Mikrobiologiya va

27-rasm. Tovuq embrionining (8-10 kunlik) sxematik ko‘rinishi


Viruslarni undirib olishda tovuq embrionidan foydalanish.
Virusologik amaliyotda tovuq embrioni hujayra kulturasi va tajriba


60




qilinayotgan hayvonlarga nisbatan bakteriyalar bilan ifloslanish darajasi kam va qo‘shimcha mikroorganizmlar bilan kamdan-kam hollardagina zararlangan bo‘ladi. Bundan tashqari, turli ta’sirotlarga ham juda chidamlidir. Rikketsiya, xlamidiya va bir qator viruslarning diagnostik maqsadlarda, sof kulturasini olish va turli preparatlar (vaksina, diagnostikumlami) tayyorlash uchun 8-12 kunlik tovuq embrionlaridan foydalaniladi (27-rasm). Virusning ko‘payganligi embrion qobiqlarining ochilganidan so‘ng pardalarida hosil bo‘lgan morfologik o‘zgarishlarorqali o‘rganiladi. Masalan, chin chechak yuqtirigan embrion tanasida, qobig‘ida qon quyilishlar kuzatiladi, embrion nobud bo‘ladi. Bundan tashqari, virus ko‘payishi natijasida allantois, amnion suyuqligida viruslar уig‘ilib qoladi va gemagglyutinin fermenti bor viruslami GAR orqali indikatsiya qilish mumkin.
Rivojlanayotgan tovuq embrionida viruslami ko‘paytirish keng qo‘llaniladi, ammo ko‘pchilik viruslar tovuq embrionida ko‘paymaydi, bundan tashqari tekshirilayotgan viruslarning embrionini ochmay turib aniqlab bo‘lmaydi, shuningdek unda ko‘p miqdordagi oqsil va boshqa yot birikmalarning borligi, tayyorlangan preparatlaming allergik xususiyatini oshiradi, ularning tozalanishini qiyinlashtiradi.
Viruslarni ko‘paytirishda laboratoriya hayvonlaridan foydalanish. Amalda ko‘pinchaturlixilzotsizlaboratoriyahayvonlaridan(voyagayetgan, yemadigan sichqon bolalari, quyon, maymun, dengiz cho‘chqachalari va b.) foydalaniladi. Hayvonlaming ma’lum turdagi viruslarga beriluvchanligi va ularning yoshi viruslarning ko‘payish qobiliyati tajribada hisobga olinadi. Ko‘pincha yangi tug‘ilgan hayvonlargina u yoki bu virusga (masalan, emadigan sichqon bolalari -Koksaki virusiga, sichqon, quyon

• 
  qutirish virusiga, oqsim (yashur) virusi- dengiz cho‘chqachasi va gripp virusi-sichqon va og‘maxon) sezgir bo‘ladi.
  

Bu usulning afzalliklari va kamchiliklari mavjud. Afzalligi shuki, bunda kultura yoki tovuq embrionida yaxshi reproduksiya qilinmaydigan viruslami ajratib olish mumkin bo‘ladi. Bu usulning kamchiligi esa tajriba qilinayotgan hayvon organizmidagi mikroorganizmlarning begona virus va mikoplazmalar bilan aralashib ketishidadir. Bundan tashqari, ekonomik etikaviy jihatlari, shuningdek, virusning “sof’ liniyasini olish uchun keyinchalik hujayra kulturasiga hayvondan olingan material yuqtiriladi, bu esa tekshirish muddatini cho‘zib yuboradi.


61




Virus saqlovchi materiallami laboratoriya hayvonlarga vuqtirishni turli (ten ostiga, ten tchiga, muslcul ichiga, qorin pardasiaa. subdural va boshq.) usullari qo‘Haniladi.
Viruslarning laboratoriya hayvonlar organizimida reproduksiya bo Iganhgmi kasallikni ko'zga tashlanadigan klinik rivojlanishi, a’zo va to qimalaming patomorfologik o'zgarishi. a'zolardan olingan suspenziyalarda virus borligini gemagglyutinatsiya (GAR), neytralizatsiya (NR) reaksiyalari orqali (agar virus о z tarkibida gemagglyutinin fermenti tutsa) aniqlash mumkin.
Viruslarni Morozov usulida bo‘yash
Viruslarni Morozov usuli bilan bo'yash uchun uchta reakti v tavvorlanadi:

1. 
   1 ml muzli sirkakislotasiga40% li 2 ml shakllin eritmasi qoshiladi vadistirlangan suv bilan uning hajmi 100 ml _ga yetkaziladi;
   
2. 
   1 ml karbol kislotasiga 5 g tanin qo'shiladi va distirlangan suv bilan uning hajmi 100 ml ga yetkaziladi;
   
3. 
   5 ml kumush nitrati eritmasiga ammiak eritmasi biroz quyqa hosil boMgunga qadar tomchilab tomiziladi.
   

Bo'yash usuli: I) tayyorlangan surtma I- eritma bilan I daqiqa davomida fiksatsiyalanadi, so'ng reaktiv to kiladi va surtma suv bilan yuviladi;

2. 
   2-eritma bilan 1-2 daqiqa davomida bug- pavdo boMguncha qizdmladi, so‘ngra suv bilan yuviladi;
   

. ^^{ап surtma to}‘q jigar rang hosil bo‘lgunga qadar
qizainladi, so‘ng suv bilan yuvib, quritiladi va mikroskop ostida ko‘riladi. Bunda virus elementar tanachalari qora rangga bo‘yaladi.
⁰ganish. Probirkadagi hujayra kulturasini №hinsh ^un mikroskopning buyum stolchasiga probirka shunday t. ^un f®* 4^av3tli hujayra qatlami yuqoriga qaragan holda
aarchi t ^ ;®*^r(^^avat^ ^Ц)^аУ^га y°pishgan joyi probirkaning qarama-
qarshi tomomdan qalam bilan belgilab qo‘yiladi.
_n„;l^Ujar^au^ag,' ^m°^rfologik °‘^zS^arishlar kulturali probirkani mikroskop bekitibanVTj *^1V ^^an kondensor tushirilgan va diafragmasi biroz oatlamfn? ^{holda t}f^kshlriladi- Virus bilan yuqtirilgan bir qavatli hujayra ГТ, yuqtirilmagan nazorat probirkadagi kulturalar bilan solishtinb ко nlganda virus yuqtirilgan hujayra qatlamida to'liq-yoki


62




orolcha shaklidagi hujayraning (destruksiyasi) parchalanganligi yoki boshqa o‘zgarishlar qayd etiladi, bu esa virusning hujayraga patogenlik ta'sirini ko‘rsatadi.

28.