Milliy istiqlol

Shuni aytish kårakki, ma’naviyat insonning muayyan
tartib-qoidalar asosida yashashini talab qiladi. Chunki
tartib-intizom bor joydagina ma’no-mazmun bo‘ladi.
Hayotni ma’lum tartib asosida tashkil etish zarurati
insonni vaqt bilan hisoblashishga, uning qadriga yåtishga
undaydi.
Vaqtning qadriga yåtish xalqi-
mizning maqol va hikmatlarida
ham o‘z aksini topgan. Jumladan,
«Vaqting kåtdi – naqding kåtdi»,
«Fursat – oqar suv», «Vaqt – odil
hakam» singari maqol va hik-
matlar shular jumlasidandir.
Bir o‘ylab ko‘ring: någa xalq
vaqtning båsamar o‘tishini inson-
ning qo‘lida, imkonida turgan
naqdning qo‘ldan boy bårilishi bilan tång qo‘yayapti? Axir, vaqt-
ning chåki-chågarasi bo‘lmasa, biror ish bugun emas, ertaga
bitsa, osmon uzilib yårga tusharmidi?
Hamma gap shunda-da! Garchi vaqt chågarasiz, håch qachon
tugamaydigandåk tuyulsa-da, biroq inson umrining chågarasi –
oxiri bor. Odamning orzulari esa chåksiz. Bu orzularning
hammasiga yåtishish qiyin bo‘lsa-da, iloji boricha ko‘prog‘i
amalga oshishi uchun ham vaqtni boy bårmaslik lozim.
Siz yosh bola bilan kattalarning, ayniqsa, kåksa odamning
harakatlarini o‘zaro solishtirib ko‘ring. Hali yålkasida burch,
mas’uliyat tuyg‘usi bo‘lmagani, asosan o‘z huzurini, vaqtini zavqli
o‘tkazishni o‘ylagani tufayli bolalar boshqalar dardiga båparvo,
o‘yinqaroq bo‘ladi. Odamning yoshi ulg‘ayib borgani sayin esa
u iloji boricha ko‘proq foydali ish qilib qolishga shoshadi. Unga
har doim vaqt kamlik qiladi, xalq iborasi bilan aytganda, «bosh
qashishga ham qo‘li tegmaydi».
Dåmak, vaqtning inson hayotiga, uning faoliyatiga, dunyoqa-
rashiga ko‘rsatadigan ta’siri g‘oyatda kuchli. Binobarin, vaqtdan
unumli foydalanish, vaqtga qarab, u bilan hisoblashib harakat
qilish ma’naviy hayotning muhim omillaridan biridir.
Vaqtdan to‘g‘ri foydalanish dåganda, uning har bir daqiqasini
oqilona taqsimlash tushuniladi. Umuman, ixtiyorimizdagi vaqtni

---

103
ikki qismga ajratish mumkin: bandlik vaqti va bo‘sh vaqt. Bandlik
vaqtida inson o‘zi, oilasi, jamiyat va xalq foydasiga biror-bir
ish bilan mashg‘ul bo‘ladi.
Bo‘sh vaqt esa insonning o‘qish, ish, xizmat faoliyati bilan
shug‘ullanmaydigan vaqti. Bo‘sh vaqtda inson dam oladi,
jismoniy va aqliy quvvatini tiklash maqsadida jismoniy tåtiklash-
tiruvchi, ko‘ngilochar yoxud maroqli yumushlar bilan shug‘ul-
lanadi. Bunga farzandlar tarbiyasi, kitobxonlik, sport va san’at
bilan, jamoat ishlari bilan shug‘ullanish, tåatr, kino, turli bayram
tadbirlarida dam olish, sayr qilish kabi mashg‘ulotlar kiradi.
Bo‘sh vaqtni ham kishi faol o‘tkazishi mumkin. Mana shu tarzda
foydalanilgan bo‘sh vaqt odamni faqat jismonan dam oldiribgina
qolmasdan, balki uning intållåktual jihatdan yanada rivojlani-
shiga omil bo‘ladi. Masalan, yaxshi spåktaklni tomosha qilgan
kishi qandaydir ikki soat ichida juda katta ma’rifiy va ma’naviy
quvvat olib chiqishi mumkin.
Shaxsning o‘z qiziqishlari yoki oila a’zolarining istak va
xohishlariga ko‘ra tashkil etadigan ko‘ngilochar mashg‘ulotlari
bo‘sh vaqtni chuqur mazmun va mohiyat bilan to‘ldiradi.
Aksincha, faqat uyqu va båkorchilik bilan o‘tkaziladigan bo‘sh
vaqtni esa umrni shamolga sovurish bilan qiyoslash mumkin.
Insonning kundalik hayoti qat’iy asosda tashkil etilgan taqdir-
dagina båkorchilikka, zårikishga o‘rin qolmaydi. Fransuz adibi
Ståndal «Båkorchilik — zårikishning onasidir», dåya båkorga
ta’kidlagan emas.