, 2015. 4. Mamajonov S. G‘afur G‘ulom prozasi. 5. G‘afur G‘ulom. Mukammal asarlar to‘plami. 6. Matyoqubova T. G‘afur G‘ulom badiiyati. 7. Nazarov B. G‘afur G‘ulom olami. 8. G‘afur G‘ulom zamondoshlari xotirasida. ijodiy uyi, 2003 ISSN: 2181 www.sciencebox.uz | 2022 "Modernization of education: problems and solutions" Analytical Journal of Education and Development Xulosa qilib aytganda, G‘afur G‘ulomning “Sog‘inish” she’ri nafaqat urush davri va nafaqat o‘zbek she’riyati, balki insoniyat badiiy tafakkurining eng yuksak arzigulik, o‘zida eng pokiza insoniy hislarni badiiy mukammal tarzda mujassam etgan noyob badiiy asardir desak ta’bir joiz bo‘lmaydi. G‘afur G‘ulom ijodiy tafakkuriga faylasufona mulohazakorlik, kichik tuyulgan hayotiy tta umumlashmalar yasay olish xos edi. Bu noyob fazilatlar shoirning 1945 fashizm ustidan qozonilgan g‘alaba munosabati bilan yozgan “Vaqt” she’rida yaqqol ifodasini topdi. Shoir mazkur she’rda lahza(sekund)ning mohiyatiga nazar tashlaydi. , yuzaki qaraganda, lahza nima? Ko‘z ochib yumguncha o‘tadigan fursat. Go‘yo e’tiborga, diqqatga arzimaydi. O‘z umrini poyonsiz deb o‘ylaydigan aksariyat odamlar uchun lahzaning sariq chaqalik qimmati bo‘lmasligi ham mumkin. Biroq shoir ijodiy tafakkuri bu uning quvonch-u tashvishlari, hatto qismati ham mana shu lahzalarga jo ekanini favqulodda misollar bilan isbotlab beradi: Bir onning bahosin o‘lchamoq uchun u, olmosdan tosh oz. Faylasuf shoir G‘afur G‘ulom o‘zining mo‘jazgina asari – “Vaqt” she’ri bilan lahzaga abadiy haykal qo‘ydi, deb bemalol aytsak bo‘ladi! Bu she’r bag‘riga jo bo‘lgan mantiq va ma’no, san’at va sayqal ko‘lamini anglamoq uchun, qarangki, asrlar talab qilinmoqda. Chinakam she’riyatning, mo‘jizaviy qudrati, balki mana shundadir. Xulosa qiladigan bo‘lsak, mazkur she’ri orqali hayotning abadiy qonuniyatlarini anglagan, his qilgan odam uchun behuda lahzaning o‘zi yo‘q va bo‘lishi ham mumkin emasligi, zero, inson necha yil umr ko‘rishidan qat’i nazar, bu umrning asosini mana shu lahzalar tashkil qilishi, buyuk qahramonliklar ham, isnodli sharmandaliklar ham ayni lahzalar oralig‘ida ro‘y berishi, o‘zini, o‘zligini unutgan odam bir lahzada yo‘l qo‘ygan xatosi, qo‘rqoqligi, shijoatsizligi tufayli umrbod yuzi qora bo‘lib qolishi hech gap emasligi, va aksincha, Amir Temurdek, Jaloliddin Manguberdidek, Bobur Mirzodek bobolarimizning shon-shavkati aynan bir lahzada qabul qilgan qat’iy qarorlari, biror lahza unutmaganlari – yurtga sadoqatlari tufayli a bo‘lishi singari chuqur ma’nolar ifodalangan desak aslo mubolag‘a bo‘lmaydi. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: G‘. G‘ulom. Tanlangan asarlar. – T.: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot G’ulom. Mukammal asarlar to’plami. 10-jild. Tarjimalar G’afur G’ulom. Shum bola qissasi. – T.: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot Mamajonov S. G‘afur G‘ulom prozasi. – T.: Fan, 1966 – B. 50 G‘afur G‘ulom. Mukammal asarlar to‘plami. 6 tom. – T.: Fan, 1986 Matyoqubova T. G‘afur G‘ulom badiiyati. – T.: Fan va texnologiya, 2006 Nazarov B. G‘afur G‘ulom olami. – T.: Fan, 2004. G‘afur G‘ulom zamondoshlari xotirasida. – T.: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot ISSN: 2181-2624 www.sciencebox.uz | 2022 "Modernization of education: problems and solutions" Xulosa qilib aytganda, G‘afur G‘ulomning “Sog‘inish” she’ri nafaqat urush davri va nafaqat o‘zbek she’riyati, balki insoniyat badiiy tafakkurining eng yuksak cho‘qqilarida turishga arzigulik, o‘zida eng pokiza insoniy hislarni badiiy mukammal tarzda mujassam etgan noyob G‘afur G‘ulom ijodiy tafakkuriga faylasufona mulohazakorlik, kichik tuyulgan hayotiy tta umumlashmalar yasay olish xos edi. Bu noyob fazilatlar shoirning 1945-yilda fashizm ustidan qozonilgan g‘alaba munosabati bilan yozgan “Vaqt” she’rida yaqqol ifodasini topdi. Shoir mazkur she’rda lahza(sekund)ning mohiyatiga nazar tashlaydi. , yuzaki qaraganda, lahza nima? Ko‘z ochib yumguncha o‘tadigan fursat. Go‘yo e’tiborga, diqqatga arzimaydi. O‘z umrini poyonsiz deb o‘ylaydigan aksariyat odamlar uchun lahzaning sariq chaqalik qimmati bo‘lmasligi ham mumkin. Biroq shoir ijodiy tafakkuri butun u tashvishlari, hatto qismati ham mana shu lahzalarga jo “Vaqt” she’ri bilan lahzaga abadiy haykal qo‘ydi, deb bemalol aytsak bo‘ladi! Bu she’r bag‘riga jo bo‘lgan mantiq va ma’no, san’at va sayqal ko‘lamini anglamoq uchun, qarangki, asrlar talab qilinmoqda. Chinakam she’riyatning, Xulosa qiladigan bo‘lsak, mazkur she’ri orqali hayotning abadiy qonuniyatlarini anglagan, his qilgan odam uchun behuda lahzaning o‘zi yo‘q va bo‘lishi ham mumkin emasligi, zero, inson ’i nazar, bu umrning asosini mana shu lahzalar tashkil qilishi, buyuk qahramonliklar ham, isnodli sharmandaliklar ham ayni lahzalar oralig‘ida ro‘y berishi, o‘zini, o‘zligini unutgan odam bir lahzada yo‘l qo‘ygan xatosi, qo‘rqoqligi, shijoatsizligi tufayli va aksincha, Amir Temurdek, Jaloliddin shavkati aynan bir lahzada qabul qilgan yurtga sadoqatlari tufayli abadiyatga daxldor bo‘lishi singari chuqur ma’nolar ifodalangan desak aslo mubolag‘a bo‘lmaydi. T.: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, T.: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy T.: Fan va texnologiya, 2006 T.: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot - matbaa Special issue | 2022 "Modernization of education: problems and solutions" Analytical Journal of Education and Development 199 Internet web-saytlar: 1. www.tadqiqot.uz 2. www.ziyo.net 3. www.arboblar.uz 4. www.tafakkur.net 5. https://arxiv.uz/ru/documents/slaydlar/adabiyot/g 6. https//ziyo.edu.uz ISSN: 2181 www.sciencebox.uz | 2022 "Modernization of education: problems and solutions" Analytical Journal of Education and Development https://arxiv.uz/ru/documents/slaydlar/adabiyot/g-afur-g-ulom ISSN: 2181-2624 www.sciencebox.uz | 2022 "Modernization of education: problems and solutions" Download 62.4 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|