Mikroiqtisodiyot, Makroiqtisodiyot. Fanidan
Download 107.57 Kb.
|
Mikroiqtisodiyot1
|
Mikroiqtisodiyot , Makroiqtisodiyot. Fanidan Yozma ish Variant-12 1.Chekli daromad 2. “Narx-iste'mol” chizig'i tahlili 3. Taklif unga ta'sir etuvchi omillar. 1 .Chekli daromad (MR) - bu qoshimcha bir birlik 'ni sotish natijasida umumiy daromadning o'sgan qismi Rаqоbаtlаshuvchi firmаning mаhsulоtigа bo'lgаn tаlаb chizigi uning o'rtаchа dаrоmаd chizig i bilаn ifоdаlаnаdi. Fаrаz qilаyliк firmа mаhsulоtigа bo'lgаn tаlаb funksiyasi umumiy hоldаgi chiziqli funksiya кo'rinishidа berilgаn bolsin: Demak, raqaobatlashgan bozorda talab chizig i o'rtacha va chekli daromadlar chizig i bilan ifodalanadi. Agar abtsissa o'qi bo'yicha mahsulot miqdori Q ni va ordinat o qi bo yicha tovar narxini joylashtirsak, Raqobatlashuvchi firmaning ishlab chiqarish omillari narxining oshishiga aks ta’siri. Raqobatlashgan bozorda harakat qilayotgan firma ishlab chiqarish omillaridan birining narxi oshganda qanday qaror qabul qilishini ko'rib chiqamiz. Bozordagi narx P' va firmaning boshlang ich (ishlab chiqarish omillari narxi o'zgarmagandagi) chekli xarajati MC1 va firma foydasini maksimallashtiruvchi ishlab chiqarish hajmi Q1 bolsin deylik (12.2-rasm). rasm. Chekli xarajatning ishlab chiqarish hajmiga bogliqligi Faraz qilaylik, ishlab chiqarish omillaridan birining narxi oshdi deylik. Omil narxining oshishi chekli xarajat MC1 ni yuqoriga chapga MC2 ga siljitadi. Nima uchun deganda, har bir ishlab chiqariladigan mahsulot xarajati oshadi. Foydani yangi chekli xarajatda maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmi Q2 ni tashkil qiladi, ya'ni Q2 hajmda P' = MC2. Shunday qilib, ishlab chiqarish omili narxining oshishi firmani mahsulot ishlab chiqarish hajmini qisqartirishga majbur qiladi. Agar firma
207 Chekli daromad MR yalpi daromadning berilgan qiymatidan oldingisini ayirish bilan aniqlanadi. Masalan, MR (5) = TR(5) - TR(4) = 10000 - 8000 = 2000. Qisqa muddatli oraliqda ishlab chiqarish hajmini aniqlash va foydani maksimallashtirish Raqobatlashuvchi firmaning ishlab chiqarish omillari narxining oshishiga aks ta’siri. Raqobatlashgan bozorda harakat qilayotgan firma ishlab chiqarish omillaridan birining narxi oshganda qanday qaror qabul qilishini ko'rib chiqamiz. Bozordagi narx P' va firmaning boshlang ich (ishlab chiqarish omillari narxi o'zgarmagandagi) chekli xarajati MC1 va firma foydasini maksimallashtiruvchi ishlab chiqarish hajmi Q1 bolsin deylik (12.2-rasm). rasm. Chekli xarajatning ishlab chiqarish hajmiga bogliqligi Faraz qilaylik, ishlab chiqarish omillaridan birining narxi oshdi deylik. Omil narxining oshishi chekli xarajat MC1 ni yuqoriga chapga MC2 ga siljitadi. Nima uchun deganda, har bir ishlab chiqariladigan mahsulot xarajati oshadi. Foydani yangi chekli xarajatda maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmi Q2 ni tashkil qiladi, ya'ni Q2 hajmda P' = MC2. Shunday qilib, ishlab chiqarish omili narxining oshishi firmani mahsulot ishlab chiqarish hajmini qisqartirishga majbur qiladi. Agar firma 208 ishlab chiqarishni Qj hajmda davom ettirganida shtrixlangan sohaga teng bo'lgan zararni ko'rgan bo'lar edi. Shtrixlangan soha firma foydasining yo'qotilishi mumkin bo'lgan qismini ifodalaydi. Qisqa muddatli oraliqda firma kapitali razmeri o'zgarmaydi, shuning uchun u foydani maksimallashtiradigan o'zgaruvchan ishlab chiqarish omillari hajmini tanlashi lozim bo'ladi. Ma'lumki, foydani maksimallashtirish bu umumiy daromad bilan umumiy xarajatlar ayirmasini maksimallashtirish demakdir, ya'ni: л■(Q)= TR{Q )- TC{Q ). Agar abtsissa o'qi bo'yicha ishlab chiqariladigan mahsulot hajmini, ordinata o'qi bo'yicha - umumiy daromadni joylashtirsak, daromadning masulot hajmiga bog'liqligi (TR(Q ) — P • Q) koordinata boshidan chiquvchi nur bilan ifodalanadi. Umumiy xarajatlar esa o'zgarmas va o'zgaruvchan xarajatlar yig'indisidan hosil bo'ladi (12.3-rasm). grafigi 209 2. “Narx-iste'mol” chizig'i tahlili Yuqorida “daromad-iste'mol” chizig'i tahlil qilinganda, ne'matlar narxi o'zgarmaydi deb faraz qilingan edi. Endi daromadni o'zgarmas deb qabul qilgan holda, ne'matlardan birini, masalan, X ne'matning narxini o'zgaruvchan, Y ne'matnikini esa ozgarmas deb qaraymiz. Faraz qilaylik, X ne'matning narxi (P) pasayib bormoqda, ya'ni P > P > P2 > P3. Grafikda narxning bunday o'zgarishi, byudjet chizig'ini AB holatdan AB1, AB2 va AB3 holatlarga siljitadi (7.3-rasm). Masalan, X tovar olma, Y tovar apelsin bolsin. (a) rasmda apelsin narxi ozgarmaydi, olma narxi pasayib bormoqda. Natijada byudjet chizig'ining Y o q bilan kesishgan nuqtasi o'zgarmaydi, X oq bilan kesishgan nuqtasi ong tomonga surilib boradi. Olma narxini tushishi real daromadni oshiradi, natijada iste 'molchi olma narxi oshmasdan oldin xarid qilolmagan apelsin va olma majmualarini endi sotib olishi mumkin bo'ladi. 7.3-rasm . “Narx-iste'mol”(a) va talab chizig'i (b) 121 Iste'molchi endi bir birlik qo'shimcha olma olish uchun, oldingidan kamroq miqdordagi apelsindan voz kechadi. Masalan, bitta apelsin narxi 2000 so'm va bitta olma narxi 1000 so'm bo'lsa, bitta apelsinga yarimta olma to'g'ri keladi, bitta olma narxi 500 so'mga tushsa, qo'shimcha bitta olma olish uchun 1/4 qism apelsindan voz kechishi kerak. Olma narxining pasayishi, ma'lum miqdordagi olmani apelsin bilan almashtirish imkoniyatini yaratadi. Natijada optimal majmua (apelsin va olmaning optimal miqdori) E nuqtadan yuqoriroq na^ik darajasiga ega bo lgan befarqlik egri chiziqlarida joylashgan Ei, E2 va E3 nuqtalarga o tadi. Agar biz optimal majmua nuqtalarini (befarqlik egri chiziqlari bilan byudjet chiziqlari kesishgan nuqtalarni) chiziq bilan birlashtirsak, bu chiziq “Narx-iste'mol” chizig i bo ladi (a rasmdagi V chizig i). “Narx- iste'mol” chizig'iga kora talab chizig'ini aniqlash mumkin (b) rasm. Daromad samarasi va almashtirish samarasi “Daromad-iste'mol” chizig'ini tahlil qilganimizda, daromad o'zgarishini (narxlar o'zgarganda) iste'molga ta'sirini o'rgangan edik. “Narx-iste'mol” chizigi orqali narxlarning o'zgarishini bir ne'mat bilan boshqa bir ne'matni nisbiy almashtirishga ta'siri o'rganiladi. Endi biz X ne'matga bolgan talabni o'zgarishining qancha qismi narx bilan bog'liq va qancha qismi daromad bilan bog'liqligini ko'rib chiqamiz (7.4-rasm). 7.4-rasm. Normal tovarlar uchun daromad samarasi 122 Narxning har qanday pasayishi, birinchidan: real daromadni oshiradi, natijada befarqlik egri chizig'i suriladi va iste'molchi sotib olishi mumkin bo'lgan ne'matlar tarkibini o'zgartiradi; ikkinchidan - narxlar nisbatini o'zgartiradi va bir ne'matni (Y) boshqa ne'mat (^ bilan almashtiriladi. Ne'matlar majmuasiga (X va Y ne'matlar) bo lgan talab o'zgarishining qancha qismi real daromad ta'siri va qancha qismi narxning pasayishi bilan bog'liq ekanligini aniqlamoqchimiz. 7.4-rasmda byudjet chizig'ining boshlang'ich holati YX va X ne'mat narxi pasaygandan keyingi holati YX' keltirilgan. Boshlang ich byudjet chizig ida TU1 befarqlik egri chizig'iga mos keluvchi optimal majmua E1 nuqta bilan ifodalangan. E1 nuqtada iste'molchi Y ne'matdan Y1 miqdorda, X ne'matdan X1 miqdorda sotib oladi. X ne'matning narxi tushgandan keyin, yangi optimal majmua YX byudjet chizig i bilan TU2 befarqlik egri chiziqlari kesishgan E2 nuqtaga o tadi. E2 nuqtada iste'molchi X ne'matdan X2 miqdorda va Ytovardan Y2 miqdorda sotib oladi. Demak, X ne'mat narxining pasayishi iste'molchining real daromadini, uning tovar sotib olish imkoniyatini oshiradi, ya'ni uning o'z ehtiyojini qondirish darajasini oshiradi. Bu yerda X ne'matni iste'mol qilish hajmining umumiy o zgarishi (uning narxi tushishi hisobidan) rasmda X;X2 bilan belgilangan. Iste'molchi boshida 0Xl miqdorda X ne'matdan sotib oladi, narx o zgargandan keyin sotib olish hajmi 0X2 ga o zgaradi. Y tovarni sotib olish hajmi 0Y; dan 0Y2 ga qisqardi. Download 107.57 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|