Mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universitetining jizzax filiali

EMPIRIK TAHLIL
Mazkur tadqiqot natijalariga ko`ra ajralishgan oiladagi va otasiz o`sayotgan o`g`il bolaning o`qishiga va tarbiyasiga salbiy ta`sir etishi kuchli bo`lar ekan. Shu bilan birga ajralish kelin-kuyovlarning ota-onalarini ruhiyatiga, salomatligiga, qudalar orasidagi munosabatiga,qarindoshlar va jamoa orasidagi obro`si va oila budjetiga salbiy ta`sir qiladi. O`ziga xos xususiyatlaridan biri kuyov tomonga nisbatan ko`pgina mezonlar bo`yicha kelin tomon, ya`ni kelinning ota-onalari ruhan ko`proq jabrlanar ekan.

UMUMIY XULOSA:
Mustaqillik yillarida aholi sonining muttasil o‘sib borishi hisobiga yosh oilalar soni ham oshdi. Shuning uchun bugungi kunimiz va ertangi istiqbolimiz uchun eng muhim va dolzarb masala - oilaga e’tiborni kuchaytirish, uni ijtimoiy-psixologik himoyalash va qo‘llab-quvvatlash lozim. Demak, oila instituti jamiyat hayotiy faoliyatida ulkan ahamiyatga ega ekan, ijtimoiy psixologiya, amaliy psixologiya, oila psixologiyasi doirasida uning rivojlanish qonunlarini, barqarorligi va mustahkamligi omillarini aniqlash, aniqlangan ijtimoiy-psixologik xususiyatlari bo‘yicha ilmiy xulosalar ishlab chiqish, oilaning har bir a’zosi uchun psixologik xizmatdan foydalanish imkonini yaratish muhim amaliy ahamiyat kasb etadi. Shu bois oila va nikohning mustahkamligini saqlash, oilada sog‘lom ijtimoiy muhitni yaratishga ko‘maklashish orqali oila barqarorligini ta’minlash, oilaviy nizolar, ajrimlar, suisid holatlarining oldini olish hamda psixologik ko‘makka muhtoj bo‘lgan oila a’zosini psixologik bilimlar bilan qurollantirish va uning psixologik himoyalanishiga erishish esa bugungi kunning dolzarb vazifalaridan hisoblanadi.
Jamiyatimizdagi eng keng tarqalgan oilaviy tuzilma bu - oila, shu jumladan kattalar (er va xotin, ko‘pincha kimdir - ota-ona) va bolalar, va bizning mamlakatimizda oila uchun odatda bitta - ikkita bola borligi. Ko‘pgina hollarda, oilalar majburiyatlarni teng taqsimlashga, shuningdek, barcha oilaviy muammolarni hal qilishda teng ishtirok etishga qaratilgan. Sosiologik so‘rovlar jarayonida respondentlarning aksariyati bunday munosabatlar tuzilmasining afzalligini ko‘rsatadi.Oila a’zolarining individual maqsadlda ishlashi kiradi.Butun oila umuman nimaga erishishni xohlashishi keradi.Oilaning jamiyat bilan munosabatlaridagi muayyan o‘zgarishlarga bog‘lash mumkin. Masalan, umuman oila tizimi darajasidagi muammolarni hal qilish uning a’zolariga yaxshiroq ishlashga, o‘rganishga va hokazolarga yordam beradi. Psixoterapevtning o‘zi kutganlari va ehtiyojlarini aniqlashi kerak.Oilalar bilan psixoterapevtik ishlarning ko‘p darajali xususiyatlarini hisobga olgan holda, vazifalarni belgilash jarayoni qanchalik qiyinligini tasavvur qilish qiyin emas. Bundan tashqari, oilaviy psixoterapiyada qisqa muddatli va uzoq muddatli vazifalarni ajratish mumkin.
Oilaviy psixoterapiya – bu oila faoliyatini optimallashtirish maqsadida tarjimon,
vositachi va o‘zgarishlarning tashabbuskori vazifasini bajaradigan psixoterapevt ishtirokida va yordamida oila a’zolarining muzokaralari olib boriladi. Oilaviy psixoterapiyaning har bir ta’rifi ortida insoniyat mavjudligining xilma-xilligini o‘zlashtirgan va o‘zlashtirgan o‘ziga xos tarix, e’tiqod, nazariya va amaliyot mavjud. Zamonaviy oilaning muammolari ommaviy axborot vositalarining e’tiborini jalb qilishi kerak (ijtimoiy reklama orqali). Yosh oila maqomini oshirishga qaratilgan jamoatchilik fikrini shakllantirish ayniqsa muhimdir. Shuni ta’kidlash kerakki, zamonaviy dunyoda oilaga nisbatan to‘g‘ri munosabatni shakllantirishga e’tibor berilmaydi. Yoshlarning jinsiy xulq-atvori, yigit va qizlarning reproduktiv salomatligi masalalari ayniqsa dolzarb bo‘lib qolmoqda. Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, reproduktiv salomatlik sohasidagi ko‘plab salbiy jarayonlar davlat va yoshlar tashkilotlarining yoshlar muammolariga yetarlicha e’tibor bermasligi bilan emas, balki yoshlarning o‘zlarining jinsiy madaniyatining pastligi bilan izohlanadi. O‘rganilayotgan muammoning yana bir tomoniga to‘xtalib o‘tish zarur. Shunday qilib, biz o‘zbeklar, shu jumladan, yosh avlod o‘rtasida huquqiy savodxonlikning pastligi haqida gapiramiz. Jamiyat aholining huquqiy savodxonligini oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqmagan. Yosh avlodning turli toifalari oilaviy turmush tarziga yo‘naltirilganligini ijobiy deb hisoblash kerak. Yosh oilalar o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rov natijalari shuni ko‘rsatadiki, ilgari ko‘rsatilgan ko‘rsatmalar har doim ham bajarilmaydi. Bu oilaviy hayot, umuman, aholining madaniyati, shu jumladan huquqiy, shuningdek, oilaviy munosabatlar sohasidagi tendensiyalar haqida bilimlarning pastligi bilan bog‘liq. Sankt-Peterburgdagi oilalar o‘rtasida
o‘tkazilgan so‘rovga ko‘ra, uy ishlarining aksariyati ayol tomonidan amalga oshiriladi.
Oilaviy muammolarda oila tizimining yaxlitligiga ta’sir etuvchi aybdor shaxsni qidirishga oid terapevtik vokelikning samarasizligi.Oilaviy farovonlik omillari Oilani boshlayotgan odamlar ehtiyojlarning kompleksini qondirishga intilishadi. Biroq,oilani shakllantirish nafaqat kelajakdagi turmush o‘rtoqlar orasida shakllangan ideal nikoh g‘oyalarini amalga oshirishdir, bu butun murakkabligi va xilma-xilligi bilan ikki kishining, so‘ngra bir nechta odamning haqiqiy hayotidir. Unga doimiy muzokaralar, kelishuvlar, murosaga kelish va albatta qiyinchiliklarni yengish, har bir oilada mavjud bo‘lgan nizolarni hal etish kiradi. Nikohdagi muvaffaqiyasizlik asosan sherik tanlashdagi xatolar bilan belgilanadi: aslida tanlangan kishi yoki kerakli shaxsiy xususiyatlarga ega emas, yoki uning psixofiziologik xususiyatlari, qarashlari va qadriyatlari yig‘indisi saylovchilar g‘oyalari va ehtiyojlariga mos kelmaydi. Umidsizlik sherikning ko‘plab ijobiy fazilatlaridan qat’i nazar yuz berishi mumkin. Er va xotin birbiriga biologik va axloqiy omillarga mos bo‘lishi, ta’limning turli jihatlarini, siyosiy, madaniy, diniy qarashlarni aks ettirishi, shuningdek sheriklarning bir-birining xususiyatlariga nisbatan bag‘rikengligi juda muhimdir. Oila sosiologiyasining asosiy farqi uning kichik boshlang‘ich guruh sifatida oilaning shakllanishi, faoliyati va parchalanish qonuniyatlarini aniqlashtirishga intilishidir. Turli davrlardagi har xil individual oilalar o‘ziga xosligi bilan, hayot va madaniyat tizimidagi farqlar bilan birlamchi guruhlar sifatida qabul qilinganligi bilan qanday farq qilmasin, ularning paydo bo‘lishi va parchalanishining bir xil xususiyatlari bilan butun hayoti davomida xarakterlanadi.