“Mikroiqtisodiyot. Makroiqtisodiyot” fanidan kurs ishi

Kurs ishi mavzusining ob’ekti va predmeti. Kurs ishining ob‘ekti bo‘lib 
soliqlarning makroiqtisodiy mohiyati, ularning funksiyasi va tamoyillarini 

---

4 
o‘rganish hamda yurtimizda amalga oshiralayotgan soliq islohotlarini tahlil qilish 
jarayoni hisoblanadi.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Kurs ishning maqsadi soliq haqidagi 
iqtisodchi olimlarning arshlarini o‘rgansih, soliqlarning makroiqtisodiy mohiyati, 
ularning funksiyasi va tamoyillarini keng ko‘lamda tahlil etish, soliqlarni davlat 
byudjeti daromadlarini shakllantirishdagi rolini ochib berish, mamlakatimiz 
miqyosidagi soliq bo‘yicha qilinayotgan chora-tadbirlarni o‘rganish va 
xulosalardan iborat.
Ishning umumiy maqsadlaridan kelib chiqqan holda uning vazifalari 
quyidagilardan iborat:
- Soliqlar haqidagi iqtisodchi olimlar fikrlarini tahlil etish; 
-Soliqlarning makroiqtisodiy mohiyati va obyektiv zarurligi;
-Soliqlarning umumiy belgilari, funksiyalari va vazifalari hamda ularning 
tamoyillari; 
-Yurtimizda soliq sohasida amalga oshirilayotgan chora va tadbirlarni; 
- Xulosalar. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

5 
 
 
 
2. ASOSIY QISM 
2.1. SOLIQ ATAMASIGA NISBATAN TURLI QARASHLAR. 
Soliqlar umumiy olganda ommabop emas bo`lib ko`rinadi, holbuki soliq 
tizimining ahamiyati hammaga ayon. Agar omma qarshiligini oldini olmoqchi 
bo`lsa, har qanday qabul qilinadigan tizim ular tomonidan qo`llab quvvatlanishi 
kerak. Adolatsiz soliq tizimi o`tmishda juda ko`p tartibsizliklarni keltirib 
chiqargan. Yillar davomida nazariyachilar g`oyalarining katta qismini soliq 
tizimining 
asosiy 
tamoyillari 
qanday 
bo`lishi 
kerakligini 
aniqlashga 
bag`ishlashgan.
Zamonaviy soliq falsafasi yoki nazariyasi odatda klassik iqtisodchi olimlar, 
eng avvalo Adam Smit, tomonidan boshlangan deb hisoblanadi. Lekin zamonaviy 
siyosiy falsafaning asoschisi Tomas Gobbs (1588-1639), iqtisodchi va faylasuf 
Uiliam Petti (1623-87) kabi ilg`or olimlarning ham hissasi katta. Gobbs ko`proq 
iqtisodiy nazariyalari bilan taniqli bo`lsa ham, u bir qancha asarlarida, jumladan 
o`zining eng mashhur "Leviathan" asarida soliqlarga katta e`tibor bergan. Uning 
soliq nazariyasi ma`lum darajada murakkab deb qaraladi va unda soliq kishilarning 
boyligiga emas, balki uning himoyasi va qonun ustivorligini saqlab turish, keyingi 
o`rinda harbiy hizmat uchun davlatga bo`lgan qarzi orqali aniqlanishi kerak deb 
qaraladi. U shuningdek, o`z mehnat layoqati bilan yashash uchun yetarli mablag` 
topa olmaydiganlargaijtimoiy ta`minot berishni qo`llab quvvatlaydi.
1
Petti "Soliqlar va yig`imlar xazinasi" (1662) asarida Fransiya bilan yuzaga 
kelayotgan urush uchun jamg`rmalar yig`ilishida qirol tomonidan qo`llanilishi 
mumkin bo`lgan soliqlar va daylat harajatlari prinsplarini tuzib chiqishga uringan. 
U olti turdagi davlat harajatlarini tuzib chiqqan: himoya, boshqaruv, cherkov, 
ta`lim, infrastruktura va barcha turdagi zaiflarni qo`llab quvvatlash va birlamchi 
1
Jane Fracknall-Hughes. The Theory, Principles and Management of Taxation: An introduction, Routledge Taylor 
and Francis Group. 2015 

---

6 
mahsulotlar uchun xarajatlar. U qariyalar, kasallar, yetimlar va shu 
kabilarga ta`minot uchun qilinadigan davlar harajatlarini qo`llab quvvatlagan.
"Uzoq o`n sakkizinchi asr" (1688-1800) deb ataluvchi bu davrda Adam 
Smit va uning izdoshlari hozirgi kundagi zamonaviy soliq nazariyasini ishlab 
chiqishgan. Bu davr nafaqat Buyuk Britaniya, balki butun dunyoda barcha turdagi 
g`oyalarning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo`ldi. Bu yillar davomida 
ko`plab ahamiyatli voqealar, Amerika mustaqillik urushi, soliq masalalari asosida 
kelib chiqqan Fransiya revolutsiyasi yuz bergan. Antony Eshli Kuper, uchinchi 
Graf Shaffesbury, ko`zga ko`ringan davlat arbobi, 1706-yil Gollandiyadagi 
hamkasibiga shunday yozadi: “Bu yerda o`zini butun dunyo bo`ylab tarqatayotgan 
qudratli nur mavjud... bu g`ayritabiiy lekin so`z va bilim har doimgidan kattaroq 
tezlikda tarqalishi shart” 
Bu davr haqiqiy ulamolar davri edi, va fanlar yoki kasblar orasida bugungi 
kungidek hech qanday chegara bo`lmagan. Shuning 
uchun, o`sha davrning ilg`or olimlari, John Locke, David 
Hume, Adam Smith, Edmund Burke, Jeremy Bentham, 
Thomas Paine lar shifokor, yurist, akademik yoki 
siyosatchi bo`lishlariga qaramasdan bir vaqtning o`zida 
axloqiy, siyosiy va falsafiy asarlar yozishgan. Biz bu 
qatorga barcha nazariyachilarni kirita olmasakda, Adam 
Smit va uning izdoshlarining dunyo bo`ylab ulkan ta`sirini sanab o`tish joizdir.