Mikroiqtisodiyot. Makroiqtisodiyot

---

 
YOZMA ISH 
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI 
«IQTISODIYOT» KAFEDRASI
“MIKROIQTISODIYOT.MAKROIQTISODIYOT” FANIDAN YOZMA ISH 
VARIANT-22
 
 
Savollar: 
1. Mikroiqtisodiyot fanining o’rganish usullari
2. Alternativ xarajatlar
3. Iqtisodiy resurslar 

---

Mikroiqtisodiyot fanini o‘rganish usullari
Har qanday fanga o‘xshash iqtisodiyot ham o‘zi o‘rganadigan
qonun va qonuniyatlarni aniqlash uchun ma’lum usullardan 
foydalanadi. Ushbu fan — iqtisodiy agentlar — alohida shaxslar, uy
xo‘jaligi, korxona, davlat, ijtimoiy tashkilotlaming iqtisodiy 
harakatini o'rganadi va quyidagi usullarni qo'llaydi:
- tahlil va sintez usuli;
- monografik usul;
- iqtisodiy-statistika usuli;
- hisoblash-konstruktiv usuli;
- tajribaviy usul;
- abstrakt mushohada usuli;
- matematik modellashtirish usuli;
- induksiya va deduksiya usuli;
- optimallashtirish usuli;
- muvozanatni aniqlash usuli.
Ishlab chiqarishning barcha muammolari ana shu usullar yordamida
o'rganiladi.
Fanni o'rganish uslubi (metodologiyasi) deganda, uni o'rganish
faoliyatining shakllari, usullari va ulam ing bog'liqligi tushuniladi.
Ushbu Fan bo'yicha har bir shaxs, tadbirkor, korxona va firmalar
biror bir m asalani o'rtaga qo'yish, tadqiqot m avzusini va ilmiy
nazariyasini 
shakllantirish, 
shuningdek, 
aniqlangan 
natijani 
haqiqiyligi, ya’ni o'rganilayotgan obyektga muvofiqligi jihatidan 
tekshirish
metodologiyani qo'llashning eng muhim tomoni hisoblanadi. 
Iqtisodiy
hodisa va jarayonlami o'rganish uslubi — tadqiqot yoki bilim, 
anglash
yo'li, voqealikni amaliy yoki nazariy o'zlashtirish usullari 
yig'indisidir.
Korxonalar iqtisodiyot fanining nazariy va uslubiy asosini iqtisodiy

---

nazariya, tarixiy materializmning dialetik usullari tashkil etildi.
Bu dunyoda hamma narsa o‘zgaradi. Barqaror hech nima yo‘q.
Hatto tog'lar va qoyalar ham o'sadi va yemiriladi. Hatto borliq ham
o'zgaradi. Buni o'zgarish qonuni deyiladi.
Hamma narsa o'zaro bog'liq va biror narsani o'zgartirish orqali
atrofdagi hamma narsani o'zgartirish mumkin. Hamma narsa doimiy 
va
to'xtovsiz harakatda. Harakatning o'zgarishi hodisaning o'zgarishiga
sabab bo'ladi. Hamma narsa o'z ritmiga, kelish va ketish vaqtiga ega.
Hamma narsa ko'tariladi va pasayadi. Barchada tug'ilish, o'sish, 
yetuklik
va pasayish sikli kuzatiladi. Sikllar jam i borliqda ko'rinadi, ular
muntazam, har daqiqada hayotimizga ta’sir o'tkazadi. 
Masalan, Siz o'tgan yillardagi hosillar miqdorini o'zgartira olmaysiz, 
ammo kelajak hosillarga ta’sir etishingiz mumkin. Siz yilning bir
vaqtida ekasiz, boshqa vaqtida hosil olasiz. Qanday nav urug'lik 
ekkan
bo'lsangiz, o'sha navdagi hosil olasiz. Siz ekkaningizdan ko'ra 
ko'proq
hosil olasiz. Qancha ko'p urug'lik eksangiz, shunchalik katta hosil 
olasiz.
Yomon hosil o'z-o'zidan, yaxshi hosil esa faqat yaxshi urug'lik va
parvarishdan paydo bo'ladi.
Muvaffaqiyatga erishish uchun ijobiy fikrlash, odamlarning 
muvaffaqiyatlaridan 
quvonish, 
atrofdagilarning 
o‘zgaruvchan 
tabiatini
tushunish va ularni qanday bo‘Isalar, shundayligicha qabul qilish
zarur.
Siz «Biror narsaga erishdik» degan tuyg'uni tuyishingiz bilanoq,

---

o 'z-o 'zid an bunga qaram a-qarshi holat boshlanadi. Siz biror-bir
narsani aniq bo'lib o'zingizga yoki birovga «Men cho'qqiga, baxtga,
barqarorlikka, gullab-yashnashga, mashhurlikka erishdim» deya tan
olganingiz hamonoq, qarama-qarshi holatga o'ta boshlaysiz.
M uvaffaqiyatga, baxtga erishish uchun ijobiy, yengil, yorqin
xayollarga borish, odamlarning tabiatini tushunish va ularni qanday
bo'lsalar, shundayliklaricha qabul qilish kerak.
Agar biror narsaning mumkinligiga ishona olmasangiz u hech
qachon amalga oshmaydi.
Dunyoni yoki atrofingizdagi odamlarni o‘zgartirishga harakat
qilmang, aw alo o‘zingizni o‘zgartiring. O 'zingizni o'zgartirgan
hamonoq Sizni o'rab turgan olam ham o'zgaradi 
Hodisalarni tahlil qilishda pozitiv va normativ tahlil usullari ham
ishlatiladi.
Pozitiv yondoshuv voqealarni real holatini ifoda etadi.
Normativ usulda u yoki bu jarayonga baho beriladi.
Masalan, metroda yurish bahosi keyingi ikki yilda 50 so'mdan 150
so'mga oshgan bo'lsa bu - pozitiv yondoshuv. Agar biz metroda 
yurish
bahosini 50 so'm dan 150 so'mga ko'payishi, kishilar darom adini
kamaytirib turmush tarzini pasaytirgan bo'lsa, bu normativ 
yondoshuv
hisoblanadi.
Iqtisodiy modellashtirish usulini ishlatish har qanday fikrlarni,
chizmalarni. jadvallarni va shuningdek, jarayonlarni matematik 
tarzda
ifodalash imkoniyatini beradi.
Induksiya usulida faktlardan nazariya tomon, xususiy hodisalardan
umumiylikka tamon boriladi.

---

Alohida iqtisodiy agentlar - uy xo'jaligi, korxona va firmalar,
iste’molchilar va boshqalar faoliyatini o'rganishda optimallashtirish
vositasi ham qo‘llaniladi. Shuning uchun barcha ish olib boriladigan
tushunchalar pirovard xarakterda bo 'lad i (pirovard foydalilik,
pirovard mahsulot, pirovard xarajatlar, pirovard tushum va 
boshqalar).
Bulardan tashqari xo‘jalik vazifalarini hal etishing yoMlari ko‘p:
- Qimmatbaho va kam’yob bo'lgan mineral xomashyolar o'rniga
kimyoviy — arzon, yengil va sifatli (pishiq, chidam li) bo'lgan
tradision xomashyo, materiallardan foydalanish;
Masalan, temir o'rniga plastmassa, chorvodan olingan charm
o'rniga sun’iy charm m ateriallar va shunga o'xshashlar. M ineral
xomashyolar qimmat turadi va mahsulot bahosi oshib ketadi;
- Yangi korxonalar qurish o'rniga ishlab turganlarini kengaytirish,
rekonstruksiya qilish yoki restrukturizatsiya qilish, texnikaviy qayta
quronlantirish. Bunda yangi korxonani qimmatga tushishi va uzoq 
vaqt
(5-6 yil) qurilishi va bu davr mobaynida ajratilgan pul mablag'laridan
jamiyatga foyda kelmasligi, aniq turdagi mahsulotga bo'lgan talabni
qondirilmay qolishi hamda faoliyat ko'rsatib turgan korxonani 
rekonstruksiya qilish foydali ekanligini texnik-iqtisodiy jihatdan 
hisoblash
ishlari bilan asoslab ko'rsatish lozim; 
Alternativ xarajatlar - iqtisodiyotda barcha xarajatlami aniqlash 
usuli. Bu yo‘qotilgan imkoniyatlar qiymati, alternativ qiymat bo‘lib, 
resurslarning baholanishi qiymati (qaytimi) yuqori ekanligini 
ko'rsatadi.
Shu bilan bir vaqtda resurslardan unumli foydalanish ham talab 
etiladi. Xuddi shunday prinsiplar yoki qoidalarga amal qilib ish 
yuritish hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasining o'zagi hisoblanadi. 
Har qanday tovar yoki xizmat turlarining alternativ qiymati shu 
tovai1 yoki xizmat turini olish uchun undan voz kechish mumkin 

---

bo‘lgan tovarlar va xizmatlami yo‘qotish miqdori bilan topiladi. 
Masalan, agar kollejda o‘qishga qaror qilinsa kun bo‘yi korxona yoki 
boshqa joyda ishlashning alternativ imkoniyatlari yo'qoladi. Agar 
iqtisodiyotda resurslar o‘yin-kulgi, hordiq chiqarish uchun zarur 
bo‘lgan ishlarga sarflansa, u holda iqtisodiyot oziq-ovqat 
mahsulotlarini iste’mol qilish imkoniyatlaridan voz kechishi zarur 
bo'ladi, chunki shunga mo'ljallangan resurslar yo'qoladi, ular faqat 
hordiq chiqarish ishlariga sarflangan bo'ladi. Iste’molning biror turi 
oshirilsa boshqa turlari kamayadi, talab qondirilmay qoladi. 
Resurslardan foydalanish samarasiz bo'lib chiqadi. Boshqa tovar va 
xizmatlami kamaytirmasdan, mavjud resurslardan qandaydir 
tovarlami ishlab chiqarishni yoki xizmat ishlarini bajarishni oshirish 
imkoniyati bo'lsa, resurslami bunday taqsimlash samarasiz 
hisoblandi. Boshqa ne’matlarni kamaytirmagan holda jamiyat uchun 
zarur bo‘lgan birinchi ne’matlarni ishlab chiqarishni ta’miniash 
resurslardan samarali foydalanish demakdir. Xuddi shu prinsiplar 
(qoidalar) hozirgi zamon mikroiqtisodiyot nazariyasining dastagini 
tashkil etadi.
Baho — tovarlami pulga ayirboshlash normasidir. Erkin bozor 
iqtisodiyotida baho faqat nimani qanday qilib ishlab chiqarish 
zarurligini emas, balki kim uchun ishlab chiqarish zarurligini ham 
aniqlab beradi. Tovarlar (xizmatlar) bahosi, miqdori, qiymati aniq 
turdagi alohida tovarlar uchun bozor operatsiyalarini ifodalaydi. 
Alternativ xarajatlar prinsipi bironta foydali natijaga erishish 
uchun xarajatlami hisoblashning boshqa usullaridan voz kechish 
demakdir. Nima ishlab chiqarish va qanday ishlab chiqarish, masalan, 
resurslar va ishlab chiqarilgan m ahsulotlar turini aniqlashning 
variantlari ko‘pligini taqozo etadi. 
Iqtisodiy resurslar 
Har qanday tovarlami ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish uchun 
firmalar o ‘zlari uchun zarur boigan iqtisodiy resurslarni topishlari 
lozim. Resurslarning egalari — uy xo'jaliklari hisoblanadi 

---

(households). Resurslar bozorida uy xo'jaliklari sotuvchi bo'lib, 
firmalar esa, xaridor bo'lib paydo bo'ladi 
Iqtisodiy resurslarning quyidagi guruhlari mavjud: