Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universtiteti
Download 58.94 Kb.
|
mikroiqtisodiyot
|
O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSTITETI IQTISODIYOT FAKULTETI MUSTAQIL ISH FAN: MIKROIQTISODIYOT VA MAKROIQTISODIYOT MAVZU: ______________________________________________ Bajardi: MIRAFZAL MIRTOJIYEV Qabul qildi: _________________ TOSHKENT-2023 REJA 1. Bepul bozor tahlillari 2. Mahsulot va xaridlararo strategiyalar 3. Marketing strategiyalari Bugungi kunda bizneslar uchun raqobatga solish va strategik qarorlar qabul qilish, to'g'ri va yangi ma'lumotlarga asoslangan ravishda amalga oshirilishi kerak. Shu jihatdan, bepul bozor tahlillari, bizneslarga muhim ma'lumotlar ta'minlaydigan va bir qancha foydalar beruvchi muhim vositalar sifatida qo'llaniladi. Quyida bepul bozor tahlillarining ahamiyati va foydalari keltirilgan: Raqobat Avantaji: Bepul bozor tahlillari, bizneslarga raqiblarini va bozor sharoitlarini tushunishga yordam beradi. Ushbu tahlillar, bozordagi tendensiyalarni, mijoz talablari, raqib faoliyatlari va yangi imkoniyatlarni aniqlash uchun ishlatilishi mumkin. Bu orqali bizneslar, muvaffaqiyatli bo'lish uchun to'g'ri strategiyalarni rivojlantirishi va raqiblari oldida bir qadam oldin borish imkonini beradi. Mijoz segmentlari: Bepul bozor tahlillari, bizneslarga maqsadlangan mijoz segmentlarini aniqlashda yordam beradi. Bozor tahlili va demografik ma'lumotlar, bizneslarni mijozlarni yaxshiroq tushunishiga imkon beradi va marketing faoliyatlarini ushbu yo'nalishga yo'naltirishga imkon beradi. Bu esa mijozlarni qondirish darajasini oshiradi va ularga etkiliroq yetkazib berishga imkon beradi. Strategik Qarorlar: Bizneslarning muvaffaqiyati uchun to'g'ri strategik qarorlar qabul qilish zarur bo'ladi. Bepul bozor tahlillari, bizneslarga bu qarorlarni qabul qilish uchun kerakli ma'lumotlarni ta'minlaydi. Bizneslar, bozordagi tendensiyalarni, mijozlarning xarakteristikalarini, talablarni va kutishlarni tahlil qilish orqali strategik rejalarni shakllantirishi mumkin. Bu esa bizneslarning resurslarni to'g'ri ishlashiga imkon beradi va muvaffaqiyat ehtimoli oshadi. Mahsulot va Xizmatlarni Rivojlantirish: Bepul bozor tahlillari, bizneslarga yangi mahsulot va xizmatlar rivojlantirishda yo'l ko'rsatadi. Toshkent mahsulot talablari aniqlash, tendensiyalarni kuzatib borish va bozordagi bo'shliqlarni aniqlash uchun ushbu tahlillardan foydalanish mumkin. Bizneslar, mijoz talablari va kutiladiganlariga mos keladigan mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqarish uchun bu tahlillardan foydalanib, raqobat avantajini va mijozlarning xursandligini oshirish imkoniyatiga ega bo'ladi. Investitsiya Qarorlari: Bizneslar yangi bozorlarga yoki kengayishlarga investitsiya qilish qarori olganda, bepul bozor tahlillaridan foydalanishadi. Ushbu tahlillar, yangi bozorlar, potensial mijozlar va investitsiya imkoniyatlari to'g'risidagi ma'lumotlarni taqdim etadi. Bizneslar, bu tahlillar asosida investitsiya qarorlarini yo'lga qo'yishadi va resurslarini samarali foydalanish imkonini oshiradi. Bepul bozor tahlillari, bizneslar uchun qimmatli ma'lumotlar ta'minlashda katta ahamiyatga ega. Ushbu tahlillar, pazar tendensiyalarini, raqiblar faoliyatini, mijoz talablari va foydalanuvchilar ko'rsatkichlarini tahlil qilishda va strategik qarorlarni qabul qilishda muhim vositalardir. Bu tahlillardan samarali foydalanish, bizneslar uchun muvaffaqiyatli bir rivojlanish va raqobatga solishga imkon beradi. Bizneslarning muvaffaqiyati, to'g'ri mahsulot va xaridlararo strategiyalarni qo'llash bilan yaqin aloqador. Mahsulot va xaridlararo strategiyalar, ishlab chiqarish, xarid qilish, sotish, xaridorga topshirish va mijozlarga xizmat ko'rsatish jarayonlarini shakllantirishda katta muhim ahamiyatga ega. Bu maqolada, mahsulot va xaridlararo strategiyalarning o'zining ahamiyati, ularning yaratishidagi asosiy qadamlar va foydalara ko'proq tushuntiraman. Mahsulot Strategiyasi: Mahsulot stratigiyasi, biznesning ishlab chiqarish jarayonlarini belgilashda va mahsulotlar portfeli bilan bog'liq strategiyalarni qo'llashda muhim rol o'ynaydi. Bu strategiya, mahsulotlar va xizmatlarni qaysi sohada ishlab chiqarish, qaysi qismlarini o'chirish yoki yangi mahsulotlar qo'shish, qanday qiymatlandirish, bozorda qanday o'rniga olish kabi masalalarni o'z ichiga oladi. Mahsulot stratigiyasi, biznesning foydalanuvchilarga taqdim etishga va raqobatda ajralib qolishga yordam beradi. Xaridlararo Strategiyasi: Xaridlararo stratigiyalar, bizneslarning xarid qilish jarayonlarini boshqarishda muhimdir. Bu strategiyalar, qanday xarid qilish, qaysi xarid qiluvchilarni tanlash, narxlar va shartlar muzokaralashishi, xarid qiluvchilar bilan hamkorlik qilish va xarid qilish jarayonini samarali boshqarish kabi muhim masalalarni o'z ichiga oladi. Xaridlararo stratigiyalar, bizneslarni sifatli xarid qilish, xaridorga topshirish va uzaytirishga imkon beradi va uning samaradorligini oshiradi. Birlashmalarni va Hamkorliklarni O'rganish: Mahsulot va xaridlararo strategiyalar birlashmalarni va hamkorliklarni o'rganishga ham imkon beradi. Bizneslar, o'zining sohasida muvaffaqiyatli bo'lgan boshqa bizneslar bilan hamkorlik qilish, resurslarini birlashtirish va ko'p tovarlar yoki xizmatlarni birgalikda taklif qilish yoli ishlab chiqarish va xaridlararo qilish jarayonlarida samaradorlikni oshirishga yordam beradi. Birlashmalarni va hamkorliklarni o'rganish, savdo munosabatlari, xizmatlar, resurslar va rivojlanish imkoniyatlarini kengaytirishda katta ahamiyatga ega bo'ladi. Bozor Va Mijoz Analizi: Mahsulot va xaridlararo strategiyalarni rivojlantirishda bozor va mijoz analizidan foydalanish juda muhimdir. Bozor analizi, turli bozor segmentlarini, tendensiyalarini, raqiblar faoliyatini va talablarni tahlil qilishga yordam beradi. Mijoz analizi esa foydalanuvchilarni, ularning xohish va talablari, xarid qilish harakatlari va xizmatlardan kutishlari haqida ma'lumotlarni to'plab olishni o'z ichiga oladi. Bu analizlar, bizneslarga bozordagi o'zgarishlarni o'rganish, strategik qarorlar qabul qilish va mahsulotlarni mijozlarga moslashtirish uchun kritik ma'lumotlar ta'minlaydi. Innovatsiya va Rivojlanish: Mahsulot va xaridlararo strategiyalar innovatsiyani o'z ichiga olishi va biznesning rivojlanishini ta'minlashda muhim rol o'ynayadi. Innovatsiya, yangi mahsulotlar va xizmatlarni ishlab chiqish, o'zgartirish va taklif qilishda katta ahamiyatga ega bo'ladi. Bizneslar, yangi texnologiyalardan foydalanish, yaratuvchanlikni kengaytirish va xarid qiluvchilarning talablari va kutishlariga javob berish uchun innovatsiyani qo'llashlari kerak. Bu esa biznesning rivojlanishini ta'minlayadi va raqobatda oldini olishga imkon beradi. Mahsulot va xaridlararo strategiyalar, bizneslarga samarali, sifatli va raqobatga tayyor bo'lish imkonini beradi. Ushbu strategiyalar, bizneslarning o'zini turli bozor sharoitlariga moslashtirish va mijoz talablari va kutishlari bilan yakuniy foydalanuvchilarga qanday yondashishini aniqlashda muhimdir. Mahsulot va xaridlararo strategiyalar asosida bizneslar yangi imkoniyatlar ochadi, muvaffaqiyat qozonishini oshiradi va uzayishga yo'l qo'yadi. Bizneslar uchun marketing strategiyasi, muvaffaqiyatli rivojlanish va raqobatga solish uchun asosiy qadamlardan biridir. Ushbu strategiya, biznesning doimiy yaratish imkoniyatlarini oshirish, foydalanuvchilar bilan samarali aloqalar o'rnatish, xizmatlar va mahsulotlarni sotish va bozorda o'zining o'rnini egallashni ta'minlashda katta muhim ahamiyatga ega. Bu referatda marketing strategiyasi, uning muhim qadamlari, tuzilishi, tahlili va amalga oshirish jarayonlari keltiriladi.Marketingning Asosiy Ko'rsatkichlari: Marketing strategiyasini tushunish uchun, uning asosiy ko'rsatkichlarini bilish kerak. Bu ko'rsatkichlar quyidagilardan iborat bo'ladi: Mijozlarni tushunish va ularning talablari: Biznesning qaysi turdagi mijozlar bilan ishlashni rejalashtirish uchun, ularni tushunish va ularning talablari haqida ma'lumotlar kerak. Raqiblarni tahlil qilish: Biznesning raqiblarini tahlil qilish, ularning strategiyalarini tushunish va unga qarshi qilish uchun o'z strategiyasini rivojlantirish kerak. Bozor analizi: Bozordagi tendensiyalarni, mijozlar segmentlarini va boshqa bozor faktorlarini tahlil qilish, bozor rivojlanishi va o'zining o'rnini aniqlashda muhimdir. Marketing Strategiyasining Tuzilishi: Marketing strategiyasini tuzishda ko'p qadamli jarayonlar bilan amalga oshiriladi. Bu qadamlar quyidagilardan iborat bo'ladi: Maqsad va hedeflarni belgilash: Marketing strategiyasining belgilangan maqsad va hedeflarga yo'naltirilishi kerak. Bu maqsadlar biznesning kengayishini, bozorda o'zining o'rnini egallashni yoki mijozlarga xizmat ko'rsatishni o'z ichiga oladi. Nishonlanish va bozor segmentlari: Biznes o'z nishonlanishini va qaysi bozor segmentlariga yo'l qo'yishini belgilash lozim. Bu segmentlarni tushunish, ularning xohish va talablari bilan bog'liq bo'lgan strategiyalarni rivojlantirish uchun muhimdir. Turli kanallardan foydalanish: Marketing strategiyasining amalga oshirilishida, reklama, onlayn tizimlar, ijtimoiy tarmoqlar, reklama kampaniyalari va boshqa turdagi kanallardan foydalanish lozim. Bu kanallar, biznesning xizmatlarini va mahsulotlarini muvaffaqiyatli ravishda yetkazishda, mijozlarga xizmat ko'rsatishda muhim rol o'ynayadi. Mahsulot va xizmatlar strategiyasi: Marketing strategiyasi mahsulot va xizmatlar strategiyasini o'z ichiga oladi. Bu strategiya, biznesning mahsulot va xizmatlar portfelini belgilash, yangi mahsulotlar ishlab chiqish, mavjud mahsulotlarni rivojlantirish va bozordagi o'rnini aniqlashni o'z ichiga oladi. Mahsulot va xizmatlar strategiyasi, mahsulotlar yoki xizmatlarning foydalanuvchilar talablari bilan moslashtirilishi, mahsulot turkumlarining va xususiyatlarning belgilanishi, qo'llaniladigan narxlar va shartlar, qanday ko'rsatish, markani yaratish va mavjud mijozlarni taqdim etishni o'z ichiga oladi. Kommunikatsiya strategiyasi: Marketing strategiyasining asosiy qismi kommunikatsiya strategiyasidir. Bu strategiya, biznesning xabarlarini, reklamalarini, turli kompaniyalarini va mijozlar bilan o'rtacha o'zaro munosabatlarni tuzishda muhim rol o'ynayadi. Kommunikatsiya strategiyasi, biznesning brendini yaratish, tashkil etish va uning imidjini belgilashga yordam beradi. Ushbu strategiya, turli kommunikatsiya vositalari, reklama turlari, ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish, mijozlarga ma'lumot berish, mijozlar bilan o'rtacha munosabatlarni o'rnatish va foydalanuvchilar bilan doimiy aloqalarni saqlashni o'z ichiga oladi. Evaluatsiya va Tahlil: Marketing strategiyasining muvaffaqiyatini o'rganish va baholash uchun evaluatsiya va tahlil jarayonlaridan foydalanish kerak. Ushbu jarayonlar, biznesning amaliyotini monitoring qilish, turli ko'rsatkichlarni baholash, marketing kampaniyalarining samaradorligini va mijozlar bilan o'rtacha aloqalarini o'rganishga yordam beradi. Evaluatsiya va tahlil natijalari, strategiyani yangilash va qo'shimcha qadamni belgilash uchun asosiy ma'lumotlar ta'minlaydi. Marketing strategiyasini boshqarish: Marketing strategiyasini amalga oshirish va boshqarish uchun biznesda turli marketing ish rejalarini tuzish, xarajatlar va daromadlarni boshqarish, yangiliklarni kuzatish va tahlil qilish, mijozlarni qonuniy va etik tartibda qo'llash, o'zgarishlarga moslashish va strategiyani yanada rivojlantirishni o'z ichiga oladi. Jamiyatimizda marketing strategiyalari bizneslar uchun muhim bir faktor bo'lib, turli sohalarda qo'llaniladi. Ushbu referatda marketing strategiyasi tuzishning muhim aspektlari va ularning amalga oshirish jarayonlari ko'rsatilgan. Marketing strategiyasi, bizneslarga raqobatda oldini olish, mijozlar bilan samarali aloqalar o'rnatish, xizmatlar va mahsulotlarni muvaffaqiyatli sotish va bozorda o'z o'rnini egallash imkonini beradi. Bu strategiya, bizneslarning iste'molchilar talablari va kutishlari bilan moslashtirilgan tajribali tahlillar va ma'lumotlar asosida tuzilishi kerak. Marketing strategiyasining muvaffaqiyatini baholash, evaluatsiya va tahlil jarayonlaridan foydalanish bilan amalga oshiriladi. Ushbu strategiya bizneslar uchun rivojlanish, raqobatda solish va turli ko'rsatkichlarni belgilashda muhim ahamiyatga ega. Monopol hokimiyati bor firmalar foydani maksimumlashtirish maqsadida, narx va ishlab chiqarish hajmini qanday qilib belgilaydi. Shuningdek, Monopol hokimiyat sohibi bo`lish uchun firmalar sof Monopolistlar bo`lishi shart emasligini ham ko`rib chiqdik. Ko`pchilik sanoat tarmoqlarida bir necha firmalar raqo batlashadilar, ulardan har biri hech bo`lmaganda bir oz Monopol hokimiyatga ega bo`ladi, ya’ni narx darajasini nazorat qiladi va chegarali harajatlardan yuqori bo`lgan narxni o`rnatadi. Bir qarashda, kitob bozori mukammal raqobatlashgan ko`rinadi. Kitob do`konidagi javonlarga qarasangiz, ko`plab mualliflar va ko`plab nashriyotlarning sizning e’tiboringizni tortish uchun raqobatlashayotganini korasiz. Xaridor minglab raqobatlashayotgan adabiyotlardan tanlab olisi mumkin . Bu tarmoqga har kim kirib kela olishi mumkinligi tufayli, kitobni yozgan va chop ettira olgan individ kitob biznesi bilan shug`ullanishi mumkin, ammo bu uncha foydali emas. Har bir yuqori daromad oladigan yozuvchi uchun yuzlab raqobatchilar to`gri keladi. Boshqa bir tomondan, kitob bozori aniq Monopollashgan. Har bir kitob ajoyib bo`lib, chop etuvchilar narx qo`yishga erkinlikka egadirlar. Sotuvchilar bu bozorda uni qabul qilmasdan turib tezroq narx belgilaydilar. Haqiqatdan ham kitoblar narxi chekli harajatlardan sezilarli darajada baland. Qalin Bahromdli oddiy asar narxi, masalan, 30000 so`m atrofiga, shu vaqtning o`zida qo`shimcha kitobni nushasini chop etish qiymati 10000 so`m atrofida. Asarlar uchun bozor na raqobatbardosh, na Monopoliya modeliga to`g`ri keladi. Aksincha u Monopolistik raqobat modeli orqali tasvirlanib, bu bo`limning mavzusidir. Biroq keyinchalik biz ko`ramizki, u Monopolistik raqobatdoshdir. Korxonalar ba’zi hollarda Monopolistik, boshqa horllarda esa raqobatdosh bo`ladi. Model nafaqat nashriyot korhonalari munosabatini, balki boshqa tovar va xismatlar bozorini ham tasvirlaydi. Bu bobda biz sof Monopoliyadan farqlanuvchi, lekin Monopol hokimiyatga zamin yaratuvchi bozor tuzilmalarini o`rganib chiqamiz. Biz o`rganishni Monopo hokimiyatdan boshlaymiz. Monopol raqobatli bozor mukammal raqobatli bozorga shu ma’noda o`xshaydiki, bu erda ham firmalar ko`p, yangi firmalarni bozorga kirib kelishi chegaralanmagan. Ammo u mukammal raqo batli bozordan mahsulotning tabaqalashgani bilan ajralib turadi: har bir firma alohida toifadagi yoki boshqa xildagi tovarni sotadi, u o`eining sifati, ko`rinishi, nufuzi bilan ajralib turadi, har bir firma o`z markasidagi tovarni mono Ahmad ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi. Firma qo`lidagi Monopol hokimiyatning miqyosi uning mahsuloti boshqalarnikidan naqa dar yaxshi farqlanishiga bog`liq bo`ladi.20 Monopolistik raqobat uchun misollar ko`p. Tish pastasi, kir yuvish poroshogi, alkogolsiz ichimliklar va boshqalarni ishlab chiqarishni misol qilib ko`rsatsa bo`ladi. Monopoliya va mukammal raqobat Mukammal raqobatdosh bozorlarga narx doim mahsuloning chegaraviy harajatiga teng. Shuningdek biz ko`rdikki, uzoq muddatda kirish va chiqish iqtisodiy foydani nulga tenglashtiradi. Shundan kelib chiqib narx umumiy harajatiga tenglashadi. Biz Monopolistik korxonalar qanday qilib narxlarni chekli harajatdan yuqori ushlab turishi va bu pozitiv musbat iqtisodiy foydaga olib keladi va jamiyatda yo`qotishlarga olib keladi. Mukammal va Monopolistik raqobat bozor tuzilmasining eng ohirgi shakllaridir. Raqobat bozorda ko`plab korxonalar deyarli bir hil maxsulotlarni taklif qilayotganda yuzaga keladi. Monopoliya esa bozorda faqat bitta firma bo`lsa paydo bo`ladi. Mukammal raqobat va monoplliya bozorlar holatlari qanday ishlashi haqida bir necha kerakli fikrlarni tasvirlasada, iqtisoddagi ko`plab bozorlar ikkala holat elementlariga ham ega. Shunga ko`ra, har biri ham to`la tasvirlanmagan. Tipik firma iqtisodiyotda raqobatga yuz tutadi, biroq raqobat korxonani Korxonani narx oluvchiga aylantiradigandek qattiq qo`l emas. Tipik korxona shuningdek ma’lum darajada bozor kuchiga ega, lekin uning bozor kuchi Monopoliya modelida aniq ko`rsatilgan korxona kabi unchalik qudratli emas. Boshqacha qilib aytganda, ko`plab tarmoqlar mukammal raqobatning markaziy xolati va monopliya o`rtasida turadi. Iqtisodchilar bu hodisani nomukammal raqobat deb atashadi. Nomukammal raqobatli bozorning bir turi bu Oligopoliya, unda bozor faqat bir necha sotuvchilarga ega va har biri boshqa sotuvchilardan unchalik farq qilmaydigan yoki o`xshash maxsulotlarni taklif qiladi. Iqtisodchilar bozor xukumronligini statistik ataladigan konsentrasiya koffitsentiga ega korxonalarning kichik guruhlari orqali o`lchashadi. Konsentratsiya koffitsenti bu bozordagi umumiy maxsulot 4 ta yirik korxonalar orqali ta’minlanishidir. Lekin, ba’zi sanoatlarda, eng katta firmalar ustunroq rolni o`ynaydi. Yuqori konsentratsiyalangan sanoatlar o`z ichiga g`alla ekinlari (konsentrasiya koiffeitsenti 83 %), samaliyot ishlab chiqadigan (aviasozlik korxonalari 85 %) Elektr lompochkalari 89%, uy jixozlari 90 % va sigaretlar 99% ni qamrab oladi. Ushbu tarmoqlar Oligopoliyaning eng zo`r tasvirlangan misollaridir. Nomukammal raqobat bozorning ikkinchi turi, Monopolistik raqobat deb ataladi. Bu bozor tizimidagi ko`plab korxonalar sotayotgan mahsulotlari o`xshash lekin bir hil emasligi orqali tasvirlanadi. Monopolistik raqobatdosh bozorda har bir korxona ishlab chiqayotgan mahsuloti uchun Monopoliyaga ega. Lekin boshqa korxonalar bir hil iste’molchilar uchun kurashadigan o`xshash mahsulotlar ishlab chiqaradi. Yanada aniqroq bo`lishi uchun Monopolistik raqobat bozorini quidagi xususiyatlarini tasvirlaydi. - Ko`p sutuvchilar: ko`plab firmalar bir xil guruhdagi xaridorlar uchun raqobatlashadi. -Mahsulot turliligi: har bir korxona boshqa korxonaga qaraganda eng kamida farq qiladigan mahsulot ishlab chiqaradi. Shunday qilib narx belgilashda, har bir korxona pastga qiyalagan talab chizig`iga duch keladi. -Erkin kirish va chiqish: Firmalar cheklovlarsiz bozorga kirishi mumkin. Shunga binoan, korxonalar soni bozorda iqtisodiy daromad nolga yetganda o`zgaradi. Daqiqali fikrlash quyidagi xususiyatlar bilan bozorni uzun ro`yxatini ochadi: kitoblar, musiqalar, kinolar, kompyuter o`yinlarlari, restoranlar, pianino darslari, pishiriqlar, mebel vah.k Raqоbatlashgan mоnоpоl bоzоri. Mоnоpоlistik raqоbat bоzоri o`zining ba’zi bir хususiyatlari bilan mukammal raqоbatlashgan bоzоrga o`хshaydi. Bu еrda ham harakat qiluvchi firmalar ko`p, yangi firmalarni bоzоrga kirib kеlishi yoki unda harakat qiluvchi firmalarning undan chiqib kеtishi chеklanmagan. Lеkin bu mukammal raqоbatlashgan bоzоrdan farq qiladi. Farq shundan ibоratki, mоnоpоl raqоbatlashgan bоzоrdagi mahsulоt differensiallashgan,ya’ni bir хil ehtiyojni qоndiruvchi tоvarni хar bir firma o`ziga хоs ravishda ishlab chiqarib sоtadi va uning mahsulоti bоshqa firmalarning mahsulоtidan sifati, bеzagi, tarkibi va sоtuv markasi оbro`yi bilan farq qilishi mumkin. Tоvarning differensiallashuvi dеganda bоzоrda sоtiladigan tоvarni standartlashtirilmaganligi tushuniladi. Хar bir firma o`zining tоvar markasini ishlab chiqarish bo`yicha mоnоpоl хisоblanadi va u bоzоrda ma’lum darajada mоnоpоl хоkimiyatga ega bo`ladi. Firmaning mоnоpоl хоkimiyati uning mahsulоtining bоshqa firmalar mahsulоtidan qanchalik farq qilishga bоg`liq. Masalan, tish yuvish pastalari mоnоpоl raqоbat bоzоrida sоtiladigan «Kоlgеyt», «Pеpsоdеnd» va «Lеsnоy balzam» pastalari bir-biridan qadоqlanishi, bеzagi, davоlash хususiyatlari bilan bir-biridan ajralib turadi. Mоnоpоl raqоbat bоzоrga misоl sifatida tish yuvish pastasi, kir yuvish parоshоgi, хar-хil chanqоv bоsdi ichimliklari bоzоrlarini, kiyim- kеchak bоzоrini kеltirish mumkin. Mоnоpоlistik raqоbat bоzоrida harakat qilayotgan firmalarning ko`pligi ularni o`zarо maхfiy ravishda kеlishuvi mumkin emasligini bildiradi. Har bir firma tavakkalchilikni bo`yniga оlgan hоlda o`zi harakat qiladi va o`zining narх siyosatini bеlgilashda bоshqa firmalarning harakatini e’tibоrga оlmaydi. Bоshqa raqоbatlashuvchi firmalar qanday harakat qiladi qanday narх siyosatini amalga оshiradi. Bu kabilarni оldindan ko`ra bilish amalda mumkin ham emas. Tоvarlarni differensiallashuvi nafaqat ularning sifatidagi farqlarga, bеzagiga bоg`liq, balki ularni sоtishda ko`rsatiladigan хizmatlarga ham bоg`liqdir. Istе’mоlchilarni u yoki bu tоvarni tanlashiga tоvarni yaхshi qadоqlanishi, do`kоnning o`ng`ay jоylashuvi va ishlash rеjimi, хaridоrlarga yaхshi хizmat ko`rsatilishi sabab bo`lishi mumkin. Yuqоridagilar kichik magazinlarga, sartarоshхоnalarga, bеnzin quyuvchi shaхоbchalarga ham to`liq tеgishlidir. Raqоbatlashgan mоnоpоl bоzоr quyidagi хususiyatlari bilan хaraktеrlanadi: Birinchidan, firmalar differensiallashgan, bir-birini o`rnini bоsish nоrmasi yuqоri bo`lgan, mahsulоtlarini sоtadi va bir-biri bilan raqоbatlashadi. (Bоshqacha aytganda bunday tоvarlarning narхga ko`ra elastikligi yuqоri, lеkin chеksiz emas). Ikkinchidan, bоzоrga yangi firmalarni o`z markasi bilan kirishi va undan faоliyat ko`rsatayotgan firmalarni chiqishi chеklanmagan. Agar firmalarning mahsulоtiga talab еtarli darajada bo`lmay qоlsa ular bоzоrdan to`siqsiz chiqishi mumkin. Raqоbatlashgan mоnоpоl bоzоrning o`ziga хоs хususiyatini pоyafzal va avtоmоbil bоzоrini taqqоslaganda ko`rish mumkin. Pоyafzal bоzоri raqоbatlashgan mоnоpоl bo`lsa еngil avtоmоbil bоzоri оligоpоlik bоzоr sifatida хaraktеrlanadi. Agar, pоyafzal bоzоrida fоyda yuqоri bo`lsa, bоshqa firmalar yangi pоyafzal ishlab chiqarish o`z markasi bilan bоzоrga kirish uchun kеrakli bo`lgan mablag`ni sarflashi ular uchun katta qiyinchilik tug`dirmaydi. Avtоmоbil bоzоridagi avtоmоbillar ham diffеrеnцiyallashgan (ya’ni uning turlari ko`p). Lеkin, bu bоzоrga yangi firmalarning kirib kеlishiga masshtab samarasi katta qiyinchilik tug`diradi. Nima uchun dеganda samarali miqdоrdagi avtоmоbillarni ishlab chiqarish uchun juda katta mablag` talab qilinadi. Uchinchidan, bоzоrda nisbatan katta miqdоrdagi firmalar faоliyat ko`rsatadi va ularning хar biri sоtiladigan umumiy turdagi tоvarga bo`lgan bоzоr talabining ma’lum darajadagi ulushini qanоatlantiradi. To`rtinchidan, firmalar o`z mahsulоtlariga narх bеlgilashda va sоtish хajmini aniqlashda raqiblarining aks harakatlarini e’tibоrga оlmaydilar. Masalan, birоr sоtuvchi o`z mahsulоti narхini 20 % ga tushursa uning mahsulоt sоtish хajmi оshadi va оshish alоhida bir firma hisоbidan emas, balki ko`p firma hisоbidan sоtiladi, lеkin bu siyosatning bоshqa bir raqib firmaning bоzоrdagi ulushini kеskin qisqartirib yubоrishi ehtimоli niхоyatda kichikdir. Shuning uchun ham raqоbatchi firmalar birinchi firmaning narх siyosatiga nisbatan birоr chоra ko`rmaydi va bu siyosat kuchli ta’sir qilmaydi. Raqоbatlashgan mоnоpоlistik bоzоridagi talab chizig`i elastikligi raqоbatlashgan bоzоrdagi talab chizig`i elastikligidan pastrоq, ammо sоf mоnоpоliyadagi talab chizig`i elastikligidan yuqоrirоq bo`ladi. Raqоbatlashgan mоnоpоlistik bоzоrda talab chizig`ining elastiklik darajasi raqоbatchilar sоniga va mahsulоtning turlari sоniga bоg`liq. Raqоbatchilar va mahsulоt turlari qancha ko`p bo`lsa, talab chizig`ining elastiklik darajasi shuncha yuqоri bo`ladi. Mоnоpоl raqоbat bоzоrida ham mukammal raqоbatlashgan bоzоr kabi firmalarning kirishi va chiqishi chеklanmagan. Monopolistik raqobat va jamiyat farovonligi Monopolistik raqobatlashgan bozor natijalarini jamiyat qanday baholaydi? Siyosatchilar bozordagi natijani yaxshilay oladimi? Bu savollarga oddiy javob yo`q. Monopolistik raqobatdosh bozorlarning samarador emasligi manbaidan biri - chekli harajatlarning oshishi bo`lib, bu shunga olib keladiki, agar ishlab chiqarish harajatlaridan tovarnini ustun qo`yadigan iste’molchilar(lekin narxdan past) ularni sotib olishdan o`zlarini tiyadilar.Shunday qilib. Monopolistik raqobatdosh bozorlar Monopolistic narx belgilashning tipik qaytarilmas yo`qotishlari bilan xarakterlanadi. Muammoni yechishning oson yo`li yo`q. Chekli harajatlarga asosida majburiy narx belgilash barcha har turli mahsulotlar ishlab chiqararuvchi- firmalarni davlat tomonidan boshqarilishi zarurligini bildiradi. Lekin bunday turdagi mahsulotlar shunchalik tarqab ketganki, xokumat tomonidan bunday nazorat administrativ og`irdir. Bundan tashqari Monopolistik raqobatchi firmalar faoliyatiga aralashuv tabiiy Monopoliyarlarni tartibga keltirishda muammolarni keltirib chiqaradi. Hususan – Monopolistik raqobat bozoridagi firmalar shundoq ham nullashgan foyda oladi, narxni chegarali harajat darajasigacha tushirishni talab qilish, yo`qotishga olib keladi. Biznesda ushbu firmalarni saqlab qolish uchun hukumat ularning yo`qotishlarini qoplashi lozim, ya’ni soliqlarni oshirishi lozim. Ko`rinadib turibdiki, noan’anaviy usullar va oqimga qarab arakatlanishdan birini tanlashda siyosatchilar samarasiz Monopollistik narx belgilashni lozim topadilar. Jamiyat nuqtai nazaridan Monopolistik raqobat samaradorligi pastligining sababi – bozordagi firmalarning soni muammosi. Bu muammoni biz bozorga kirish bilan bog`liq bo`lgan tashqi sam ara terminlarida ko`rib chiqamiz. Xar doim yangi firma bozorga kirishini maqsadga muvofiqligini taxlil qilar ekan, u oladigan potensial daromadi darajasiga baho beradi. Ammo uning bozorga kirishida tashqi samaralar mavjud bo`ladi: Mahsulot xilma – xilligini ko`paytiruvchi tashqi samara. Bozorda yangi mahsulotning paydo bo`lishi bilan birga iste’molchilar ortiqchaligi vujudga keladi va u bozorga kirish bilan bog`liq ijobiy tashqi samaraga ega bo`ladi. Xaridorlarni ushlab qolish tashqi samarasi. Yangi raqobatchining paydo bo`lishi eskilarning bir qism iste’molchilarini yo`qotishini va daromadni kamayishini bildiradi: bu erda salbiy tashqi samaraning o`rni bor. Shunday qilib, Monopolistik raqobat bozoriga kirishda yangi firmalarni ijobiy va salbiy tashqi samaralar mavjud. Monopolistik raqobat bozorida uning ahamiyatiga qarab juda ko`p yoki juda kam tovarlar turlari takliq qilinadi. Tashqi samaralar hajmi Monopolistik raqobat shartlariga bog`liq. Mahsulot xilma – xilligini ko`paytiruvchi tashqi samara yangi firmalar bozordagi mavjud tovarlardan farqli mahsulotni taklif qilganda vujudga keladi. Xaridorlarni ushlab qolish tashqi samarasi firmalar tomonidan belgilangan narx chegarali harajatlardan baland bo`lganda, qo`shimcha bir birlik maxsulot sotishga intilganda vujudga keladi. Aksincha mukammal raqobatda firmalar bir xil Tovar ishlab chiqaradi vanarx chekli harajatga teng bo`ladi, mahsulot hilma – xilligini ko`paytiruvchi tashqi samara va xaridorlarni ushlab qolish tashqi samarasi mavjud emas. Ohirida, biz manaAhmadistik raqobatdosh bozorlar o`ziga kerakli barcha mutloq raqobatdosh bozorlarning jarayon xususiyatlariga ega bo`lmaydi. Yani, ko`rinmas qo`l, ummiy chiqim moloAhmadistik raqobat ostida maksimallashadi deb ishontira olmaydi. Chunki efektsizlik qiyin bo`lganligi uchun o`lchash, murakkab echish, umumiy siyosat uchun bozor daromadi rivojlantirishning oson yo`li yo`q. Reklama miqdori tovarlar xarakteriga bog`liq farqlanadi. Yuqori darajada turli-tuman istemol maxsulotlarni, masalan retsepsiz sotiladigan dorilar, atirlar, yengil ichimliklar, ustara tishlari, quruq nonushtalarlar yoki itlar eguliklarini sotadigan firmalar odatda 10 % dan 20 % gaca daromadini reklamaga sarflaydi. Sanoat mahsulotlarni sotadigan (Drell preslari, aloqa antennalari) firmalarning reklama uchun byudjetlari G chegaralangan. ammo bug`doy, yer yong`oqlar, quruq neft kabi masulotlarni reklama qilish umuman shart emas. Iqtisodiyot uchun korxona daromadini 2 % reklamaga sarflanadi. Bu sarf harajat ko`plab shakllarga ega. Televidenie va radio, gazeta va jurnallarda, zarrin qog`ozlar, bilbortlar va internetda bo`ladi. Raqobatda boshqa korxonalardan ustun kelish, ishlab chiqaruvchilar va xaridorlar orasida musobaqaning asosiy qismini tashkil etadi. Bu referatda, boshqa korxonalardan ustun kelishning eng muhim aspektlari va ulardan foydalanishning yollari haqida tushuntirib beriladi. Raqobatda boshqa korxonalardan ustun kelishning muhimligi: a. Boshqa korxonalardan ustun kelish, sotuvni oshirish, yangi xaridorlarni jalb qilish va bozor segmentida o'z o'rnini egallash uchun zarurdir. b. Ustunlik, korxona uchun kengayuvchan imkoniyatlarni ochadi va daromadni oshiradi. c. Raqobatda boshqa korxonalardan ustun kelish, innovatsion rivojlanish va sifatli mahsulotlar ishlab chiqarishning katalizatori sifatida xizmat qiladi. Raqobatda boshqa korxonalardan ustun kelish uchun kerak bo'lgan faktorlar: a. Mahsulot sifati: Ishlab chiqarilgan mahsulotning sifati, boshqa korxonalardan ustun kelishda asosiy faktorga aylandi. b. Narx va qiymat: Narx va qiymatning mavjud bozor tashkilotlariga nisbatan qulay va samarali bo'lishi zarur. c. Xizmat sifati: Xaridorlar uchun yuqori darajada xizmat ko'rsatish, korxonalarni boshqa korxonalardan ustun kelishda muhim ahamiyatga ega bo'lgan faktorlardan biri hisoblanadi. Brendning tashkil etilishi: Boshqa korxonalardan ustun kelishda, katta brending, yaxshi namoyish va yuqori xaridorlarning etiborini jalb etish uchun zarurdir.3. Raqobatda boshqa korxonalardan ustun kelishning yollari: a. Marketing strategiyasi: To'g'ri va samarali marketing strategiyasi tuzish, korxonalarni boshqa korxonalardan ustun kelishda katta ahamiyatga ega bo'lgan asosiy usul hisoblanadi. Korxona imidji va brending: Ustun kelish uchun, korxonaning o'zining unikal imidj va brendingini yaratish va o'zaro aloqalarini kuchaytirish muhimdir. Bu, xaridorlarning korxona bilan identifikatsiyasini oshiradi va ularga qulaylik va ishonch yaratadi. Xizmat sifati va xaridor qo'llab-quvvatlash: Raqobatda boshqa korxonalardan ustun kelish uchun, xaridorga yuqori darajada xizmat ko'rsatish va ularga qo'llab-quvvatlash muhimdir. Yaxshi xizmat sifati va xaridorga qulayliklar taqdim etish, korxonalarni boshqa korxonalardan ustun kelishda avvaloqda keluvchi usullardan biridir. Innovatsiyalar va yangiliklar: Korxonalarning innovatsiyalar va yangiliklar bilan o'z mahsulotlarini yanada yaxshilashlari va bozor talabini qondirishlari muhimdir. Yangi texnologiyalarni qo'llash, yangi ideyalar va mahsulotlar ishlab chiqarish, korxonalarni boshqa korxonalardan ustun kelishda ustunlik yaratishda katta rol o'ynaydi. Xaridorlar bilan o'zaro aloqalar: Xaridorlar bilan o'zaro samarali aloqalar o'rnatish, ularning talablarini tushunish va ular bilan birgalikda ishlash, korxonalarni boshqa korxonalardan ustun kelishda muhim ahamiyatga ega bo'lgan faktorlardan biridir. Xaridorlar bilan doimiy aloqalar o'rnatish, ularning xohishlarini tushunish va ularga eng yaxshi yechimlarni taklif qilish, ustun kelish uchun asosiy tartibotlardan biridir. Yukoridagi faktorlar va yollar, korxonalarni boshqa korxonalardan ustun kelishda o'zaro musobaqatda muvaffaqiyatli bo'lish uchun zarur bo'lgan asosiy maslahatlardir. Raqobatda boshqa korxonalardan ustun kelishning muhimligi va uning yaratilishi, sarmoyalari va xarakteristikalarini tushuntirishga harakat qilingan bu referat, o'zbek tilida bu mavzuga oid umumiy ma'lumotlarni beradi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR "Competitive Strategy: Techniques for Analyzing Industries and Competitors" - Michael E. Porter "Blue Ocean Strategy: How to Create Uncontested Market Space and Make the Competition Irrelevant" - W. Chan Kim, Renée Mauborgne "Winning the Zero Moment of Truth: ZMOT" - Jim Lecinski "The Innovator's Dilemma: When New Technologies Cause Great Firms to Fail" - Clayton M. Christensen "Differentiate or Die: Survival in Our Era of Killer Competition" - Jack Trout, Steve Rivkin "Marketing Warfare" - Al Ries, Jack Trout "Positioning: The Battle for Your Mind" - Al Ries, Jack Trout "The Art of War" - Sun Tzu "Market-Based Management" - Roger J. Best "The Lean Startup: How Today's Entrepreneurs Use Continuous Innovation to Create Radically Successful Businesses" - Eric Ries Download 58.94 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|