Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot fanidan

Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot fanidan

Samatov Shodmonqul Shuhrat o`g`li

Mavzu:Bozor muvozanati va uni taminlash modellari
REJA:
1. Bozor muvozanati.
2. Bozor muvozanati va uni ta’minlash  
3. Narx ustidan nazorat va bozor faoliyati 
4. Iste’molchi tanlovi nazariyasi 
Bozor muvozanati — bozordagi talab va taklifning miqdoran va tarkib jihatidan bir-biriga muvofiq kelishi. Bozor muvozanati bir lahzalik (oʻzgarmas taklifda), qisqa muddatli (tashkilot yoki firmalarning oʻzgarmas miqdori va ishlab chiqarish hajmining oʻzgarishi) va uzoq muddatli (iqtisodiy shartsharoit tashkilot, firmalar va mavjud talabning zamonaviy darajasiga muvofiq kelganda) boʻlishi mumkin. Talab va taklif uzoq vaqt bir-biridan ajralib qolsa, Bozor muvozanati buziladi. Umuman olganda Bozor muvozanati hamma tovarlarga nisbatan va uzok, vaqt boʻlishi mumkin. Ammo juzʼiy va ayrim tovarlarga nisbatan moslikning buzilishi muqarrar. Chunki ehtiyojning yuksalishi bilan yangi talab paydo boʻladi va u darhol qondirilmaydi. Bozor muvozanati ni taʼminlashning asosiy yoʻllari: tovar ishlab chiqarishni talab darajasiga yetkazish orqali bozorni toʻydirish; yetarli tovarlar zaxirasini barpo etish; talabgir tovarlar narxini oshirish, oʻtmay turgan tovarlar narxini pasaytirish; eksport va importning ortishi yoki kamayishi; aholi daromadlarining tovarlar va xizmatlar koʻpayishiga qarab ortib borishi; mehnat unumdorligining ish haqiga nisbatan tezroq oʻsishi. Bozor muvozanati maʼrifatli jamiyatda narxlar bilan bozorni tartibga solish orqali taʼminlanadi.
Bozor muvozanati va uni ta’minlash modellari Muvozanat tushunchasi. Bozor muvozanati. Muvozanatli narx. Muvozanatli mahsulot miqdori. Muvozanat nuqtasi. Bozorning muvozanatli holatini tiklash xususiyati. Bozor muvozanatining o‘zgarishi va unga ta’sir qiluvchi omillar. Narxga ko‘ra bozorning muvozanatini ta’minlash modeli. Miqdorga ko‘ra bozorning muvozanatini ta’minlash modeli (Valras modeli, Marshall modeli, to‘rsimon model). 
Talab va taklif elastikligi
Elastiklik tushunchasi. Elastiklik koeffitsiyenti. Talabni narxga ko‘ra elastikligi. Talab funktsiyasi uchun elastiklik koeffitsiyentini hisoblash. Yoysimon elastiklik. Elastik va elastik bo‘lmagan talab. Absolyut elastik va absolyut elastik bo‘lmagan talab. Talab elastikligiga ta’sir qiluvchi omillar. Talabning iste’molchi daromadiga ko‘ra elastikligi. Kesishgan talab elastikligi. Kesishgan talab elastikligi koeffitsiyentini hisoblash. Normal tovarlar. Past toifali, oliy toifali va birlamchi ehtiyoj tovarlar. Engel chiziqlari. Elastiklik nazariyasining amalda qo‘llanilishi. Sotuvchi daromadini talab elastikligiga ko‘ra tahlil qilish.
Narx ustidan nazorat. Narxning yuqori chegarasi. Narxning yuqori chegarasini bozor faoliyatining natijasiga ta’siri. Qisqa va uzoq muddatda ijara haqi. Narx darajalarini bozor natijalariga ta’siri. Davlat siyosati. Minimal oylik maosh. Narx nazoratini baholash. Soliqlar. Sotuvchilar zimmasidagi soliqni bozor tizimiga ta’siri. Xaridorlar to‘laydigan soliqlarning bozor sharoitiga ta’siri. Soliq yukining taqsimlanishini tahlil qilish.
6-mavzu. Iste’molchilar, ishlab chiqaruvchilar va bozorlar samaradorligi
Iste’molchilar. Iste'molchilarning ortiqligi. Iste'molchi ortiqligini o‘lchashda talab egri chizig’idan foydalanish. Minimal narx va iste’molchi ortiqligi. Ishlab chiqaruvchilarning xarajatlari. Ishlab chiqaruvchilarning xarajatlari va sotishga tayyorliligi. Ishlab chiqaruvchilar ortiqligi. Ishlab chiqaruvchi ortiqligini hisoblashda taklif chizig’idan foydalanish. Maksimal narxlar va ishlab chiqaruvchilar ortiqligi. Bozorlar samaradorligi. Bozor samaradorligi va bozor kamchiliklari.
Iste’mol nazariyasida ne’mat tushunchasi. Iste’molchi tanloviga ta’sir qiluvchi omillar. Naflik tushunchasi. Iste’molchi ehtiyojini qondirish darajasi. Naflilik funktsiyasi. Umumiy naflilik, chekli naflilik, chekli naflilikning kamayish qonuni. Befarqlik egri chizig’i. Befarqlik chiziqlari kartasi va uning xususiyatlari. Chekli almashtirish normasi. Budjet chegarasi va uning o‘zgarishi. Budjet tenglamasi. Budjet chizig’i. Budjet chizig’i yotiqlik burchagi. Iste’molchi tanlovi masalasi. Naflilikni maksimallashtirish. Iste’molchi tanlovi masalasi yechilishini grafik usulda tahlil qilish. Iste’molchi muvozanati. Iste’molchilarning muvozanat shartlari.
Daromad samarasi va almashtirish samarasi
«Daromad-iste’mol» chizig’i. Normativ va past toifali tovarlar uchun Engel chiziqlari. «Narx-iste’mol» chizig’i va normal va Giffen tovarlari uchun talab chizig’i. Normal tovar uchun daromad samarasi va almashtirish samarasi, umumiy samara. Past toifali tovarlar uchun daromad samarasi va almashtirish samarasi. Almashtirish samarasini va daromad samarasini amalda qo‘llash. Past toifali tovarlar o‘rnini bosuvchi va to‘ldiruvchi tovarlar.
Bozor va tavakkalchilik
Noaniqlik va tavakkalchilik. Ehtimollik tushunchasi. Ehtimollikning turlari. Noaniqlik sharoitida tanlash. Tavakkalchilikning vujudga kelish sabablari. Tavakkalchilik o‘lchovi. Kutiladigan miqdor. Chetlanish. Tavakkalchilikka bo‘lgan munosabat. Tavakkalchilikka moyillik. Tavakkalchilikka moyil bo‘lmagan holat. Tavakkalchilikka befarqlik. Tavakkalchilikni pasaytirish yo‘llari. Korxonalarning faoliyat sohalarini va ishlab chiqaradigan mahsulotlar turini kengaytirish (diversifikatsiyasi). Sug’urta qilish. Tavakkalchilikni qo‘shish. Tavakkalchilikni taqsimlash. Asimmetrik axborotlashgan bozor. Mahsulot sifati noaniqligi. Ma’naviy tavakkalchilik. Bozordagi asimmetrik axborotlarni yo‘qotish yo‘llari. Bozor signallari. Auksionlar. Olib-sotarlik va uning iqtisodiyotdagi o‘rni.
Ishlab chiqarish tushunchasi. Ishlab chiqarish texnologiyasi. Ishlab chiqarish omillari va ularning turlari. Ishlab chiqarish funksiyasi tushunchasi. Izokvanta tushunchasi. Izokvantalar kartasi va uning xususiyatlari. Izokvantaning yotiqlik burchagi. Qisqa va uzoq muddatlardagi ishlab chiqarish. Bir o‘zgaruvchan omil (mehnat) asosida ishlab chiqarishni tashkil etish. O‘zgaruvchi omilning yalpi o‘rtacha, chekli mahsulotlari va ular o‘rtasidagi bog’liqlik. Kapitalning chekli mahsuloti. Mehnatning chekli mahsuloti. Ishlab chiqarish omillari chekli mahsuldorligining kamayish qonuni. Ishlab chiqarish omillarining o‘zaro almashuvi. Chekli texnologik almashtirish normasi. Izokosta tushunchasi. Izokosta tenglamasi. Ishlab chiqarish omillari sarfini minimallashtirish. 
Xarajatlar tushunchasi. Muqobil xarajatlar. Yaqqol xarajatlar. Noyaqqol xarajatlar. Umumiy daromad, umumiy xarajat va foyda. Buxgalteriya foydasi va iqtisodiy foyda. Ishlab chiqarish va xarajatlar. Ishlab chiqarish funksiyasi. Ishlab chiqarish funksiyasi va umumiy xarajat. Ishlab chiqarish jarayonidagi har qanday xarajatning chekli mahsuloti. Kamayib boruvchi chekli mahsulot. Umumiy xarajat egri chizig’i. Xarajatning turli o‘lchovlari. Doimiy va o‘zgaruvchi xarajatlar. O‘rtacha va chekli xarajatlar. O‘rtacha umumiy xarajat. O‘rtacha doimiy xarajat. O‘rtacha o‘zgaruvchi xarajat. Xarajat egri chiziqlari va ularning shakllari. U-shaklidagi o`rtacha umumiy xarajat. Samarali hajm. Chekli xarajat va o‘rtacha umumiy xarajat o‘rtasidagi bog`liqlik. Qisqa muddatli va uzoq muddatli davrdagi xarajatlar. Qisqa muddatli va uzoq muddatli davrdagi o‘rtacha umumiy xarajatlar o‘rtasidagi bog’liqlik.