Milliy ha`m klasslıq psixologiya. Reja

Milliy ha`m klasslıq psixologiya .

Reja.

1. Klasslıq psixologiyanın ju`zege keliwi.

2. Klasslıq ha`m milliy psixologiyanın o`z-ara ta`siri.

3. Millet wa`kilinde milliy ha`m klasslıq psixologiyanın ko`riniwi.

Etnikalıq psixologiya ma`selelerin u`yrengende klasslıq ja`miyette bir millet ishinde ha`r tu`rli klasslardın bar bolıwın dıqqattan shette qaldırmaw kerek. Sebebi, siyasiy, ekonomikalıq ta`repten ten bolmag`an klasslıq ja`miyettegi adamlar birliginde milliy(etnik) psixologiya menen bir qatarda klasslıq psixologiya da bar boladı.

Klasslar arasındag`ı qarama-qarsılıqlar tek ekonomikalıq-sotsiallıq jag`daylar ha`m ideyalıq ma`seleler g`ana ko`rinip qalmastan sonday aq ruwxıy belgilerdi de ko`rsetedi. Bul bolsa, klasslar psixologiyasında sa`wlelenbesten qalmaydı.

«Hesh qanday guman joq, dep jazadı N. Jondil`dik, - Millioner ha`m a`piwayı jumısshı yamasa jumıssız bir tu`rde birdey pikir ju`rgizbeydi, birdey tu`sinip, turmıs ha`diyselerin birdey bahalap, ta`rtip ha`m da`stu`rlerge birdey a`mel etip turmaydı. Olar ha`r qıylı jasap, o`z a`wladların ha`r qıylı ta`rbiyalaydı, tu`rli a`det ha`m talg`amlarg`a iye boladı. Olarda milliy tuyg`ılar ha`m sana da ha`r qıylı ko`riniste boladı.»

Klasslıq psixologiya klasslar, adamdı-adam ta`repinen eziw payda bolıwı menen qa`liplese baslaydı ha`m o`zine etnik psixologiyanı bag`ındırıp aladı.

Klasslıq psixologiyada tiykarınan belgili klasslar ma`pi sa`wlelenip, milliy o`zgeshelik umıtıladı yamasa ekinshi da`rejeli halg`a ısırıp qoyıladı.

Etnopsixologiyalıq izertlewler sonı ko`rsetedi, tek bir milletke tiyisli bolg`an ha`r qıylı klass wa`killerinde g`ana ulıwma bolg`an o`zgeshelikler bar bolıp qalmastan, sonday-aq usı klassqa kiriwshi ha`r qıylı millet wa`killeri arasında da ulıwma bolg`an psixologiyalıq o`zgeshelikler bar eken. Sebebi, ha`r qıylı etnik birliklerge ma`nsup bolg`an klasslardın jasaw sharayatlarındag`ı uqsaslıqlar, klasslıq ma`pler birligi, ja`miyette tutqan pozitsiyası ha`m basqa printsipleri olarg`a uqsas psixologiyalıq o`zgesheliklerdi qa`liplestiredi. Mehriybanlıq, o`z-ara ja`rlem, birlik, kollektivizm sıyaqlı qa`siyetler pu`tin du`n`ya miynet xalqına ta`n bolıp, bul qa`siyetler bay adamlarda derlik ushıraspaydı. Belgili frantsuz tariyxshısı Jyul` Mishel` «Xalıq» degen kitabında bul haqqında bılay jazadı : « Mag`an ısıtılmaytug`ın u`ylerde bir neshe adam bolıp jasawg`a tuwrı keldi. Bunın menen menin suwıqqa shıdamlılıg`ım asqanı joq, kerisinshe suwıq tawsılıwı menen meni salıstırıp bolmaytug`ın quwanısh biylep alar, ba`ha`rdin keliwi menen bolsa, menin quwanıshımnın shegi bolmas edi. Baylar ma`wsimlerdin o`zgeriwine biyparq qaraydı. Ka`mbag`allar ushın bolsa, bul olardın turmısına u`lken ta`sir etetug`ın ha`diyse bolıp esaplanadı.»

Sonın menen birge klasslıq psixologiyanı tiykar etip, bir etnik topardı jasalma tu`rde operativ, bir-birine qarama-qarsı qoyıw durıs emes.

Etnopsixologiyalıq o`zgeshelikler ulıwmamilliy ha`m klasslıq kategoriya bolıp esaplanadı. Sebebi sotsiallıq turmısta klasslarg`a bo`linbegen bir tiptegi millet bolmaydı, sonın menen birge ja`miyette klasslar ha`m ja`miyetlik qatlamlar, bir-birinen ajıralg`an halda jasamaydı. Olardın ma`pleri, ja`miyette tutqan orınları ha`r ha`r qıylı bolıwına qaramay, olar etnik turmıstın barlıq ta`repleri menen bir-birine baylanısıp ketken. Sonın ushın da olarda erkin, birden-bir milliy o`zgeshelikler bar boladı. Xa`r qıylı klasslardın bar bolıwı millettin ma`deniy barlıg`ın joq etip jibermeydi. Bunda ol birlik, a`sirese, etnik o`zgesheliklerdi ko`rsetiwshi ma`deniy tarawlarda – til, din, da`stu`rler, ma`deniyat saqlanadı. Zonalıq birlik, pu`tin millet ushın ulıwma bolg`an ta`biyiy – geografiyalıq sharayatlar,ekonomikalıq ha`m tildegi birlik klasslıq tiyislilikten g`a`rezsiz millet wa`killerinde belgili da`rejede birdey psixologiyalıq o`zgesheliklerdi ju`zege keltiredi ha`m bir-birine o`z-ara qatnasta boladı. Birmilletlik ha`m klasslıq ta`replerdin o`z-ara ta`siri, millettin qay da`rejede rawajlang`an bolıwına ha`m tariyxıy rawajlanıwına qarap, ha`r tu`rli ma`mleketlerde ha`r qıylı boladı. Klasslıq psixologiya tek bazis penen baylanıslı bolsa, etnopsixologiyalıq o`zgesheliklerde bolsa, klasslıq psixologiya menen birge ja`ne ta`biyiy ha`m sanaatlıq sharayatlar, xalıqtın tariyxıy rawajlanıw jolları da sa`wlelenedi. Etnopsixologiyalıq o`zgeshliklerdin qa`liplesiwine barlıq klasslar, ja`miyetlik qatlamlar ta`sir ko`rsetedi. Bunda ha`r bir klass ja`miyetlik ku`shi etnik o`zgesheliklerge o`zinin ma`pi ha`m ideyalarına ta`n bolg`an qa`siyetlerdi kirgiziwge ha`m onı bekkemlewge ha`reket etedi. !sirese ha`kim klass psixologiyasının etnik psixologiyanın qa`liplesiwine ko`rsetetug`ın ta`siri ku`shli boladı. Sebebi, materiallıq ku`shke iye bolg`an klass a`sirese, waqtında «*u`kimdar ku`sh» boladı. Belgili bir klassqa ta`n bolg`an ideologiya kelip shıg`ıwı ta`repinen etnik psixologiyadan keyin payda bolg`an bolsa da, ol hu`kimdar klasslar ma`pin anlatqanı ushın etnik psixologiyag`a o`z ta`sirin ko`rsetip turadı.

Kommunistlik ideologiya hu`kimdar da`wirinde ol g`-q a`wladtı o`sirip jetilistirdi, sebebi mektep, baspalar onın qolında edi. Bir millet do`geregindegi klasslıq ayırmashılıqlar ruwxıy baylıqlardı paydalanıwda anıq ko`rinedi. Mısalı, ko`rkem a`debiyattag`ı obrazlar, muzıka ha`m xoreografiya ha`r qıylı klass wa`killerinde ba`rha` birdey ta`sir etpeydi.

Klasslıq o`zgeshelikler adamdı milliy o`zgesheliklerge qarag`anda terenirek xarakterlep ko`rsetedi. Bir millettin ha`r qıylı klasslarında tek klasslıq psixologiya bar boladı, olar ushın ulıwma bolg`an etnopsixologiyalıq o`zgeshelikler joq, dep oylaw u`lken qa`tege jol qoyıw bolıp esaplanadı. Ha`r bir shaxs belgili klassqa tiyisli bolıwı menen bir waqıtta ol yaki bul milletke de tiyisli boladı.

Tayanısh so`zler:

Milliy ha`m klasslıq qa`siyetler, milliy psixologiyalıq kelbet, millet ruwxı, milliy sana, milliy talg`am, etnos, etnik sana, etnopsixologiya.

A`debiyatlar:

1.İ. Jabborov.Uzbek xalk xalk etnografiyasi. T. 1994y.

2.V. M. Karimova. İjtimoiy psixologiya asoslari. T. 1994y.

3. X. A. Aminov. Milliylik va ijtimoiy ruxiyat. T. 1992y.

4. E. Goziev. Muomala psixologiyasi. T. 2001 y