Microsoft Word Улыума касиплик

Tayanısh  tu`sinikleri:  psixologiya,  psixolog,  psixologtın`  wazıypaları,  diagnostika 

xızmeti,  oqıwshı  shaxs,  psixologiyalıq  trening,  akademiya  litsey  ha`m  ka`sip-o`ner 

kollejdler,  ag`artıwshılıq  jumısları,  korrektsiya,  diagnostika,  masla`ha`tshi,  psixolog, 

ka`sip-o`ner,  pedagog  xızmetkeri,  baqlaw  metodı,  ta`jriybe  metodı,  anketa,  test, 

sa`wbetlesiw h.t.b. 

 

Insan shaxsı ha`m onın` jetikligi ma`selesi bugingi rawajlanıp baratırg`an  ha`m o`z 

qa`liplesiwinin`  joqarı  da`rejelerine    umtılıp  atırg`an    ja`miyet  ushın  en`  aktual 

ma`selelerden  esaplanadı.  Bugingi  ku`nde  ja`miyetimizdegi    sotsiallıq-ekonomikalıq 

islep 

shıg`arıw 

tarawına 

keleshek 

jaslarımızdı 

o`zlerinin` 

uqıp, 

intalılılıq 

qızıg`ıwshılıqları shen`berinde  bag`darlaw baslı ma`sele  bolıp qalmaqta. 

 «İnsannın`  baxıt  kamalga  erisiwi    ha`m  tuwma  qa`biletlerdin    rawajlanıwı 

o`zliginen  a`melge  asa    bermeydi,  mu`mkin  bul    ma`selede    qandayda  bir    mug`allim  

yaki ustazga  mu`ta`jlik seziledi» dep aytqan edi  ullı shıg`ıs oyshılı entseklopedist alım 

Abu Nasr Farabiy. 

O`zbekstan  Respublikasının`  sotsiallıq  siyasatında  adam  ma`pleri  ha`m 

bilimlendiriw u`stemligi,  u`ziliksiz bilimlendiriw barısında  milliy o`zlikti an`law,  milliy 

ha`m  ulıwma  adamzatlıq  qa`diriyatlardı  o`zlestiriw,  jetilisken`  insandı  qa`liplestiriw, 

insannın`  konstitutsiyalıq  huqıqlarının`  biri    bilimlendiriw  talapların  qanaatlandırıw 

barısında  oqıushının`  qabiletlerin,  imkaniyatların,  o`zine  ta`n  (individual)  qasiyetlerin 

---

 

11

u`yreniw,bagdarlaw  ha`m  rauajlandırıw  maqsetinde  bilimlendiriw  mekemeleri,  ulıwma 

orta  bilimlendiriw  mektepleri,  arnawlı  bilimlendiriw  mekemelerinde  psixologiyalıq 

xızmet sho`lkemlestiriledi. 

     Ha`r  bir  tarawdın`    o`z  ustası-injeneri    boladı.  Bala  jeke  bası,  insan    ju`reginin`  

injenerleri  psixologlar esaplanadı. Pedagog, oqıtıwshılardın`  jaqın ma`slahatshısı  insan 

ruwxiyatı,kewli,  ishki du`n`yasına jol taba alatug`ın adamlar psixologlar eken`, olar  o`z 

tarawın    teren`  ha`m    ha`r  ta`repleme    uyreniwleri  kerek.  Sol    ma`nide    psixologlardın` 

a`meliy  wazıypalarına    toqtap  o`tsek,  ol  ta`lim-tarbiya  protsesinde    bir  qansha 

wazıypalardı  a`melge  asıradı,  yag`ınıy  psixologiyalıq  xızmetti    oqıtıwshı  ha`m 

oqıwshılarg`a  propagandalaw,  ta`lim  taribiya  protsesinde    juzege  keliwi  mu`mkin 

bolg`an    kemshilik  ha`m  nuqsanlardın`    aldın-  alıwg`a  qaratılg`an  is-ilajlar,  oqıwshılar 

ha`m  oqıtıwshılar  ha`m  ata-analar  haraktlerindegi  bar  bolg`an    kemshilikler    ha`m 

unamsız  qa`siyetlerine,  qa`liplestiriw  olardın`  ka`siplik  ha`m  shaxsiy  maselelerin 

sheshiwde    psixologiyalıq    jol-jorıqlar  ko`rsetiw,ha`m  maslahatler  beriw  ha`mde  

olardın`  shan`araq    ka`siplik,  ha`m  jeke    kasiyetlerin  ha`r  ta`repleme    u`yreniw, 

oqıwshılardın` keleshekte o`zlerine mu`na`sip ka`sip-o`nerdi  tan`lap alıwları ushın ha`r 

ta`repleme ja`rdem  uyımlastırıw psixologiyalıq xızmetinin` mazmunın  quraydı.  

    Psixologiyalıq  xızmettin`  a`hmiyetli  ta`repi  sonnan  ibarat  ol  shaxstı  fizikalıq  ha`m 

ruwxıy  qa`liplesiwine  xızmet qıladı. Ol bolsa barkamal  insandı ta`rbiyalauda ahmiyetli 

faktor esaplanadı. 

     Ulıwma  orta  mekteplerinde  psixologiyalıq  xızmetinin`    ahmiyteti  biybaha. 

A`meliyatshı  psixologlardın`    is  ko`lemi    ju`da`  ko`p    tarawların  o`z  ishine  aladı.  Bul 

bolsa  mektep  a`meliyatshı    psixologlardan    u`lken`  juwapkershilik,  o`z  jumısına 

do`retiwshilik  penen  jantasıwdı  talap  etedi.  Ulıwma  orta  mekteplerde  psixologiyalıq 

xızmet  ha`m  onın`    duzilsi  ha`m  mazmunının`    Respublikalıq    a`meliyatshı 

psixologlarının` a`melge asırıp atırg`an jumısları  mısalında  jartıp  bermekshimen. 

       Respublikamızda 

psixologiyalıq 

xızmet 

«O`zbekstan 

Respublikası 

xalıq 

bilimlendiriw  sistemasında  psixologiyalıq    xızmet  xaqqında»g`ı  al`ternativ  Nızamg`a 

tiykarlanıp  sho`lkemelestirlgen  bolıp,  barlıq  ulıwma  orta  ta`lim  mektepleri  psixologları 

menen  ta`miyinlengen.  Psixologiyalıq    xızmet  xanaları  barlıq  mekteplerinde 

sho`lkemlstirilgen 

.Pisxologlarımız 

xu`rmetli 

Prezidentimiz 

İ.A. 

Karimovtın` 

«Perzentlerimiz bizden ko`re ku`shli, bilimli, dana, ha`m albette  baxıtlı bolıwları sha`rt» 

degen  so`zlerin  uran  etip  alg`anlar  ha`m  bug`an  a`mel  qılg`an  jag`dayda  jumıs 

ju`rgizilmekte.  

        Mektep  psixologları  tek  oqıwshılar,  yag`ınıy  ata-analar,  oqıtıushılar  menen  ha`m 

o`z  aldına  jumıslardı  a`melge  asıradı.  Sonday  aq,  mektep  ata-anaları  jıynalıslarında 

«O`spirmilerdin  o`zine  ta`n  qasiytelerin»,  «qızlar  ta`rbiyası»,  «bala  ruwhiyatı  na`zik»,  

---

 

12

sıyaqlı temalarda,  mektep pedagogika ken`eslerinde  «to`men o`zlestiretug`ın oqıwshılar 

menen  alıp  baratug`ın  isler,  «ta`rbiyası  awır  sebepleri»,  «ruwxıy  rawajlanıwı 

ta`menlesken`  oqıwshılarga  mu`na`sibet»,    metodikalıq  ken`es  ha`m    sol  ha`m 

jumıslarg`a  «kishi  mektep  jasındag`ı    oqıwshılardın`    o`z-o`zine  ta`n  qasiyetleri», 

«tapsırmalı ta`lim tiykarında  oqıwshı oy-pikirin rawajlandırıw» temalarda  o`z temaları 

menen  qatnasadı.    Olar  menen  turaqlı    baylanısta  bolıp  jeke  sa`wbetlesiwler 

sholkemlestiredi.  Bala  shaxsın  teren  uyreniw  maqsetinde    olar  menen  sorawnamalar, 

trening    shınıg`ıwlar  o`tkeredi.  Onnan  tısqarı  ta`biyiiy    xızmetkerler,    ma`ha`lle, 

puqaralar  jıyını,  atirptag`ı  ka`sip-o`ner  qolledjleri  menen    u`ziliksiz  baylanısta  birge 

islesiwdi a`melge asıradı. 

        Ulıwma  orta  bilim  beriw  mektepleri  a`meliyatshı  psixologlarının`    tiykarg`ı 

xızmetlerinen biri  6-jastag`ı balalardı psixologiyalıq- pedagogikalıq  ko`rikten o`tkeriw 

esaplanadı.  Usı  jumıslardı  sho`lkemlestiriwde  O`zbekstan  Respublikası    Xalıq 

Bilimlenlendiriw  Ministrliginin`  2003  jıl  8  aprel`degi  48-sanlı  buyrıg`ı  menen  qabıl 

etilgen  6-jaslı  balalardı  psixologiyalıq-pedagogikalıq    ko`rik  tiykarın  belgilep  beredi. 

Psixologiyalıq  pedagogikalıq  ko`rik    ha`r  bir  mekteptin`  o`zinde  sho`lkemlestirilgen 

bolıp,  psixologiyalıq-pedagogikalıq  ko`rik  komissiyaları    Nızmada  belgilengen  

mu`ddetlerde    Respublika  diagnostika  Orayı  ilimiy  ken`esi  ta`repinen  usınıs  etilgen  

psixologiyalıq diagnostika metodikalar tiykarında o`tkeriledi. Salamat bilim alıw ixtıyajı 

qa`liplesken, qızıg`ıwı qa`bileti, metodika talaplarına juwap bere alatug`ın balalar g`ana 

1-klassqa qabıl etiledi. Psixologiyalıq pedagogikalıq ko`rikke ayrıqsha itibar qaratıwımız 

lazım  bolg`an    ta`repi  –  ko`rik  komissiyası  ag`zalarının`  wazıypaların  tuwrı  tu`sinip 

alıwları  ha`m  ko`rik  o`tkerilip  atırg`anda  komissiya  tartibinin`  tolıq    qatnasıwı 

esaplanadı.  Ha`zirgi  ku`nde  1-klassqa  qabıl  etilgen  6-jaslı  balalar  menen  o`tkerilip 

atırg`an korrektsion  rawajlandırıwshı  shınıg`ıwlar  juwmaqlanbaqta. 

           1-klasstan 

9-klasstı 

pitkergenlerine 

shekem 

 

oqıwshılar 

meditsinalıq,  

psixologiyalıq-pedagogikalıq  diagnostikadan o`tkeriledi. Olardın` fizikalıq salamatlıg`ı,  

qa`bileti,    ka`sip-o`nerge    beyimlikleri  anıqlanadı.  «Psxologiyalıq-pedagogikalıq  

diagnostika da`pteri «ha`m «Diagnostitka  kartaları»  turaqlı toltırılıp  barıladı. 

        Mektep  a`meliyatshı  psixologları  to`men  o`zlestiriwshi  oqıwshılar    klass  basshısı, 

pa`n  oqıtıwshıları  menen    u`ziliksiz  baylanısta    bolıp,  to`men  o`zlestiriw  sebeplerin 

anıqlaydı,  shınıg`ıwlar alıp baradı, is-ilajlar  o`tkeredi. 

        Ta`rbiyası awır oqıwshılar menen islesiwge  klass basshıları  barha`ma waqıt ajırata 

almaydı, mektep psixologı  rejege tiykarlanıp waqtı-waqtı  menen  balag`a jaqsı so`ylep, 

ta`rbiyalıq  ahmeiyeti    ulken  bolg`an    waqıtlardı  aytıp  beriw  arqalı  onı  jolg`a  salıwı 

da`rkar. 

---

 

13

        Joqarı  klass  oqıwshıları  o`spirmlerde    o`tiw  da`wirinde  olardın`  ha`rakterinde    bir 

qansha  o`zgersiler  seziledi.  Mine  sol  da`wirde  olardın`    sotsiallıq  pikirin  u`yreniw 

maqsetinde  sorawnamalar    o`tkeriw  ha`m  onın`    qanday  toparlarg`a    beyimligin  

u`yreniw  maqsetke  muwapıq  esaplanadı.  Bul  orında  oqıwshılardın`  sotsiallıq  pikirin 

u`yreniw  metodikası  qol  keledi.  Natiyjesi  sır  tutıladı  ha`m  korrektsion  toparlar 

sholkemlestiriledi ha`mde ilajlar alıp barıladı. 

        İntalı  balalardı    tan`law,  olar  menen  islesiu,  ha`mde  bagdarlanıushı  klasslardı 

sholkemlestiriude de mektep psixologının  ornı ayrıksha. 

        Ja`miyetimizdin    ha`r  bir  tarawına  kirip  kelgen,  onın`  ajıralmas  bolegi    bolg`an  

mamleket  kelejegi  –  tagdirin  belgiliep  beretugın    «Kadrlar  tayarlau  milliy  dasturi»nin  

tiykargı  wazıypalarınan  biri    oqıwshılardı  ka`sip-o`nerge    bag`darlaw  jumısların  jolga 

koyıu  esapalanadı.  Psixologiyalıq  xızmettin`  tiykargı  xızmetlerinen  biri    ha`m 

oqıwshılardı    ka`sip-o`nerge  bag`darlaw,  olardın`    beyimliligi,  kızıgıuı  ha`m 

qa`biletlerine  tan  ka`sip-o`nerlerdi  sanalı tayarlauga  tayarlau bolıp tabıladı. 

      Mektepke  shekemgi  tarbiya    jasınan  baslap    balalar  9-  klasstı    pitkergenge  shekem 

ka`sip-o`nerge bag`darlap barıladı.           

       Ka`sipler  haqqında  mag`lıwmatlar  beriledi.  Ha`r  kıylı  is-iajlar  otkeriledi.  9-klass 

okıushıları menen jıl dauamında  Respublika diagnostika Orayı tarepienen usınıs etilgen 

6 ka`siplik  diagnostika  metodikaları otkeriledi. Mektep a`meliyatshı psixologlarının` 9-

klass  okıwshıların  bir  neshe  dawirlik  protseslerde  dawirlik  pisxikalıq  diagnositkalıq 

metodlarınan      ahmiyetli  ma`sele.  Metodikalar  tiykarında  alıngan  jumıslardı  

Ulıwmalastırıu  ha`m  natiyjesi  boyınsha  esabatlar  tayarlaw  menen  sheklenip  kalmau 

kerek.  Yag`nıy  natiyjelerdi  kayta  islep  shıgıu  ha`m  olardı  ameliyatga  engiziu  bolsa  

ka`sip-o`nerge  bag`darlaw  islerini  tiykarı  bolıp    xızmet  etedi.  Mektep  a`meliyatshı 

psixologının  jumısları  ka`sipke  bag`darlaw  xızmetin  ashıp    belgilip  beriwshi  derek 

esaplanadı.  

         O`zbekstan Respublikası  Ministrler Ken`esinin`  473-sanlı qararı  a`melge asıwın 

ta`miynlew    maqsetinde  Respublika  Diagnostika  Orayı  mektep    ha`m  ka`sip-o`ner  

qolledjleri  birge islesiui bir katar jumısladı a`melge asırmaqta. 

           Ulıwma  orta  ta`lim  mekteplerinin  ha`r  bir  9-klass  pitkeriwshisine  olardı  ka`sip-

o`nerge  bag`darlaw  ha`m  keyingi  ta`lim  tu`rine    qaratıw  maqsetinde  mektep  buyrıg`ı 

menen  birewden oqıtıwshılar biriktiriledi. Bul bolsa aksı natiyje beredi. 

        Keleshegimz  su`yenishi  bolg`an  oqıwshılarımız  keleshekte    jetik  maman  ,  ka`mil 

insan  bolıp  jetilisiwine  tek  mektep  psixologları    yaki  ka`sip-o`nerge  bag`darlawshı 

qa`niyge  yag`ınıy  ken` ja`ma`a`tshilik juwapker esaplanadı. 

---

 

14

       Joqarıda  aytıp  o`tkenimizdey  mektep  psixologlarının`    is  ko`lemi    ko`p  mashaqatlı 

taraw  esaplanadı.  Ele  psixologlar  aldında    juwapkerli  wazıypalar  bar.  Mektep 

psixologları o`z aldına  to`mendegi wazıypalardı makset etip qoyg`an: 

      -ta`lim sistemasında psixologiyalıq xızmettin` ornı  ha`m a`hmiyetin  asırıp barıw; 

      -turmısta 

bilimlendiriw 

sistemasında 

psixologiyalıq 

xızmettin` 

a`hmiyetin 

na`siyatlaw: 

      -oqıwshılardı  imkaniyatları,  qızıg`ıwshılıqları    ha`m    qa`biletleri  tiykarında    sanalı 

ka`sip tan`lawlarına tolıq erisiw  

      -jaslardı    shan`araq  turmısına  tayarlawda    psixologiyalıq    ma`slahat    ha`m 

treninglerdi    mazmunı  jagınan  bayıtıw.  Ulıwma  alg`anda  perzentlerimizdi    fizikalıq  

salamat, ruwxıy jaqtan jetik, ja`miyet ushın  ma`p keltiretug`ın,       

       Watanımızdın`  ha`r  ta`repleme  rawajlanıwına    u`les  qosa  alatug`ın  erkli  insan  etip  

ta`rbiyalaw    ha`mmemizdin  wazıypamız  .  Yag`ınıy  perzentleri  salamat  Jurt    qu`diretli 

bolar.