Mitoxondrial genom reja: I kirish

Mitoxondriyal DNK molekulalarining tuzilishi, shakllari va soni

Oʻrganilayotgan organizmlarning koʻpchiligida mitoxondriyalar faqat halqali DNK molekulalarini oʻz ichiga oladi, baʼzi oʻsimliklarda halqali va chiziqli molekulalar bir vaqtning oʻzida boʻladi, bir qator protistalarda (masalan, infuzoriyalarda) faqat chiziqli molekulalar boʻladi. Sutemizuvchilar mitoxondriyalari odatda halqali DNK molekulalarining ikki-o‘nta bir xil klonini o‘z ichiga oladi. O'simliklarda har bir mitoxondriyada rekombinatsiyaga qodir bo'lgan turli o'lchamdagi bir nechta DNK molekulalari mavjud. Kinetoplastidlar tartibidagi protistlarda (masalan, tripanosomalarda) mitoxondriyaning maxsus bo'limi (kinetoplast) ikki turdagi DNK molekulalarini o'z ichiga oladi - uzunligi taxminan 21 kb bo'lgan bir xil maxi-halqalar (20-50 dona). va mini-uzuklar ( o'rtacha uzunligi taxminan 1000 bp). Hamma halqalar yagona to’r orqali bir biriga bog’langan(katinanlar), va har bir replikatsiyada ular ajaraladi va yana qaytadan birlashadi.

Infuzoriya(tufilka) Tripanosoma
Sutemizuvchilarda har bir mtDNK molekulasida 15 000-17 000 ta nuk.kislota juftiligi bor, (odamlarda 16 565 ta nk.j boshqa manbaga ko'ra 16 569 juft) shundan 22 tasi - tRNK genlari, 2 tasi rRNK genlari (har biri 12S va 16S rRNK uchun bittadan gen). Boshqa ko'p hujayrali hayvonlarda mitoxondrial genlarning o'xshash to'plami mavjud. O'simlik turlari, zamburug'lar va ayniqsa protistlarning mtDNK gen tarkibi jihatidan bir biridan farq qiladi. Shunday qilib, eng to'liq o’rganilgan mitoxondrial genom Yakobid flagellat Reclinomonas americanadan topilgan: u 97 genni o'z ichiga oladi, shu jumladan oqsillarni kodlovchi 62 gen. Eng kichik mitoxondrial genomlardan biri bezgak plazmodiyiga ega (taxminan 6000 bp, ikkita rRNKni kodlovchi gen va uchtasi protein kodlovchi genn).

Ayrim protistlarning (dizenteriya amyobasi, mikrosporidiya va lyambliya) yaqinda kashf etilgan rudimentar mitoxondriyalari (mitosomalari) tarkibida DNK mavjud emas.

Ba'zi o'simliklar katta mitoxondrial DNK molekulalariga ega (25 million tayanch juftigacha), ular taxminan bir xil genlarni va kichikroq mtDNK bilan bir xil miqdorda. Mitoxondriyal DNK uzunligi hatto bir oiladagi o'simliklarda ham juda katta farq qilishi mumkin. O'simlik mitoxondriyal DNKsi kodlanmaydigan takrorlanuvchi ketma-ketlikni o'z ichiga oladi.
Inson mitoxondrial genomining, har bir komplementar zanjirida faqat bittadan promoter bor.
Odatda, har bir mitoxondriya o'z genomining bir nechta nusxalarini o'z ichiga oladi. Shunday qilib, inson jigar hujayralarida 2 mingga yaqin mitoxondriya mavjud va ularning har birida 10 ta bir xil genomlar mavjud. Sichqon fibroblastlarida har birida ikkita genom boʻlgan 500 ta mitoxondriya, S. cerevisiae achitqi hujayralarida esa 22 tagacha mitoxondriya boʻlib, ularning har biri toʻrtta genomga ega.


Схема образования линейных (А), кольцевых (Б), цепных (В) олигомеров мтДНК.
ori — район начала репликации ДНК.