Microsoft Word Реферат Уринбаев б гедезия doc

m₁ f ttgtg m,


(1,2)
f ShEKLI 10000
bul kórinis boyınsha 1:5000, 1:2000, 1:1000 masshtablardaǵı rejeniń shekli anıqlıǵı mas ráwishte 0,5 m, 0,2m hám 0,1 m di payda etedi. Demek, ólshemleri keltirilgenlerden kishi bolǵan orın predmetlerdi rejede masshtablı shártli belgilerde kórkemlew imkaniyatı bolmaydı. Bunday berilgen masshtabta reje dúziw ushın ólshew jumısları anıqlıǵın hám tolıqlıǵın tiykarlaw máselesi kelip shıǵadı hám onı sheshiw jolları geodeziya ámeliyatında kórip shıǵıladı. Masshtap anıqlıǵın bilgen jaǵdayda tómendegi eki máseleni sheshiw múmkin. a) karta masshtabında sáwlelendiriw múmkin bolmaǵan orın predmetleri hám konturlar tegis emes ólshemin anıqlaw,
b) bizge kerek bolǵan orın predmetleri kartada uqsas formalar bolıp sáwleleniwi ushın karta masshtabın tańlaw.
Kartalarda orın sharayatları (xalıq jasaw punkitleri, ósimlikler, jollar, daryalar, kóller, teńizler) hám trúrli obektlerdi belgilew ushın shártli belgilerden paydalanıladı.
Hámme masshtablar ushın shártli belgiler juwapker shólkemler tárepinen ornatıladı hám hámme bejeriwshiler ushın olardı qollaw májbúriy. Shártli belgiler kartanı oqıw, yaǵnıy súwretlengen jerdi túsiniw imkaniyatın beredi. ámme shártli belgiler tórt-maydan (masshtab) lı, mastabsız, sızıqlı hám túsindiriwshi túrlerge bóliniwi múmkin.
Orında úlken maydandı iyelegen hám karta masshtabında sáwlelenetuǵın obektler masshtablı shártli belgiler menen súwretlenedi. Maydanlı shártli belgi obekt shegarası belgisi hám onı toltıratuǵın yaki shárli boyaw belgilerinen ibarat Obekt konturi tochkalı punkitleri yaki obekttiń shegarasına tiyisli (jol, salmalar, tosıqlar hám.t.b) shártli belgilerden ibarat. Betti shártli belgiler menen toltırıw mısalı bolıp putalıqlar, jaylaw, batqaqlıq konturın boyawǵa toǵaylar, baqlar, uchastkalar hám.t.b xızmet etedi. Kartada maydanlı belgiler -otlaq, putalıq, siyrek toǵay, kesilgen toǵay kórsetilgen. (6411).
Eger orın obekti karta masshtabında óziniń kishkeneligi sebepli kórsetilmese, onda masshtabsız shártli belgiler qollanıladı. Máselen, un zavodı, samal dvigateli, bajbannıń úyi h.t.b. (6512).
Sızıqlı shártli belgilerge jollar, baylanıs hám elektr toki jetkizip beriw liniyaları hám.t.b kirgiziledi. Túsinik beriwshi belgilerge obektler haqqında túsinikler hám hár qıylı jazıwlar hám obektlerdiń óz atları menen kórsetiledi, máselen, kópir (65111) uzınlıǵı 30m, keńligi 6 m, júk kótere alıw 10t, toǵay (6512) qayıńlı,terekler biyikligi 16m, denesi diametiri 0,30m, terekler arasındaǵı ortasha aralıq 5 m.
Topografik kartalar kóp reńli etip basıp shıǵıladı, gidrografiya (darya, kóller) hawa reń, ósimlikler jasıl reń, shosseli jollar qızıl reń, jaqsılanǵan jollar-sarı, relef elementleri qoyıw qızıl reńler kórinisinde sáwlelenedi. Bunday boyaw obektlerin oqıwdı ańsatlastıradı.

2. 
   Hámme kartalar masshtabları 1:1 000 000 nan mayda-ulıuma súwretlenetuǵın hám masshtabları 1:1 000 000 nan iri-topografik túrlerge bólinedi.
   

Masshtabları 1:1 000 000, 1:5 00 000, 1:3 00 000,1:2 00 000 bolǵan kartalar ulıwma lasqan súwretli topografik kartalar delinip, irirek masshtablı kartalar boyınsha dúziledi.
Masshtabları 1:1 00 000, 1:50 000, 1:25 000, 1:10 000, 1:5 000,1:2 000 bolǵan kartalar topografiyalı delinedi hám aymaqlarınıń semkaları nátiyjeleri boyınsha dúziledi.
Topografik kartalar basqalardan mazmunı, tolıqlıǵı, orındı tereń úyreniw imkaniyatın bere aladıw, relef hám sharayatlardı súwretlew anıqlıǵı menen parqlanadı. Sol sebepli olar xalıq xojalıǵında, injenerlik imaratlardı qıdırıwları, joybarlawı hám qurılısta hámde jer dúziw, jer kadastirin júrgiziw uqsaǵan kóp máselelerdi sheshiwde, eń áhmiyetlisi mámleket shegarasın beligilewde qollanıladı.
Topografik kartalardı betlerge
ajıratıw tiykar qılıp 1:1 000 000 masshtablı karta beti qabıl qılınadı.
Topografik kartalar kóp betli boladı, olarda mámleketlerdiń hámme xududi paydalanıw ushın qolay bolatuǵın ólshemli ayrım betlerde bólimlerge bólinip sáwlelendiriledi.
Nomenklatura dep topografik kartalar ayırım betlerin belgilew sistemasına aytıladı.
1:1 000 000 masshtablı kartanı dúziw ushın Jer sırtı kórinisi Grinvich meridianınan baslap uzaqlıq boyınsha hár 60 dan 600 ta eki múyesh (ustinler) ge bólinedi, olar arab sanlarında 1800-meridiannan baslap qublaǵa qarap nomerlenedi.
Eger nomerlew 00 tan baslansa, bunday, eki múyeshlikler zonalar delinedi. Zonalar esabı ústinliklerinen 30 ǵa parq qıladı. Máselen, 42 ústin- bul 12 zona, Jer sırtı súwreti keńlikboyınsha hár 40 tan parallellar menen ekvatordan arqaǵa hám qublaǵa latın álippesi bas háripleri menen belgilenetuǵın qatarnlarǵa bólinedi.
1:1 000 000 (millionlı) nomerinen jıynaladı, máselen, K-42.
1:300 000 masshtablı
kartanıń betin millonlı kartanıń 1/ 9 bólegin payda etedi hám million betli nomenklaturası aldına jaylasatuǵın I den IX ǵa shekem rim cifirları menen belgilenedi-1X-K-42.

карта бетти номенклатурасы қатар ҳәриби ҳәм үстин
Millionlı karta 1:500 000, 1:200 000, 1:100 000 masshtablı kartalar betlerine ajratılıwı hám olardıń nomenklaturaları payda bolıw sxeması 8-súwrette kórsetilgen. Usıǵan kóre 1:500 000 masshtablı karta beti millionlı karta betiniń1/4 bólegin payda etedi hám millionlı bet nomenklaturasına A,B,V,G bas háripleri qosıp belgilenedi-K-42-G; 1:200 000 masshtablı karta betiniń 1/36 bólegin payda etedi hám 1:1 000 000 bet nomenklaturasınan keyin jaylasqan rim cifirları menen belgilenedi-K-42-XXXVI.
1:100 000 lı kartanıń betin payda qılıw ushın 1:1 000 000 li karta beti 144 bólekke bóliniwi hám 1 den 144 ke shekem arab cifirları menen belgileniwi kerek: K­42-144
1:1 00 000 masshtablı kartanıń bir betine kirill alfavitiniń bas háripleri A,B,V,G menen belgilengen 1:50 000 masshtablı kartanıń 4 beti tuwrı keledi.
1:50 000 masshtablı kartanıń hár beti kiril alippesiniń jazba háripleri a,b,v,g menen belgilengen 1:25 000 lı kartanıń 4 betine iye.
1:25 000 masshtablı kartanıń beti arap háripleri 1-4 penen belgilenedi. 1:1 000 masshtablı kartanıń 4 betine bólinedi.
1:100 000 lı kartanıń beti arab sanları menen belgilenetuǵın 1:5 000 masshtablı kartanıń 256 betine iye. (9- a súwret). 1:5 000 masshtablı kartanıń beti rus alfavitiniń a,b,v,g,d,e,j,z,i jazba háripleri menen belgilengen 1:2 000 masshtablı kartanıń 9 betine bólinedi.
1-Tablicada geografik keńligi F =400 00'15'' hám geografik uzaqlıǵı ^ =71059'40'' bolǵan tochka jaylasqan masshtabları 1:1000 000-1:2 000 bolǵan kartalar betleri jer sharı sırtındaǵı keńlik hám uzaqlıq boyınsha romları ólshemleri, nomenklaturaları mısalları hám karta betleri sanı keltirilgen. Joqarıda jazılǵanlardan 1:1 000 000 masshtablı kartadan irirek masshtablı kartalar betler nomenklaturasına hár bir masshtab betlerin belgilew ushın qabıl qılınǵan hárip yaki sandı belgili bir tártipte qoyıw arqalı payda qılınadı.

Kartalar masshtabı	Ramlar ólshemi		Nomenklatura mısalı	Kartalar betiniń sanı.
	Keńlikte	Uzaqlıqta
1:1 000 000	40	60	K-42	-1
1:500 000	2	3	K-42-A	4-1:1 000 000 betinde
1:300 000	1020'	2	IX-K-42	9 —“—”
1:200 000	40'	1	K-42-XXXVI	36 -“-”
1:100 000	20	30'	K-42-144	144 -“-”
1:50 000	10'	15'	K-42-144 -G	4 -1:100 000 betinde
1:25 000	5'	1'30''	K-42-144 -G-g	4 -1:50 000 -“-”
1:10 000	2' 30''	3'45''	K-42-144 -G-g- 1	4-1:25 000 -“-”
1:5 000	1' 15''	1'52''5	K-42-144 (256)	256-1:10 000 -“-”
1:2 000	25''	37'',5	K-42-144 (256- i)	9-1:5 000 -“-”

Topografik kartalardı nomerlew tártibin bilgen halda hár túrli máselelerdi sheshiw múmkin: Tochkanıń geografik koordinataları boyınsha berilgen masshtabtaǵı 7 karta beti nomenklaturası betin anıqlaw, nomenklatura boyınsha trapetciya ushları múyeshlerin hám qaptallas betler nomenklaturasın tabıw múmkin. Máselen, nomenklaturası N-37-144 bolǵan bet ushın trapetciya ramı múyeshleri geografik koordinataların tabıw kerek. Qatar nomerdi alfavit boyınsha tabamız: N-qatar ushın ramnıń arqa tárepi keńligi F =14x4=560, arqa keńlik hám shıǵıs meridianı uzaqlıǵı ^ =7 x 60=420, shıǵıs uzaqlıq N-37-144 karta betin 144 bólekke bólemiz: Arqa ram keńligi 52020', qubla ram keńligi 520, qubla ram uzaqlıǵı 420, batıs ram uzaqlıǵı 41030'.

Topografik-geodezik jumıslar boyınsha kórsetpelerde 1:5 000-500 masshtablı semkalardı bejeriw hám rejelerdi dúziwde trapetciyalardı kvadratlı hám tuwrı múyeshli grafalanıwına jol qoyıladı. Rejelerdi kvadratlı grafalawda tiykar qılıp ramları ólshemleri 40 x 40 sm (2 x 2 km, 400ge) bolǵan 1:5000 masshtablı karta 5-beti ortasında irirek masshtablı karta beti tuwrı múyeshli grafalanıwı kórsetilgen. 1: 2 000 masshtablı karta (reje)ni payda qılıw ushın 1:5 000 masshtablı karta beti kiril álippesiniń bas háripleri A,B,V,G menen belgilenetuǵın (50 x 50sm) ólshemli tórt bólimge bólinedi, bunda hár bir trapetciya beti 100 ga dı payda etedi. Óz náwbetinde 1:2 000 masshtabınıń I-trapetciyada rim cifirları I, II, III hám IV penen belgilenetuǵın 1:1 000 masshtablı tórt trapetciya jaylasadı hám 50 x 50 sm li hár biriniń beti 25 ga bolǵan 1:5 000 masshtablı trapetciyanı payda etiw ushın 16 (4 x 4) bólekke bólinedi. 1:2 000, 1:1 000, 1:5000 masshtablı trapetciyalar tiyislishe 5-A, 5-
B-II, 5-V-3 nomenklaturalarǵa iye.

3. 
   Gauss proekciyası járdeminde Jer sırtınıń tochkalarınıń geografik koordinataları menen olardıń tegisliktegi tuwrı múyeshli koordinatalar súwreti arasındaǵı baylanıs ornatıladı.
   

Kartalardı dúziwde Gaustiń teń múyeshli kese cilindrik proyekciyasi qabıl etilgen.

мәмлекетлеринде топографик
Jer sırtın tegislikte súwretlew ushın aldın jerdiń tábiyiy formasında onıń matematik forması sıpatında qabıl qılınǵan aylanıw ellipsoydi yaki shar sırtına ótiledi, keyin bolsa jerdiń matematik sırtı tegislikte súwretlenedi. Shar (yaki ellipsoyid) sırtın tegislikke buzılıwsız súwretlew múmkin bolmaǵanlıǵı ushın Jer sırtınıń shártli súwreti jasaladı, ol shardaǵı tochkalardıń koordinataları hám olardıń tegisliktegi súwretleri arasındaǵı aldınnan qabıl etilgen ayrım matematik baylanıslarǵa tiykarlanadı. Jer sırtın tegislikte bunday shártli súwretlew usılları kartografik proekciyalar delinedi. Hár qanday proekciya Jer sırtın tegislikte
shártli, yaǵnıy buzılǵan proekciyanı beredi. MDH
Gauss proekciyasın qollawda pútin Jer sırtın meridianlar menen 60 yaki 30 lı zonalarǵa bólinedi.


500 000 м ге артады, яғный уА=7514837,4 м, уВ=7293631,3м.
Hár bir zona óziniń oq meridianı boyınsha sharǵa urınba bolatuǵın silindir sırtına proekciyalanadı.
Zonalar keńligi dúzetiletuǵın karta masshtabına baylanıslı bolıp, 1:10 000 hám onnan da mayda masshtablı kartalardı dúziwde 60li zonalar arab háripleri menen Grinvich meridianınan baslap shıǵıstan batısqa nomerlenedi. Zonalar oq meridianları uzaqlıǵında L =60N-3, bunda N-berilgen zona nomeri. Tegisliktegi hár bir zona óz kordinata tártibine iye bolıp (12-súwret), abssissiya oǵı ushın oq meridian, ordinata oǵı ushın bolsa, ekvator qabıl qılınǵan. x hám u aralıqlar Gauss koordinataları delinedi. Hámme ordinatalar musbat bolıw ushın olardıń shamasına 500 km qosıladı hám onıń aldına zona nomeri jazıladı. Máselen: uA=14837,4m, uV=-206368,7m. Qayta ózgertirilgen ordinatalar 7
Gauss proekciyası teń múyeshli bolıp, múyeshleri ózgermeydi. Bundaǵı sheksiz kishi formalar Jer sırtındaǵı tiyisli formalarǵa uqsas. Bunnan basqa, onda oq meridianlarınıń jayları uzınlıǵı ózgermeydi. Bul
proekciyada basqa sızıqlar uzınlıqları hám formaları júzleri buzılıp payda boladı.
Sferoittaǵı kishi kespeniń uzınlıǵı s, onıń Gauss proekciyasında súwreti sG bolsa, bal jaǵdayda Gauss proekciyasının súwretli masshtabın
m=sG / s (1.3)
sıyaqlı sáwlelendiriw múmkin, bunda s qansha kishi bolsa, ol sonshelli anıq boladı.




өзгериси.