Mineral o'g'itlar. Kimyoviy ahamiyati

Fosforli o'g'itlar.
Tarkibida fosfor boʻlgan mineral va organik moddalar; oʻsimliklarning fosfor bilan oziklanishini yaxshilash uchun ishlatiladi. Oʻsimliklar oʻzlashtirgan fosforning tuprokdagi jamgʻarmasini toʻldirishning birdanbir manbaidir.
Qishloq xoʻjaligida quyidagi fosforli oʻgʻitlar ishlatiladi:
1. Fosforit talqoni Ca₃(PO₄)₂
Fosforning tabiiy birikmasi fosforitning boyitilgan kukuni. Fosforit talqoni suvda juda oz eriydi. Shuning uchun kislotali muhitdagi tuproqlarga solinadi. Bu oʻgʻit eng arzon fosforli mineral oʻgʻit boʻlganligi uchungina boʻz va torfli tuproqlarda oʻsadigan oʻsimliklarga solish uchun ishlatiladi.
2. Oddiy superfosfat Ca(H₂PO₄)₂+CaSO₄×2H₂O
Appatit yoki fosforitga sulfat kislota taʻsir ettirish yoʻli bilan olinadi:
Ca₃(PO₄)₂ + 2H₂SO₄ = Ca(H₂PO₄)₂ + CaSO₄
Bu fosforli mineral oʻgʻit suvda eriydi, shuning uchun ham har qanday muhitdagi tuproqlarda oʻsadigan oʻsimliklar uchun qoʻllash mumkin.
3. Qoʻsh superfosfat Ca(H₂PO₄)₂
Bu oʻgʻit konsentrlangan mineral oʻgʻit hisoblanadi. Suvda yaxshi eriydi. Qoʻsh superfosfatda 40 – 50 % P₂O₅ boʻladi.
Ca₃(PO₄)₂ + 4H₃PO₄ = 3Ca(H₂PO₄)₂
4. Pretsipitat CaHPO₄×2H₂O.
Pretsipitat ham konsentrlangan mineral oʻgʻit boʻlib, suvda oz eriydi.
Pretsipitatlarda 30 – 35 % P₂O₅ boʻladi.
Ca(OH)₂ + 2H₂O = CaHPO₄ + 2H₂O
CaCO₃ + 2H2O = CaHPO₄ + 2H₂O + 2CO₂
5. Ammofos Ca(H₂PO₄)₂, (NH₄)₂HPO₄ va NH₄H₂PO₄ lar aralashmasi. Bu oʻgʻit kompleks oʻgʻitlarga kirib, tarkibida azot va fosfor tutadi. Suvda yaxshi eriydi. Fosforli mineral oʻgʻitlar ichida eng koʻp ishlatiladi. Fosforli oʻgʻitlar tarkibidagi ozuqa elementi P₂O₅ koʻrinishida boʻladi.
6. Fosforbakterin – bakterial oʻgʻit.
Tarkibida fosfor organik birikmalarni oʻsimliklar oʻzlashtira oladigan shaklga oʻtkazish qobiliyatiga ega boʻlgan mikroorganizmlar sporasi bor. Fosforbakterin yuqtirilgan urugʻlik bilan tuproqqa kirgan bakteriyalar oʻsimliklarning ildiz atrofida rivojlanadi.