Министерства высшего и среднего специального образования республики узбекистан

Hisoblash uchun berilgan ma’lumotlar

Shifrning birinchi raqami	Rigel kesimi, sm				ℓ, m	Uzoq muddatli yuk, kN	Shifrning ikkinchi raqami	H1, m	Hisobiy ballik	Qisqa muddatli yuk, kN	Chetki ustunlar kesimi, sm		Shifrning uchinchi raqami	H2, m	O’rta ustunlar kesimi, sm		Grunt toifasi	Ustunlar qadami L, m	Beton sinfi	Binoning bo’y-lama uzunligi	Qurilish maydoni joylashgan hudud
	b1	b2	h1	h2							h	b			h^'	b^'
1	2	3	4	5	6	7	8	10		11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22
1	50	25	35	32	6,0	15	1	4,0	7	4	40	40	1	4,8	50	40	III	6,0	B20	48	Samarqand
2	70	45	40	32	8,0	20	2	4,8	8	7	60	50	2	4,5	60	50	II	6,0	B25	60	Fargona
3	45	20	30	32	5,0	14	3	4,5	9	3	36	36	3	5,5	45	40	I	9,0	B30	54	Toshkent
4	60	35	35	32	6,0	18	4	5,0	9	5	36	36	4	5,0	50	45	II	9,0	B35	72	Andijon
5	80	45	40	32	7,0	23	5	5,4	8	8	45	40	5	4,5	45	40	I	6,0	B40	48	Fargona
6	60	40	45	32	8,0	19	6	5,0	7	6	55	60	6	5,2	50	50	III	6,0	B20	60	Namangan
7	65	40	35	32	6,0	20	7	4,8	8	5	55	45	7	4,2	45	55	I	6,0	B25	42	Qarshi
8	55	30	35	32	5,0	17	8	5,2	9	4	35	35	8	5,0	55	45	II	9,0	B30	72	Termiz
9	80	50	40	32	7,0	24	9	4,0	7	8	45	50	9	5,5	55	50	III	6,0	B35	42	Navoiy
0	55	25	35	32	6,0	16	0	4,2	8	4	50	50	0	6,0	45	50	II	9,0	B40	54	Buxoro

1-jadval
HISOBLAShGA DOIR MISOL

Hisoblash uchun ma'lumotlar:

Qurilish maydonining seysmikligi – 9 ball, Farg’ona vil.
Qurilish maydoni gruntining zilzilaviy toifasi – I.
Chetki ustunlar kesimi – 0,36x0,36 m.
O‘rta ustunlar kesimi – 0,45x0,4 m.
Ustunlar orasidagi masofa - ℓ = 7,0 m;
Ustunlar qadami – L = 6,0 m;
Qavatlar balandligi – H₁ = 5 m va H₂ = 4,5 m.
Rigelning ko‘ndalang kesimi tavr shakliga ega– b₁=800 mm, h₁=400 mm,
b₂=450 mm, h₂=320 mm;
Binonig rejadagi o’lchamlari – 21 m x 48 m.Binoning asosiy yuk ko’taruvchi elementlari B40 sinfli betondan ishlangan E=3,25·10⁴ MPa.

1-rasm. Binoning tarxi.

2-rasm. Binoning ko’ndalang qirqimi.

3-rasm. Bo’ylama tarz sxemasi.

4-rasm. Yonlama tarz sxemasi.
VERTIKAL NORMATIV (ME'YoRIY) YuKLAR

2-жадвал

t/r	Vertikal yuklarning nomlanishi	O’lchov birligi	Normativ yuklar qiymatlari
	Doimiy
1.	Tom yopma va isitkich vazni	kN/m^2	1,35
2.	Tom va orayopma plitalari vazni	-//-	6,0
3.	Pol va to‘siqlar vazni	-//-	2,5
4.	Panel devorlar vazni	-//-	2,0
5.	Tasmasimon oynalar vazni	-//-	0,5
6.	Ustun va rigellar vazni	kN/m^3	25,0
	B. Uzoq muddatli
7.	Statsionar jihozlar vazni	kN/m^2	23
	D. Qisqa muddatli
8.	Yopmalarga tushadigan qisqa muddatli yuklar	kN/m^2	5,0
9.	Qor vazni	kN/m^2	0,5

II. ҚАВАТЛАРАРО ВА ТОМ ЁПМА САТҲЛАРИДА ТЎПЛАНГАН МАССАЛАРНИ АНИҚЛАШ

Қаватлараро ва том ёпма сатҳида тўпланган юклар Q_к ни 2-жадвалда берилган норматив (меъёрий) юклар бўйича ҳисоблаймиз.

3-жадвал

т/р	Вертикал юкларнинг номланиши	Ораёпма сатҳида, Q1, кН.	Том ёпма сатҳида, Q2, кН.
	А. ДОИМИЙ
1.	Том ёпма ва иситкич вазни	-	1,35 х 3x7 х6 = 170.1
2.	Том ва ораёпма плиталари вазни	6 х 3x7 х 6 = 756	6 х 3x7 х 6 = 756
3.	Пол ва тўсиқлар вазни	2,5 x 3x7 x 6 = 315	-
4.	Панел деворлар вазни	2,0 х 1.8 х 6 x 2=43,2	2,0 х 1,8 х 6 x 2=43,2
5.	Тасмасимон ойналар вазни	0,5х6х(((5+4.5)/2)-1.8)*2=17.7	0,5х6х((4.5/2)-0.6)х2=9.9
6.	Устун ва ригеллар вазни	[(0,3096)х (4,75)х2+(0.464)х(17,6)]x25=277,6	[(0.3096)х (2,25)х2+(0,464)х(17,6)]x25=239
		1409,5	1218,2
	Б. УЗОҚ МУДДАТЛИ МУВАҚҚАТ
7.	Стационар жиҳозлар вазни	23х3x7х6x1.05x0.8=2434.32	-
	В. ҚИСҚА МУДДАТЛИ
8.	Ёпмаларга тушадиган қисқа муддатли юклар	5,0х3x7х6х1.05x0,8=529.2	-
9.	Қор	-	0,5х3x7x6х1.4x0.8=70.56
		4373	1225.76

III. БИНО КАРКАСИ ХУСУСИЙ ТЕБРАНИШЛАРИНИНГ ТАКРОРЛИГИ ВА ШАКЛЛАРИНИ АНИҚЛАШ

Бино каркасининг динамик ҳисоблаш схемаси 4-расмда келтирилган.

Эркинлик даражаси иккига тенг бўлган системанинг хусусий тебранишлар тенгламаси қуйидаги кўринишга эга:
_{ }
бу ерда:
_{ };
_{ }.
Х₁ ва Х₂ ларнинг қийматлари нолдан фарқли бўлиши учун тенгламалар системасининг аниқловчиси нолга тенг бўлиши зарур:
_{ }
Аниқловчини очиб, такрорликлар тенгламасига эга бўламиз:

Тенгламани қуйидаги формула ёрдамида ечса бўлади:
_{ }
бу ерда: _{ 
 }
Системанинг эркин тебранишлар такрорлигини аниқлаймиз:

Шу такрорликларга мос тебраниш даврлари:


Эркин тебраниш шаклларини аниқлаш

Тебранишларнинг биринчи шакли. Х₁₁=1,0 деб оламиз. У ҳолда

Тебранишларнинг иккинчи шакли. Х₁₂=1,0 деб оламиз. У ҳолда

биринчи шакл иккинчи шакл
8-расм. Тебраниш шакллари.
BINOLARGA TA`SIR ETUVCHI HISOBIY SEYSMIK
KUCHLARNI ANIQLASH
Zilzilaviy hududlarda joylashgan har bir mamlakatda seysmik kuchlarni aniqlash uchun o‘zlarining meʼyoriy hujjatlari mavjud. Masalan, sobiq Ittifoq respublikalarida zilzilabardosh imoratlarni bunyod etishda SNiP II-A.12-62, SNiP II-A.12-69, SNiP II-7-81 deb nomlangan Qurilish meʼyorlari va qoidalaridan foydalanib kelingan. 1996 yil 1 martidan O‘zbekiston Respublikasi hududida QMQ 2.01.03 – 96 (Qurilish meʼyorlari va qoidalari) joriy etildi. 2019 yilda mazkur loyihalash normasiga tegishli o‘zgartirishlar va to‘ldirishlar kiritilganligi sababli QMQ 2.03.01-19 ga o‘zgartirildi.
QMQ 2.01.03-19 ga ko‘ra bino va inshootlarning xususiy tebranishlari i-shakli bo‘yicha inshootning K-nuqtasiga taʼsir etuvchi hisobiy seysmik kuch quyidagi formuladan aniqlanadi:
_{ } (1)
_{ } (2)
bu yerda, S_oik – konstruksiya elastik deformatsiyalanadi deb faraz etilganda hosil bo‘ladigan inersiya(seysmik) kuchi;
K_o – 2.3-jadvaldan binoning ma’sullik toifasiga ko’ra aniqlanadigan masʼullik koeffitsiyenti;
K_p – zilzilaning takroriyligini hisobga oluvchi koeffitsiyent bo’lib, zilzilaning takroriylik davriga ko’ra 2.4-jadvaldan aniqlanadi;
K_et – bino qavatlari soniga bog‘liq holda 2.17-bandga ko’ra 2.10-jadvaldan aniqlanadigan koeffitsiyent;
K_r – muntazamlik (regulyarnost) koeffitsiyenti, 2.27-bandga ko’ra 2.12 jadvaldan aniqlanadigan koeffitsiyent;
α – qurilish maydonining seysmikligiga qarab, 2.7-jadvaldan olinadigan koeffitsiyent;
Q_k – 2.1-bandga muvofiq konstruksiyaga ta’sir qiluvchi hisobiy yuklardan aniqlanadigan hisobiy sxemaning k nuqtasiga (6-rasm) qo’yilgan bino (inshoot) vazni;
W_i – 2.14-bandga muvofiq aniqlanadigan spektral koeffitsiyent bo‘lib, loyihalashtirilayotgan obʼektning xususiy tebranishlari davri, regionlar indeksi hamda gruntlarning seysmik xossalari bo‘yicha toifasiga bog‘liq holda 2.8-jadvaldan aniqlanadi.
K_δ – 2.16-bandga ko’ra aniqlanadigan dissipatsiya koeffitsiyent bo’lib, quyidagi formuladan aniqlanadi:
_{ } (3)
bu yerda, δ – tebranishlar dekrementi bo‘lib, loyihalashtirilayotgan binolarga o‘xshash bino elastik ishlash bosqichida namunalarni sinash natijalari bo’yicha qabul qilinadi, imkoni bo’lmagan hollarda esa bino va inshootlarning konstruktiv yechimiga ko’ra 2.9-jadvaldan olinadi.
T₁ – binoning xususiy tebranishlari davri.
η_ik – bino i-ton bo‘yicha tebranganda xususiy tebranishlar shakliga va hisoblash sxemasida yuklarning joylashish o‘rniga bog‘liq bo‘lgan koeffitsiyent, 2.18 va 2.19 bandlar bo’yicha aniqlanadi.
Konsolli sxema bo’yicha hisoblanadigan bino(inshoot)lar uchun η_ik qiymati quyidagi formuladan aniqlanadi:
_{ } (4)
bu yerda: X_i(X_k) va X_i(X_j) – bino yoki inshoot i-ton bo‘yicha erkin tebranganida massalar to‘plangan K va j nuqtalarning ko‘chishlari (amplitudalari); Qj – j nuqtaga to‘plangan massaning vazni (6- rasm).
Qavatlar soni 5 dan kam bo‘lib, binoning tebranish davri T₁ ≤ 0,4 s bo‘lsa η_ik koeffitsiyenti quyidagi soddalashtirilgan formuladan aniqlanishi mumkin:
_{ } (5)
bu yerda, X_k va X_j – poydevorning yuqori sirtidan K va j nuqtalargacha bo‘lgan masofalar.
(1) va (2) formulalardagi koeffitsiyentlar QMQ 2.01.03 – 19 bo‘yicha quyidagi qiymatlarga ega:
K₀ = 1,0 – biz hisoblayotgan bino sanoat binosi bo’lganligi ucun 2.3-jadvalga ko’ra mas’ullik toifasi - IV;
K_p – me’yoriy hujjatning 1-ilovasiga muvofiq Farg’ona viloyati 8 balli zilzila takroriylik oralig’i berilmagan. Shu sababli zilzila takroriylik koeffitsienti formuladan chiqariladi;
K_et =1,0 – 2.10-jadvalga ko’ra binoning konstruktiv yechimi 4-bandga mos keladi.
K_r=1,0 – 2.12 jadvalning 1-bandiga ko’ra binoning tarxdagi bo’ylamava ko’ndalang o’lchamlari nisbatiga asosan aniqlanadi - _{ }

6-rasm. Binoning hisobiy sxemasi.

α = 0.5 – qurilish maydoning seysmikligiga muvofiq 2.7-jadvaldan olingan;

2.8-jadvaldan Farg’ona viloyati uchun mintaqa indeksi – III (2.3-jadvaldan olingan) va grunt toifasi – I hamda binoning xususiy tebranishlari davri T₁=0,617 s bo‘lganda tebranishlarning birinchi shakli uchun spektral koeffitsiyent qiymati –

2.8-jadvaldan Toshkent shahri uchun mintaqa indeksi – I (2.3-jadvaldan olingan) va grunt toifasi – II hamda binoning xususiy tebranishlari davri T₂=0,184 s bo‘lganda tebranishlarning ikkinchi shakli uchun spektral koeffitsiyent qiymati –

Dissipatsiya koeffitsiyentini aniqlash uchun 2.9-jadvaldan binoning konstruktiv yechimiga qarab logarifmik dekrementni aniqlaymiz. T₁= 0,617 s va δ = 0,184 qiymatlarni (3) formulaga qo‘yamiz:

Tebranishlarning birinchi shakl koeffitsiyentlari:


Tebranishlarning ikkinchi shakl koeffitsiyentlari:


Bajarilgan ishlarning to‘g‘riligini tekshiramiz.
1. Erkinlik darajasi cheksiz bo‘lgan sistemalarda ixtiyoriy nuqtadagi shakl koeffisientlarining yig‘indisi birga teng bo‘lishi zarur:


2. Tebranish shakllarining ortogonalligini tekshirish:

Bizning hol uchun ushbu formula quyidagi ko’rinishga ega:


Har ikkala shart ham qanoatlantirilyapti. Demak shakl koeffisient-lari to‘g‘ri aniqlangan.
Aniqlangan koeffisientlar va fizik miqdorlarni (1) va (2) formulalarga qo‘yib, seysmik kuchlarning qiymatlarini aniqlaymiz.
Tebranishlarning birinchi shakli bo‘yicha hisobiy seysmik kuchlar:
Orayopma sathida


Tom yopma sathida

Tebranishlarning ikkinchi shakli bo‘yicha hisobiy seysmik kuchlar:

Orayopma sathida


Tom yopma sathida

Tebranishlarning ikkala shakli bo‘yicha hisobiy seysmik kuchlar:

Orayopma sathida

Tom yopma sathida