Millatlararo totuvlik va dinlararo bag'rikenglik — yuksalish poydevori

---

Millatlararo totuvlik va dinlararo
bag'rikenglik — yuksalish
poydevori
— Biz tarixiy oʻzgarishlar va evrilishlar zamonida yashamoqdamiz.
Ayni paytda koʻz oldimizda kechayotgan yangilanish va islohotlar oʻz-
oʻzidan roʻy berayotgani yoʻq — bu qanchadan-qancha zahmatu
mehnatlar, qanchadan-qancha ezgu orzu-niyatlarning saodatli
roʻyobi, chinakam bunyodkorlik namunasi! Jamiyatdagi ma’naviy va
ijtimoiy ong hamda tafakkurning zamon shiddatlariga mos tarzda
yangilanayotgani eldoshlarimiz qalbida, yuragida keng koʻlamda aks-
sado bermoqda. Bugungi kun tili bilan aytganda, inson qadriga
e’tibor har qachongidan kuchaymoqda, tom ma’noda insonning ong
va tafakkuri oʻzgarmoqda.
Odatda buyuk shaxslar haqida gap ketganda, buyuk bunyodkorlar,
yoʻlboshchilar va hatto xalqning tarix va taqdirida, kelajagini
yaratishda naqadar muhim ahamiyat kasb etganini ularning mana shu
buyuk bunyodkorlik va yaratuvchanlik qudratida koʻramiz. Shu
ma’noda milliy Uygʻonish zamoni, yangi Uchinchi Renessans
gʻoyasining aynan Prezidentimiz tomonidan yangi Oʻzbekistonimizda
yangicha shiddat va ishonch bilan boshlangani, koʻz oʻngimizda
ulugʻvor va muazzam oʻzgarishlarning roʻyobga chiqayotgani aqlu
shuurimizni qamashtirib, xayol va tasavvur olamimizni boyitib
yuboradi.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng va teran miqyosdagi
islohotlardan nihoyatda ulkan samaralar kutilayotganini bugun
hammamiz yaxshi anglaymiz. Prezidentimiz rahnamoligida xalqimiz
naqadar katta marralarni, naqadar ulugʻvor orzu-niyatlarni koʻzlab,
17.12.2022, 00:07
Стр. 1 из 13

---

shashtu shiddat va shijoat bilan mehnat qilayotganini jahon
hamjamiyati koʻrib, hayratda lol boʻlayotgani sir emas. Madaniyat,
adabiyot va san’atni rivojlantirish borasidagi ishlar tub islohotlarning
oʻq ildizlaridan birini tashkil etadi. Xalq irodasi, el-yurt xohish-istagi
bilan roʻyobga chiqarilayotgan maqsad-muddaolarning har birining
zamirida olamjahon mazmun bor. Bugun adabiyotimiz, san’at va
madaniyatimiz rivojiga qaratilayotgan yuksak e’tibor
Prezidentimizning ijodkor ziyolilar bilan uchrashuvda: “Bizning havas
qilsa arziydigan buyuk tariximiz bor. Havas qilsa arziydigan ulugʻ
ajdodlarimiz bor. Havas qilsa arziydigan beqiyos boyliklarimiz bor. Va
men ishonaman, nasib etsa, havas qilsa arziydigan buyuk
kelajagimiz, buyuk adabiyotimiz va san’atimiz ham albatta boʻladi”,
deb aytgan soʻzlarini yana bir bor esga soladi va asosiy maqsadimiz
nima ekanini oydinlashtiradi. Davlatimiz rahbari tomonidan qabul
qilingan Oʻzbekiston Qahramoni, Xalq shoiri Abdulla Oripov va Xalq
yozuvchisi Oʻtkir Hoshimovning 80 yilligi hamda Xalq artisti Botir
Zokirovning 85 yilligini keng nishonlash toʻgʻrisidagi qarorlar ham ana
shu ulugʻvor maqsadga erishish yoʻlidagi katta sa’y-harakat
namunasidir.
— Har qanday davr va zamondagi oʻzgarishlar xalq ruhiyati va
ma’naviyatidagi ustunliklar bilan chambarchas bogʻliq.
Oʻtmishdan kerakli saboq chiqarib, bugungi kunga baho berish
va kelajak uchun ilhombaxsh gʻoyalarni taqdim etishda
ijodkorlarning salohiyati va dunyoqarashi muhim ahamiyat kasb
etadi. Sizningcha, bugungi kun ijodkori ma’naviy islohotlar
jarayonida qay darajada faol boʻlmogʻi kerak?
— Hech qanday shamol besabab esmaydi. Har qanday koʻchat va yo
navnihol ham oʻz-oʻzidan oʻsib daraxtga aylanavermaydi.
Donishmand bobolarimiz “nihon ichra paydo, paydo ichra pinhon”
deganlariday, goh yorugʻ, goh qorongʻu bu olamda “qora yer qa’ridan
to Zuhal avjiga qadar” tafakkur qilib koʻrsangiz — butun Yer va koinot,
17.12.2022, 00:07
Стр. 2 из 13

---

borliq mavjudot sabab va mohiyatdan iborat buyuk bir qonuniyat
bilan yashayotganiga imon keltirasiz. Shunday boʻlmaganida edi,
ulugʻ shoirlarimiz qiyin va qabohat zamonlarda “Oʻzing murabbiysan,
xabar ber, Quyosh”, deya osmonu falaklarga qarab, nolakor va
na’ravor satrlarni hayqirmagan boʻlardi.
Biz XXI asrda, kishilik jamiyatida yashayapmiz. Nasib etsa, oradan
hech qancha vaqt oʻtmay — bor-yoʻgʻi yigirma yo oʻttiz kundan keyin
— “yigirma bir” sanasi bilan raqamlangan bu asrning yigirma birinchi
yiliga ham qadam qoʻyamiz. Xudo xayrli qilsin, deymiz. Barcha ezgu
ishlarimiz, orzu-niyatlarimizni Yaratganning Oʻzi oʻngidan keltirsin,
deya tilaklar bildiramiz.
“Zamondan koyinmanglarki, zamonning egasi Parvardigordir”,
deyiladi Termiziy bobolar yiqqan hadis kitoblarida. Buning zamirida,
zamondan koyinmoq — Yaratganning Oʻzidan koyinmoqdir, degan
buyuk ma’no va ibrat mujassam. Donishmand ajdodlarimiz “Har bir
tugʻilajak odam zurriyoti ilohiy ma’rifat bilan dunyoga keladi” singari
umrboqiy hikmatlar xazinasini bebaho ma’rifiy meros sifatida bizga
qoldirib ketgan. Demak, oʻz-oʻzidan koʻrinib turibdiki, hamma gap
ta’lim-tarbiya, bilim va ma’rifatga kelib taqalyapti.
Siz bergan savollarni davrning oʻzi koʻndalang qoʻyayotir. Tan olish
kerak, jiddiy va keng qamrovli, koʻlam va zalvori jihatidan Vatan
taqdiri, millat miqyosi bilan teng keladigan zamon savollariga
dabdurustdan javob berish oson emas, albatta. Biz barchamiz
otalarmiz, onalarmiz, opa-singil, aka-uka, ogʻa va inilar — bir soʻz
bilan aytganda, qondosh va jondosh, mehrparvar ham saxovatpesha,
bagʻrikeng bir xalq, bir Vatanning dildoshlari, dilbandlarimiz. Bir joyga
borsak, ortimizdan goʻyo butun el-yurt, bor urugʻ-aymogʻimiz qarab-
kuzatib turganday — yaxshi ishimizdan eldoshlarning yuzi yorugʻ,
nojoʻya qilmishimiz butun millatning yuzini shuvut qilib, nomiga isnod
keltirish bilan barobar ekanini, ayniqsa, bugungi sertahlika dunyoda
17.12.2022, 00:07
Стр. 3 из 13

---

yana-da teranroq anglayotirmiz.
Bobur hazratlari “Hech narsa Xudoning izmisiz xorij sodir boʻlmas”,
deganlariday, modomiki, gap davru zamon xususida borar ekan,
bobo tariximiz, uzoq va yaqin oʻtmishimizga nazar tashlasak, buyuk
saltanatlar, ulugʻ va qudratli hukmdorlar jahon siyosat maydoniga
bejiz-besabab chiqib kelmaganining guvohi boʻlamiz. Yaratgan Egam
elu yurtga boqib, xalqning xohish-irodasi nechogʻliq ulugʻvor va
ustuvorligiga qarab, shunga munosib va mutanosib yoʻlboshchilarini
yuboradi, degan naql jahon xalqlari tarixida ham, oʻzimizning tarixda
ham bor gap.
Xalq ruhiyati va ma’naviyatidagi ustunliklar deganda nimani
tushunamiz? Xalq — tarix degani, tarix esa bugun va kelajak
demakdir.
Soʻz ham bunyodkor boʻla oladimi, deyishingiz mumkin. Boʻlmasa
“Soʻz mulkining sohibqironi”, “Gʻazal mulkining sultoni” degan
barhayot iboralar qayerdan chiqib kelgan? Tarixiy manbalarning
guvohlik berishiga koʻra, Amir Temur bobomiz Shahrisabzda bunyod
ettirgan, muazzam Oqsaroy peshtoqlarida koʻp ilohiy yozuvlar qatori
“Podshohlarning soʻzlari — soʻzlarning Podshosidir” degan bitik ham
naqsh etilgan ekan.
Hazrat Alisher Navoiyning birgina “Chunki topdim ul kalom ichra
kamol” misrasini sharhlab bermoq uchun — uning talqin va tahlili
uchun necha bir diniy-tarixiy kitoblarni titkilab chiqishga toʻgʻri keladi.
Tarix — bugungi kun va kelajak, bilim va ma’rifat deganidir. Ajdodlar
ohi, qilichlar zangiyu qasoskor bobolar sanchib ketgan qasamlar
unutilmaydi. Barchamiz sha’nu shavkati baland elning farzandlarimiz.
Bundan gʻurur va iftixor etmoq — bu yuksak tuygʻu va tushunchalarni
yurak-yurakdan his etmoq uchun esa millat bolalaridan katta
salohiyat va bilim talab etiladi.
17.12.2022, 00:07
Стр. 4 из 13

---

Zamon oʻz Bunyodkorini yaratgani kabi, Bunyodkor zamon binosini
barpo etadi. Bu binoning peshtoqlariga “Jaholatga qarshi ma’rifat”,
“Kitobsiz kelajak yoʻq”, “Oʻz bolangni oʻzing asra”, “Adabiyot xalqning
yuragi”, “Yangi Oʻzbekiston maktab ostonasidan boshlanadi”, “Til bor
ekan — millat barhayot”, “Ma’rifat. Ma’rifat. Yana bir karra ma’rifat!”
singari zamon hikmatlarining bitilganiga hali hech qancha vaqt
boʻlgani yoʻq...
Biz barchamiz Prezidentimizning xalqni millatga, mamlakatni Vatanga
aylantira olish qudratiga ega tarixiy ma’ruzalari zamonida
yashayapmiz. Birgina “Yangi Oʻzbekiston maktab ostonasidan
boshlanadi” da’vatining oʻzi mamlakatimiz ma’rifiy olamini junbishga
keltirgani ham ayni haqiqat. Tarixiy va umrboqiy iqtiboslar zoʻrma-
zoʻraki oʻylab topilmaydi. Xalq va millat taqdiri, uyqusiz va bedor
tunlar, uygʻoq ong va tafakkur mahsuli boʻlmish chinakam iqtiboslar
qalb qoni bilan yaraladi. Shu bois, xalq qalbida keng aks-sado beradi.
Soʻzning Bunyodkorligi, yaratuvchanlik qudrati ham shunda.
Nima uchun Qodiriy boboning “Moziyga qaytib ish koʻrish xayrlik,
deydilar” soʻzlari yuz yildan beri xuddi kecha yozilganday,
yangiligicha yashab kelayotir, buning sabab va mohiyati nimada?
Yana bir iqtibosga e’tibor bering: “Modomiki, biz yangi davrga oyoq
qoʻydiq, bas, biz har bir yoʻsunda ham shu yangi davrning yangiliklari
ketidan ergashishimiz va shunga oʻxshash dostonchiliq, roʻmonchiliq
va hikoyachiliqlarda ham yangarishgʻa, xalqimizni shu zamonning
“Tohir va Zuhro”lari, “Chor darvesh”lari, “Farhod va Shirin” hamda
“Bahrom goʻr”lari bilan tanishtirishka oʻzimizda majburiyat his
etamiz...”
“Oʻtkan kunlar” romanining kirish qismidagi soʻzboshidan olingan bu
iqtibosni asar va muallifning nomlarini qoʻymasdan oʻqilsa agar — bu
gaplar xuddiki bugun, aynan bugungi zamon ijodkorlari uchun
bitilganday, goʻyoki Abdulla Qodiriy hazratlari Samarqand
17.12.2022, 00:07
Стр. 5 из 13

---

darvozadagi hujralarida bugun erta tongdayoq yaxshi niyatlar bilan
turganlar-u qalamkash nevaralarimga bir yoʻl-yoʻriq koʻrsatay, deya
qogʻozga tushirib qoʻyganday.
“Yozgʻuvchidan” deb nomlangan muxtasargina muqaddimaning biz
misol keltirmagan ikkinchi boʻlagida “...havasimda jasorat etdim,
havaskorlik orqasida kechaturgan qusur va xatolardan choʻchib
turmadim”, deb aytarkan, buyuk adib oʻz aziz boshini ixtiyoriy
ravishda mustabid tuzumning qatlkundasiga qoʻyayotganini juda
yaxshi anglardi. Ich-ichidan sezib-bilib turgani uchun ham millat
taqdirining, ta’bir joiz boʻlsa, goʻzal va buyuk qaygʻunomasi boʻlmish
oʻlmas asarini yozmoqqa “jasorat etdim”, deydi.
Benazir adibimiz nainki oʻz davri, balki bugungi va ertangi kun
ijodkorining tarix, davru zamon va kelajak oldidagi burch va
mas’uliyatini ham nazarda tutmoqda.
“Navoiy, soʻz ayturda mardona boʻl”, deydilar buyuk bobokalonimiz.
Bu degani — soʻzda yolgʻon va muttahamlik ketmaydi. Soʻz
nomardlikni koʻtarmaydi. “Hech oson boʻlmagan Abdullalarga”, deya
maqomi yuksak otdoshlariga bagʻishlovlar bitgan ustozimiz Abdulla
Oripov ham “She’rni mard kishi yozadi, tamom-vassalom!”, der edilar.
Zamon hikmatiga aylangan bu soʻzlar hozirgi kunda ham oʻz
ahamiyatini yoʻqotmasdan, dolzarbligicha qolmoqda.
Aytganingizday, biz haqiqatan ham shiddatli bir davrda, ham
iqtisodiy, ham ijtimoiy, ayni paytda keng koʻlamli ma’naviy va ma’rifiy
islohotlar zamonida yashayapmiz. Qizgʻin va joʻshqin jarayonlar
hammamizni, jumladan, ijod ahlini ham bir-bir saralab, elakdan
oʻtkazayotir. Nima holat boʻlgan taqdirda ham, shoir yoki yozuvchi oʻz
davrining farzandi, davrning voqea-hodisalari, oʻzgarish va
evrilishlaridan ayro holda yashay olmaydi. Vijdon uygʻoqligi, qalb
bedorligi uning ijtimoiy faolligini belgilaydi.
17.12.2022, 00:07
Стр. 6 из 13

---

Hech boʻlmaganda, Sardoba fojiasini boshidan kechirgan, sirdaryolik
oqsoqol Otaboy bobo Egamberdiyev Prezidentimiz huzurida joʻshqin
zavqu shavq va hayajon bilan “Sardoba siti” deya ta’rif bergandek,
qisqa muddatlarda bunyod etilgan, el-yurt irodasi va shijoatining
timsoli boʻlmish Sardoba moʻjizasiga ham guvoh boʻlgan xalqning,
hech boʻlmaganda, yap-yangi, yop-yorugʻ shu uylarda qalbi ham,
yuzi ham oftobday yorishgan shu elning bir xonadoniga kirib, oila
ahlining quvonchu baxtiga sherik boʻlish ham ijodkor kishi uchun
burch va vijdon ishi hisoblanadi.
Bu dunyoda bugʻdoying ham, bugʻdoy soʻzing ham boʻlsin ekan.
Biz kitob sovgʻa qilganimiz xonadon sohibalari — munis va mushfiq
onaxonning duolariyu rangpargina navjuvon kelinchakning taskin-
tasalli soʻzimizdan oʻpkasi toʻlib ketib, toʻkkan sevinch yoshlarini siz
ham koʻrsangiz edi. Biz ham bu xonadondan “labda tabassumu
koʻzda yosh bilan” ketdik.
Shu asnoda, beixtiyor, Navoiy bobomizning birovning buzilgan va
tushkun koʻnglini koʻtarib, xotirini xushnud qilmoq vayron boʻlgan
Ka’bani obod etmoq bilan barobardir, mazmunidagi el aro dovruq
qozongan ma’lum va mashhur baytlari esga keladi.
— “Biz keng koʻlamli demokratik oʻzgarishlar, jumladan, ta’lim
islohotlari orqali Oʻzbekistonda yangi Uygʻonish davri, ya’ni
Uchinchi Renessans poydevorini yaratishni oʻzimizga asosiy
maqsad qilib belgiladik. Bu haqda gapirar ekanmiz, avvalo,
Uchinchi Renessansning mazmun-mohiyatini har birimiz, butun
jamiyatimiz chuqur anglab olishi kerak”. Davlatimiz rahbarining
ushbu gaplarini mamlakatimiz ijodkor ziyolilarining bir vakili,
qolaversa, xalq shoiri sifatida qanday sharhlagan boʻlardingiz?
— Prezidentimiz milliy Uygʻonishning toʻrt uzviy halqasi qatorida
“Yangi Renessansning beshinchi halqasi, beshinchi ustuni, ya’ni
17.12.2022, 00:07
Стр. 7 из 13

---

ma’naviy-ma’rifiy hayotimizdagi eng mustahkam ustun boʻladi”, deb
ota-onalarga katta ishonch bildirar ekan, bu oʻrinda, keng qamrovli
oilaviy tarbiyaning naqadar muhimligi, ustunning poydevori, bu
poydevorning ustuvor va yemirilmas asoslari oila muhitida, uzluksiz
va muttasil oilaviy ta’lim-tarbiya orqali qoʻyilajagiga alohida urgʻu
berilmoqda.
Ustun bilan ustuvor — qarindosh-urugʻ, ota-bola, ogʻa-ini soʻzlar,
Ustun ustuvor boʻlmogʻi uchun poydevor, poydevor mahkam
boʻlmogʻi uchun asos mustahkam boʻlishi shart va zarur. Buni
qarangki, “asos” soʻzining tilimizdagi yana bir ma’nosi “asil”,
“mustahkam” soʻzi esa “sogʻlom” degan ma’noni ham bildirarkan.
Shu jihatdan xalqning “Sogʻlom tanda — sogʻlom aql” maqoli bilan
Fitrat muallimning “Bu dunyo — kurash maydoni. Sogʻlom tan, oʻtkir
aql, yaxshi axloq bu maydonning qurolidir”, degan soʻzlari tarixga
nisbatan qaralganda, tarixdosh va asrdosh boʻlish bilan birga,
taqdirdosh va asosdosh hamdir. Yoʻldosh va qoʻldosh boʻlish
barobarida, ayovsiz jang ketayotgan ma’naviyat frontining qurdosh-
quroldoshlaridir ham. Bu kurash maydonida talay talafotlar, talay
ofatlar boʻlishi tabiiy. Bunda yengil ish boʻlmaydi, “yengil ish —
yengilish” deb qabul qilinadi.
Prezident matbuot xizmati tomonidan tayyorlangan “Ostonam.
Yuksalish formulasi” hujjatli filmini butun xalqimiz katta hayajon va
qiziqish bilan tomosha qildi. Ba’zi holatlarda koʻzlarda yoshlar
qalqdi... Bilasizmi, bir ijodkor sifatida film ijodkorlariga ham, undagi
yorqin lavhalar, bugungi oʻgʻil-qizlarimizning jonli va samimiy
holatlariyu ularning orzu-umidlariga, rosti gap, havaslarim kelib ketdi!
Ikkinchi tomondan, shu elning bir shoiri sifatida — paxta dalasidan
chiqib kelayotgan begʻuborgina qishloq oʻquvchilari oldida,
Prezidentimiz alohida ehtirom bilan “Bugungi kunimizning haqiqiy
ma’rifatparvari, davrimizning Avloniysi, Fitrat domlasi, Munavvar
17.12.2022, 00:07
Стр. 8 из 13

---

qorisi”, deya ta’riflagan oddiygina qishloq oʻqituvchisi Toʻxtamurod
Jumayevning zahmatkash qiyofasiyu u kishining yonida xokisorgina
yondashib turgan oilasining, “Mana shu medallarini olganlariga,
Allohga shukrlar boʻlsin, ana...” deya hassaga tayangancha qarab
qolgan kamsuqumgina onaxonning egik jussasi — umriy zahmatlari
bilan fidoyiligi oldida oʻzimni nochor-notavon aybdorday his etdim!
Bilasizmi, nima uchun? Bunday odamlar haqida yozish kerak,
Vatanga sadoqati va fidoyiligi haqida asarlar, qissalar, qasidalar,
dostonlar yozib, olamga jar solish kerak! Toki boshqalar ham koʻrsin,
bilsin, oʻrgansin, ibrat olsin, tarbiya olsin! Biz-chi, ulgurmayapmiz
deymiz, pandemiyani roʻkach qilib, pand yemay deya pandemiyaga
ham pand beramiz. Holbuki, qirq-ellik daqiqalik hujjatli bir filmgina
uncha-muncha shoiru yozuvchilarimiz qilishi kerak boʻlgan ishni
qisqa muddatda amalda koʻrsata oldi. Uning ta’sir kuchi keng
qamrovli boʻldi, eldoshlarimiz qalbida keng aks-sado berdi. Bugungi
zamon ijodkori shunday ishlashi kerak. Milliy Uygʻonish davri Yangi
Oʻzbekistonimiz solnomasining jonli va haqqoniy muqaddimasi
sifatida kelgusi avlodlar uchun ham bunday asarlarning tarixiy-
tarbiyaviy ahamiyati beqiyosdir, deb oʻylayman.
— Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining “Buyuk mutafakkir
va shoir Alisher Navoiy tavalludining 580-yilligini keng
nishonlash toʻgʻrisida”gi qarori Oʻzbekiston Yozuvchilar
uyushmasi oldiga qanday muhim vazifalarni qoʻydi? Bugungi
avlod ijodkorlari ruhiyatiga mumtoz adabiyotimiz ta’sirini yana-
da kuchaytirish uchun nimalar qilish lozim deb bilasiz?
— Prezidentimiz qarori — milliy va ma’naviy hayotimizdagi yana bir
tarixiy-ijtimoiy voqea, mamlakat miqyosida rasman birinchi marta
keng nishonlangan qutlugʻ sana Oʻzbek tili bayrami arafasida qabul
qilinganligi, “Oʻzbek tili va adabiyotini, milliy madaniyatimizni yana-da
ravnaq toptirishga qaratilgan amaliy harakatlarimiz bilan uygʻun va
17.12.2022, 00:07
Стр. 9 из 13

---

hamohangligi” jihatidan ham umummilliy va umumbashariy ahamiyat
kasb etadi.
Birgina tarixiy misolga murojaat qilaylik. Hassos va otashnafas
shoirimiz Hamid Olimjon Ikkinchi jahon urushidan uch yilcha avval
“Navoiy — oʻzbek tilining yaratuvchisi” maqolasida shunday yozadi:
“Navoiy davri oʻzbek tarixiy adabiyotining eng yuksak davridir.
Oʻzbek adabiy tili ana shu Navoiy davridagina yuzaga keldi, ishlandi,
zoʻr adabiy bir til holida kamolga yetdi va klassik adabiy til boʻlib
qoldi. Buning quyoshi, albatta, Navoiy edi...”
Navoiyni tinmay oʻqish kerak, tinimsiz oʻqitish kerak. Xonadonlarda,
bogʻcha-maktablarda, klub va toʻgaraklarda — toʻrt-besh yoshdan
boshlab — maysa chogʻlar, bola chogʻlar, lola chogʻlardan tinmasdan-
tindirmasdan oʻqitish va yana oʻqitish, oʻrgatish, oʻrgataverishdan
aslo charchamaslik kerak. Bir harf boʻlsayam, bir misra va yo bayt
boʻlsayam, qit’ami, ruboiy va yo tuyuqmi — yoshiga qarab har kun,
har soat oʻqitish, ovoz chiqarib oʻqitish va yodlatish, ragʻbatlantirib
yodlatish, yodlatib ragʻbatlantirish bolalarni tezda rom etadi, havas
uygʻotadi, adabiyotga, kitobga mehru muhabbat uygʻotadi. Murgʻak
qalbda adabiyotga muhabbat uygʻonib, oʻrnashib oldimi, ana endi bu
bola chinakamiga sizniki, hech qanday yot gʻoyalar, qora kuchlar uni
sizdan tortib ololmaydi. Oilaviy muhitda ham adabiyot mutolaasi va
tarbiyasini shu taxlitda muttasil yoʻlga qoʻyish mumkin, deb
oʻylayman. Kichik-kichik hajmdagi mumtoz soʻzlar lugʻatlarini, Navoiy
asarlari lugʻatlarining ixcham va bolalarbop namunalarini, audio, video
lugʻatlarni ham chiqarishni keng yoʻlga qoʻyish, koʻplab ta’lim-tarbiya,
bilim dargohlariga tarqatishning oʻzi ancha-muncha samara beradi.
Navoiy boboni ustozimiz Abdulla Oripov juda yaxshi koʻrar, “she’riyat
taxtining mangu taxtdan tushmaydigan sultoni — Navoiy hazratlari
boʻladilar” degan ta’rifni “mendan sizlarga esdalik” deb dastxat
tarzida yozib ham bergan edi. Bir kecha “Toshkent — Navoiy”
17.12.2022, 00:07
Стр. 10 из 13

---

poyezdida Toshkentdan to Navoiy shahriga yetib borgunimizcha —
tong saharga qadar buyuk bobokalonimiz ijodini oʻqish va oʻrganish,
anglash va oʻrgatish toʻgʻrisida, jonli-jonli misol-tamsillarni yoddan
oʻqib borganlari hech esimizdan chiqmaydi. Oʻshanda, tong otar payti
manzilga yetib, poyezddan tushayotganimizda, ustoz lutf qilgan edi:
“Biz Navoiy shahriga yetib keldik, xolos... Navoiy boboning oʻziga
yetib borgunimizcha, hali eh-he, qancha yoʻlni bosib oʻtishimiz kerak.
Besh yuz yilmi, olti yuz yilmi, bunisini Xudoyimning oʻzi biladi!..”
— Siz koʻplab ulugʻ ijodkorlarning shogirdisiz, ular bilan
hamsuhbat, fikrdosh, maslakdosh boʻlgansiz, ma’lum ma’noda,
ularning yoʻlini davom ettiryapsiz. Bu kunlarga yetib kela
olmagan, shukuhli onlarni koʻrish nasib qilmagan ustozlar agar
hayot boʻlganida, ijodlarida qanday davr kechayotgan boʻlar edi,
deb oʻylaysiz?
— Prezidentimizning: “Adabiyot — xalqning yuragi”, “Adabiyot
yurakka joylanishi kerak”, iboralarini katta-kichik adiblarimiz koʻp
iqtibos keltiradi. Darhaqiqat, xalqimiz she’rparast, qoʻshiqparast,
azal-azaldan she’ru gʻazalni, goʻzallik va nafosatni jonu dilidan yaxshi
koʻradigan adabiyotsevar xalq.
Biz xalqu Vatan, davru zamon oldida, shu davru zamonning matonatli
Bunyodkori oldida barchamiz birdek qarzdormiz. Ijodkor odamni,
birinchi navbatda, qarzdorlik tuygʻusi, daxldorlik hissi hech qachon
tark etmasligi kerak.
Ustoz Erkin Vohidov “El ustozim, men esa — tolib” desalar, Abdulla
aka “Men ham yashayapman oʻz zamonimda” der ekan, ayni paytda
bugungi kunlarni nazarda tutganday, “Uygʻonish zamoning muborak
boʻlsin!” deya bashoratli satrlarni bitganida ham buyuk hikmat
mujassam.
Prezidentimizning buyuk adabiyotimizga, uning ulugʻ
17.12.2022, 00:07
Стр. 11 из 13

---

namoyandalariga, jumladan, aziz ustozlarimiz, ularning nomi va
xotirasiga hurmat va ehtiromini hamisha, har qadamda koʻrib-bilib,
his etib turibmiz. Poytaxtimiz markazidagi Milliy bogʻimizda Alisher
Navoiy bobomizning muhtasham yodgorlik majmuiga mos va
munosib ravishda bunyod etilgan Adiblar xiyobonida koʻp ulugʻ
siymolar qatorida qahramon shoirlarimiz Erkin Vohidov, Abdulla
Oripovning oʻychan va donishmand qiyofalari hozir ham barchamizga
adabiyotdan dars berib turganday. Ular nomidagi Ijod maktablarida
vijir-vijir qaldirgʻochlar mangu oshyon qurgan misol bugungi oʻgʻil-
qizlarimiz she’r va adabiyotdan ta’lim olmoqda.
Prezidentimiz har gal, “Mening ham armonlarim bor. Menga bugun
Erkin aka, Abdulla akalarning ovozlari yetishmayapti”, deya anjuman
ahliga savol nazari bilan qararkan, rosti gap, “Qani shoirlaring, qani
yozuvchilaring, qani yangi bugungi davru zamonning haqiqiy
asarlari?!” deya soʻrayotganday, har gal tilim kalimaga kelmay, oʻzimni
yoʻqotib qoʻyganday boʻlaman...
Xalqimizning yaqin doʻsti va sevimli adibi Chingiz Aytmatov bir
asarida Amir Temur hazratlari bilan Xoʻja Hofiz Sheroziy oʻrtasida
kechgan “qora xol” haqidagi mashhur rivoyatni misol keltirib,
Sohibqiron bobomiz tilidan tarixiy bir xulosani alohida mehr va
mamnuniyat bilan aytib oʻtadi:
“...Bir oz sukut saqlagach, Amir Temur mulozimlariga nazar tashlaydi-
da: — Oʻz shoirini izlab-istab yurgan olampanohning qoʻl ostidagi
xalqi baxtli boʻladi. Biroq oʻz hukmdorini izlab-yoʻqlab yurgan
shoirning xalqi baxtsizdir. Mening bu soʻzlarim hamma vaqt
yodingizda boʻlsin! — deydi”.
Biz alloma ustozlarimiz bir umr orzu va armon qilgan shu zamonlarda
yashayotirmiz. Ular orzu qilgan zamon va kelajak esa, mana koʻz
oldimizda turibdi. Zamonning koʻziga tik qarab yashaylik, aziz
17.12.2022, 00:07
Стр. 12 из 13

---

zamondoshlar! Zero, zamonning koʻzlariga tik qaramoq — kelajakning
koʻziga, bolamizning koʻziga tik qarab yashamoqni bildiradi.
Bolamizning koʻzlari — kelajakning koʻzlari ekanini unutmaylik!
Kahkashon sayrida hur quyosh bilan,
Kezarsan to abad shodumon, xurram.
Labda tabassumu koʻzda yosh bilan,
Senga talpinaman, buyuk nabiram.
Salim DONIYOROV
suhbatlashdi.
17.12.2022, 00:07
Стр. 13 из 13