“Mikroiqtisodiyot. Makroiqtisodiyot” fanidan kurs ishi

 
 
Samuel Johnson (1709-84). Doktor Johnson soliq nazariyachisi sifatida 
emas balki u tuzgan izchil ―Lug`at‖ tufayli ko`proq eslanadi. Lekin 1770-yillarda 
soliqlarga bevosita aloqador bo`lgan, Amerikaning soliqqa tortish muammolari, 

---

9 
Amerika mustaqillik urushi markazidagi masalalar bilan shug`ullanadigan ―The 
Patriot‖ (1774) va ―Taxation No Tyronny‖(1775) asarlarini yozadi. Johnson 
Angliyaning Amerika koloniyalarini soliqqa tortish huquqini himoya qiladi va 
Amerikani ―Angliya himoyasida saqlanuvchi... Angliya nizomi bo`yicha tuzilgan... 
Angliya armiyasi tomonidan mudofaa qilinuvchi‖ deb 
ta`riflaydi va ―Ular bizning davlat himoyasi ostida 
rivojlanmoqda, shuning evaziga nimadur berishlari 
kerak‖ degan fikrni ilgari suradi. Agar Amerikaliklar 
ingliz qonunlarini qabul qilishsa ular uni to`laligicha 
qabul qilishlari kerak edi, jumladan soliqqa aloqador 
bo`lganlarini ham. Ular o`zlari yoqtirgan elementlarni 
olib tashlay olmasdilar. Qonun ko`pchilikning xohishi 
bilan yo`lga qo`yilgandan keyin kolonistlar Inglizlarga o`z huquqlarini 
topshirishga majbur bo`ldilar. 
 
 
Devid Yum (1711-76). Yum Lokkning ijtimoiy shartnoma nazariyasi 
tushunchasini yo'q qilishi bilan keng tanilgan. Uning Original Shartnoma ishida, u 
hukumatlar qanday bir turdagi shartnoma tomonidan emas, balki zo'ravonlik yo'li 
bilan tashkil etiladi, deb bahs yuritadi. Agar hech qanday ijtimoiy shartnoma 
bo‘lmasa, hokimiyat qanday qonuniy asosda soliqqa tortishi mumkin? Bu savolga 
Yum aniq javob bermagan bo‘lsada, uning bir necha asarlarida bu haqida 
ma‘lumotlar bor.
2
Hukumat shartnomalarni himoya qiladi va shartnomalarni 
barchaning manfaati uchun yaratishga majbur qiladi. Qoidalar va majburiyatlar 
tinch jamiyatni yaratish hamda milliy va xalqaro sadoqatni boshqarish uchun 
yaratiladi. Soliq to'lash inson hohlagan jamiyatni qo'llab-quvvatlash bilan bog‘liq 
fuqarolik burchidir, deya xulosa qilish mumkin. Ammo, Yumning boshqa 
ishlaridan shunday xulosa chiqarish mumkinki, ―Inson aqli haqida so‘rov‖ asarida 
2
Jane Fracknall-Hughes. The Theory, Principles and Management of Taxation: An introduction, Routledge Taylor 
and Francis Group. 2015

---

10 
(u taklif qiladi), inson harakatlariga faqat birlamchi prinsplar, inson o‘zini qanday 
tutishi kerakligi har doim ham asos bo‘la olmaydi. Demak, soliqda buni qo‘llasak, 
inson uni qabul qilishi kerak, chunki soliq odatiy shakllangan: inson u nima uchun 
paydo bo‘lgani haqida o‘ylashi nojoiz. Inson narsalarni boricha qabul qilishi, bor 
narsadan foydalanishi, garchi u narsa o‘zgartirilishi mumkin bo‘lsada, u bilan 
shug‘ullanishi kerak. Yum o‘zining original shartnoma inshosida buni yanada 
oydinlashtiradi: Yangi hukumat tashkil etilgan paytda, qanday vositalar orqali 
tashkil etilgan bo‘lmasin, odamlar asosan undan norozi bo'lgan, ular hukumatga 
sodiqlik yoki ahloq qoidalaridan ko‘ra ko‘proq zaruriyat va qo‘rquvi uchun 
bo‘ysunadi... Vaqt, darajalar bu barcha qiyinchiliklarni bartaraf etadi va millatni 
ular bosqinchi yoki mustabid deb o‘ylagan qonuniy shahzodalari, uning oilasiga 
yaxshi munosabat bildirishga o‘rgatadi. 
Yumning ―Soliq‖ deb nom olgan inshosida 
soliq bo‘yicha qarashlar tushuntirib ketilgan. U soliq 
nazariyasiga yo‘naltirmaydi, balki ishchilar qanday 
qilib ish kuchini oshirganda soliq yuki oshishiga 
ko‘nishi, ish haqini katta darajada oshmasligi haqida 
munozara qiladi. Ishchi tirishqoqlik bilan ishlasa, 
albatta ko‘proq pul topadi. U iqlimi keskin bo‘lgan 
mamlakatlardagi ishchilarning tabiiy noqulayliklarni 
yengib o‘tish uchun qattiqroq ishlari kabi vaziyatlarni ko‘rib, solishtiradi. U 
soliqqa tortishning eng yaxshi yo‘li muhtoj odamlarni emas, balki boy insonlarni 
soliqqa tortish kerak deb bahs yuritadi. Uning ―Fuqarolar ozodligi‖ (1741) nomli 
inshosida ozod bo‘lgan hokimiyatlar ortiqcha qarz va soliqlar tufayli yo‘qolib 
ketish tendensiyasiga ega deb hisoblaydi.