Ministrligi

---

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ 
BILIMLENDIRIW, PÁN HÁM INNOVACIYALAR 
MINISTRLIGI
Nókis Innovaciyalıq institutı 
 
Pedagogika hám psixologiya baǵdarı 
Jas fiziyalofiyası páninen 
ÓZ BETINSHE 
JUMÍSÍ 
Tema:______________________________________________ 
___________________________________________________
Orınlaǵan:
Omarov.M 
Qabılladı:
Berdibaev.A
 
 
Nókis-2023 

---

Tema:Mamleketimizdin’ jas awlatdi tarbiyalaw ham salamatlig’in qorg’aw 
jolinda alip barilip atirg’an jumislar. 
Tárbiya haqqında pikir júrgizer ekenbiz, Abdulla Avloniydiñ Tárbiya biz 
ushın yamasa turmıs - yamasa ólim, yamasa jardem - yamasa apat, yamasa saadat 
- yamasa páleket máselesi bolıp tabıladı degen tereń oylı sózlerin eslayman. Ullı 
bilimparvar babamızdıń bul sózleri ótken ásirlerde qanshalar áhmiyetli bolǵan 
bolsa, házirgi kúnde de sonshalıq, bálki odan da kóre kóbirek áhmiyetli áhmiyetke 
iye boladı. 
Insan, áwele, tárbiyanı ana qornida bolǵan sıyaqlınan baslap ala baslaydı. 
Ana qornida ol dáslepki rawajlanıw, yaǵnıy insan bolıp qáliplesiw dáwirin basdan 
keshiredi. Onıń insan bolıp qáliplesiwi óz - ózinden tárbiyanı júzege keltiredi. Bala 
dúnyaǵa kelgeninen keyin, ol dáslepki tárbiyanı áke - onasidan, shańaraǵınan 
aladı. Balada tárbiyanıń qáliplesiwinde áke - onaning, shańaraqtıń ornı kútá úlken. 
Tárbiya insandı insan ekenin kórsetip turıwshı eń joqarı qádiriyat bolıp tabıladı. 
Insan tárbiyasında onıń ruwxıylıqı, mádeniyatı, dúnyaǵa kóz qarası sawlelenedi. 
Keleshekte joqarı sheklerdi jawlap alıw etiw de tárbiyaǵa baylanıslı.Rasında, 
bárkámal shaxsǵana taraqqiy etken demokratiyalıq mámlekettiń haqıyqıy aktiv 
puqarası bola aladı. 2014-jıldı mámleketimizde «Saw bala jılı» dep daǵaza etiliwi 
barlıq jerleslerimiz tárepinenmamnuniyat menen kútip alındı. Sonlıqtan, mámleket 
basshısımiznig bunday aqılǵa say sheshimge keliwi bekkem tiykarlarǵa iye. Boisi, 
ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarından jurtımızda «sog'lom ana — saw bala» máselesi 
mámleket siyasatınıń ústin turatuǵın baǵdarına aylandı. Perzentlerimizdiń hesh 
kimnen kem bolmay tálim-tárbiya alıwları, óz bilim hám iqtidorlarini kórinetuǵın 
etiwleri ushın barlıq shárt-shárayatlar jaratılıp atır. Nátiyjede búgingi jetkinshek 
óziniń intellektuallıq hám fizikalıq potenciallerin jumısqa salǵan halda abıraylı 
olimpiadalarda, jarıs va tańlawlarda jeńis qazanıp, joqarı sheklerdi qolǵa kiritip 
atır. “Saw bala jılı” programması keń qamtılǵan programmalardan biri esaplanadı. 
Sebebi bul máselede tekǵana bala salamatlıǵı bálki onıń tárbiyası, bilim dárejesi, 
mádeniyatın hám ruwxıylıqın asırıw, dúnya qarawın keńeytiw, jámiyette óz ornın 

---

tabıwına kómeklesiw, bandligini támiyinlew, bos waqıtların paydalı hám nátiyjeli 
jumıslarǵa tartıw, qádiriyatlarimizni sıńırıw, bundan tısqarı, ana salamatlıǵına jáne 
de itibardı kúsheytiw hám de shańaraqta saw ortalıqtı jaratıw hám onıń ushın shárt-
shárayatlar kólemin keńeytiw máselelerin qamtıp alǵan. Mámleketimiz 
ǵárezsizlikke erisken jıllardan baslap islep shıǵılǵan bul programmalar arqalı 
xalqımızdıń eń ázeliy iygilikli niyetlerinen biri - jismonan saw hám mánisi 
boyınsha jetik bárkámal áwladtı tárbiyalaw, olardıń baxıt hám ıǵbalın, jarıq 
keleshegin kóriw sıyaqlı tileklerin ámelge asıriwge bel baylanıstırǵan. Házirgi 
kunga kelip bolsa bul programmalardıń joqarı nátiyjesin xis qılıp atırmız. Álbette, 
saw balanı tárbiyalawda xalıqtıń medicinalıq mádeniyatı da zárúrli orın tutadı, bul 
másele elege shekem aktuallıǵısha qalıp atır. “Saw bala jılı” mámleketlik 
baǵdarlamasında názerde tutılǵan ilajlar, avvalo sol zárúrli máselelerdi sheshiwge 
qaratılǵan.
Sońǵı jıllarda mámleketimizde analıq hám balalıqtı qorǵaw boyınsha joqarı 
nátiyjeli zamanagóy medicina mákemeleriniń bekkem sisteması jaratılǵanı sol 
joldaǵı zárúrli qádem boldı. Áne sonday ullı wazıypalar hám olardı ámelge asırıw 
ushın ajratilayotgan aqshalar haqqında sóyler yekanmiz, yertangi kúnimiz ushın, 
balalarımız, perzentlerimizdiń baxti ushın miynet qılıw, pidayılıq kórsetiw – bul 
bárshemizdiń múqaddes minnetimiz bolıp tabıladı, desem, kerek bolsa, pútkil 
xalqımızdıń pikirin ańlatpa etken bolaman” dep aytqan edi. Bul máselelerdi 
sheshiwde “Jas fiziologiyasi hám gigiena” pániniń áhmiyeti úlken bolıp tabıladı. 
Bul pánni oqıtıwdan tiykarǵı maqset «Tálim tuwrısında”gi Nızam hám “Kadrlar 
tayarlaw milliy programması”ga qaray akademikalıq licey hám kásip-óner 
kolledjleriniń bolajaq oqıtıwshıları – joqarı oqıw orınları studentlerin 
pedagogikalıq tárepten tayarlaw programmasınan kelip shıqqan halda, sol 
kategoriyadagi qánigeler tayarlaw sapasın asırıwǵa qaratılǵan 

---

Tema: Jasliq dawrinin’ marfalogiyaliq ham fizialogiyaliq ozgeshelikleri. 
Jas fiziologiyasi hám gigiyena páni biologiyaning ǵárezsiz bir tarmogi 
esaplanıp, eki bólek pánniń birikpesi bolıp tabıladı. Bul pánler ozaro bir-birin 
toldiradi hám jetkinshekti tárbiyalawda úlken áhmiyetke iye. Sol sebepli de Jas 
fiziologiyasi hám gigiyena páni 1970 jıldan baslap pedagogika joqarı oquv 
orınlarınıń oquv rejesine kirgizildi. Jas fiziologiyasi fiziologiya pániniń bir bólegi 
esaplanǵan adam fiziologiyasida jańa maǵlıwmatlardıń taplanıwı nátiyjesinde 
ǵárezsiz pán bolib ajralıp shıqtı. Jas fiziologiyasi páni- túrli jas daǵı balalar hám 
osmirlarning organizmlerinde keshetuǵın osish hám rawajlanıw processlerin, 
shólkemleri, toqimalari hám sistemalarınıń oziga tán jas qásiyetlerin organadı. Jas 
fiziologiyasi organatuǵın tiykarǵı ob'ekt balalar bolıp tabıladı. Jas fiziologiyasi 
biologiya pánleri qatarına kiredi, biologiyalıq pánlerge tiykarlanıp sitologiya, 
gistologiya, adam anatomiyası, adam fiziologiyasi, gigiyena, sanitariya, 
ıqlımshunoslik sıyaqlı pánler menen baylanısda. Maqseti-jetkinshektiń fizikalıq 
hám intellektual tárepten uygun rawajlanıwı, saw turmıs keshirim tiykarların 
anıqlawdan ibarat. 
Maqseti-jetkinshektiń fizikalıq hám intellektual tárepten uygun rawajlanıwı, 
soglom turmıs keshirim tiykarların anıqlawdan ibarat. wazıypası -osish hám 
rawajlanıw nizamlıqların ashıp beriw, bir pútkil organizm, onıń sistemaları, 
shólkemleri, toqimalari hám kletkaların islew qásiyetlerin túrli jasqa baylanıslı 
dáwirlerde anıqlaw. Jas fiziologiyasi osib rawajlanıp kiyatırǵan organizmdiń jasiga 
oid morfologiyalıq qásiyetleri, nerv sisteması, júrek-qan tamır, tayansh 
háreketleniw fiziologiyasi hám rawajlanǵan organizmdiń qásiyetleri, keselliklerdiń 
aldın alıw, soglikni saqlaw sıyaqlı fiziologikalıq processlerdi túsinip alıwǵa járdem 
beredi. Sonıń menen birge, jas fiziologiyasi hám gigiyena páni osib kiyatırǵan 
organizmdegi túrli basqıshlarǵa tán bolǵan funksional hám psixologiyalıq 
ayrıqshalıqlarǵa itıbar beredi. Sol tiykarında sırtqı ortalıqtıń túrli faktorlarına 
bolǵan gigiyenik talap hám normativliklerin hám de balalar hám osmirlarning 
normal funksional rawajlanıw múmkinshiliklerin jáne de jetilistiriw ilajların yolga 
qoyishda zárúrli áhmiyetke iye. 

---

Gigiyena grekshe “gigiyenos” sazınan alınǵan bolib, “soglom” mánisin 
ańlatadı. Gigiyena sırtqı ortalıq faktorlarınıń adam salamatlıǵına tásirin organadı. 
Gigiyena páni mektep gigiyenasi, miynet gigiyenasi, awqatlanıw gigiyenasi, 
epidemologiya hám de gigiyenaga tiyisli basqa pánlerdi az ishine aladı. 
Gigiyenaning tiykarǵı maqseti-adam organizminiń fizikalıq rawajlanıwı, 
túrli jaǵdayǵa iykemlesiwi hám basqa ayrıqshalıqlarǵa tásir etiw, balalar 
salamatlıǵın saqlaw hám bekkemlew ushın sanitariya -gigiyena jaǵdayın jaqsılaw 
hám de túrli keselliklerdiń aldın alıw, soglomlashtirish ilajların ilimiy-ámeliy 
tárepten tiykarlanǵan halda islep shıǵıw. 
Jas fiziologiyasi osib rawajlanıp kiyatırǵan organizmdiń jasına tiyisli 
morfologiyalıq qásiyetleri, nerv sisteması, júrek-qan tamır, tayansh háreketleniw 
fiziologiyasi hám rawajlanǵan organizmdiń qásiyetleri, keselliklerdiń aldın alıw, 
soglikni saqlaw sıyaqlı fiziologikalıq processlerdi túsinip alıwǵa járdem beredi. 
Sonıń menen birge, jas fiziologiyasi hám gigiyena páni osib kiyatırǵan 
organizmdegi túrli basqıshlarǵa tán bolǵan funksional hám psixologiyalıq 
ayrıqshalıqlarǵa itıbar beredi. Sol tiykarında sırtqı ortalıqtıń túrli faktorlarına 
bolǵan gigiyenik talap hám normativliklerin hám de balalar hám osmirlarning 
normal funksional rawajlanıw múmkinshiliklerin jáne de jetilistiriw ilajların yolga 
qoyishda zárúrli áhmiyetke iye. Gigiyena grekshe “gigiyenos” sazınan alınǵan 
bolib, “soglom” mánisin ańlatadı. Gigiyena sırtqı ortalıq faktorlarınıń adam 
salamatlıǵına tásirin organadı. Gigiyena páni mektep gigiyenasi, miynet gigiyenasi, 
awqatlanıw gigiyenasi, epidemologiya hám de gigiyenaga tiyisli basqa pánlerdi óz 
ishine aladı. Gigiyenaning tiykarǵı maqseti-adam organizminiń fizikalıq 
rawajlanıwı, túrli jaǵdayǵa iykemlesiwi hám basqa ayrıqshalıqlarǵa tásir etiw, 
balalar salamatlıǵın saqlaw hám bekkemlew ushın sanitariya -gigiyena jaǵdayın 
jaqsılaw hám de túrli keselliklerdiń aldın alıw, soglomlashtirish ilajların ilimiy-
ámeliy tárepten tiykarlanǵan halda islep shıǵıw. 

---