Mámleketti modernizatsiyalaw shárayatında kárxana paydasi hám oni maksimallastiriw jollari

Mámleketti modernizatsiyalaw shárayatında kárxana paydasi hám oni maksimallastiriw jollari

Reje:
1. Islep shıǵarıw ǵárejetleri túsinigi jáne onıń quramı.
2. Qısqa múddetli hám uzaq múddetli dáwirlerde islep shıǵarıw ǵárejetleriniń ózgeris principlerı.
3. Paydanıń mazmunı. Payda norması hám massası.
4. Is haqısınıń ekonomikalıq mazmunı, shólkemlestiriw formaları hám sistemaları.


KIRISIW
Hámmemizge ekenin aytıw kerek Respublikamız ǵárezsizlikke eriskennen keyin ekonomikanı rawajlandırıw, reformalaw hám erkinlestiriw ushın keń múmkinshilikler jaratıldı. Házirgi waqıtta mámleketimizde ámelge asırılıp atırǵan ekonomikalıq reformalardıń ekinshi basqıshında mulkni mámleket ıqtıyarınan shıǵarıw, menshiklilestiriw, qospa kárxanalar dúziw, kárxanalardı ashıq tipdagi aktsiyadorlik jámiyetlerine aylandırıw hám ásirese kishi biznes hám jeke isbilermenlikti rawajlandırıw máselelerine úlken itibar berilip atır.
Bul processlerdi jáne de joqarı dárejege alıp shıǵıw álbette ańsat kechmaydi. Bul máselelerdiń aktuallıǵın mamalakatimiz birinshi prezidenti I. A. Karimovning tómendegi sózleri de tastıyıqlaydı :. Búgingi keskin báseki sharayatında ónimlerimizning jáhán hám regionlıq bazarlarda qarıydargir bolıwı hám bekkem orin iyelewi ushın buǵan baylanıslıǵı islerdi taǵı bir bar sın kózqarastan korib shıǵıw kerek. Bunda sırtqı bazarda qarıydarbop, joqarı likvidli ónimler islep shıǵarıwdı keńeytiw ushın kiripke ónim shıǵaratuǵın kárxanalardı ragbatlantirishni jáne de kúsheytiw, olarǵa jańa jeńillik hám preferenciyalar beriw boyicha qasımcha ilajlar tayarlaw zárúr.
Prezidentimizning bul pikirlerinen korinib turıptı, olda ónimlerimizni jáhán bazarına alıp shıǵıwdıń nátiyjeli jallarınan biri - bul ekonomikanı erkinlestiriw bolıp tabıladı, yaǵnıy kishi biznes hám jeke isbilermenlikke keń jal ashıp beriwden ibarat. Bazar munasábetleri sistemasında kishi biznesti basqarıwdı yolga qoyıwdıń qolay múmkinshilikleri tómendegiler:
ϖ islep shıǵarıw kólemi, isleytuǵınlar sanı hám de qarjı kóleminiń kamligi;
ϖ bazar daǵı talapǵa salıstırǵanda tez iykemlese barıp, sapalı ónim islep shıǵarıw qábileti bar ekenligi;
ϖ jańa jumıs orinlarini qurıw hám bántlik mashqalasın sheshiwge komaklashish múmkinshiligi;
ϖ Jańalıqqa sáykes tovarlardı islep shıǵarıw arqalı qarıydarlardıń psixologiyasiga tásir eta alıwı ;
ϖ biznes iyesin isbilermenlik iskerligin ámelge asırıw daǵı tikkeley qatnasıwı ;
ϖ salıstırǵanda qısqa múddetlerde xalıq mútajligi ushın zárúr bolǵan tavar hám xızmetlerge bolǵan talabni qandira alıwı ;
Ilmiy tájriybetimiz birinshi prezidenti I. A. Karimovning 2005-jıl 20 -iyun daǵı ―Mikrofirmalar hám kishi kárxanalardı rawajlandırıwdı ragbatlantirish boyınsha qasımcha ilajlar togrisidagi. PF-3620 -sanlı Pármanına tiykarlanıp kishi biznes subektlarini jedel rawajlandırıwdı jáne de ragbatlantirish hám de onıń mámleket ekonomikası daǵı úlesuni tupten asırıw maqsetinde 2005-jıl, 1-iyulidan baslap mikrofirmalar hám kishi kárxanalar ushın birden-bir salıq tolovi engizildi. Dúnya tájiriybesine názer taslaytuǵın bolsak, rawajlanǵan mámleketlerde de barinen burın kishi biznestiń ekonomikada tutqan orni joqarı edi. Házirde eń ilgor rawajlanıp atırǵan mámleketlerden biri Yaponiyada ―Yapon mojizasi., dep atalǵan ekonomikalıq kúsh da mámlekettiń joybarlastırılǵan qatań siyasatı sebepli ayaqqa turıp, házirgi waqıtta mámleket jalpı ishki ónimi jetistiriwde ulıwma paydanıń yarımın kishi biznes quraydı..Yapon kárxanalarında ekinshi jáhán urısınan keyin kishi biznes menen shuǵıllanıwı revolyutsion tárzde keshti. Yapon xojalıǵınıń kishi hám iri biznes shırmawıb ketken ekonomika dep ataw múmkin. Kishi biznes-ekonomikanı rawajlanıwı ushın tiykar esaplanadı. Kishi biznesde nátiyjelililikti asırıwdıń tiykarǵı baǵdarları tómendegiler: ϖ aldıńǵı texnologiya hám zamanagóy úskenelerden paydalanıw ; ϖ shiyki zat hám materiallaming jańa túrlerin qóllaw ; ϖ tiykarǵı fondlardan nátiyjeli paydalanıw ; ϖ aylanba aqshalar aylanıwın jedellestiriw; ϖ miynetti shólkemlestiriwdiń nátiyjeli forma hám usılların qóllaw ; ϖ menejment páni hám ámeliyatınıń aldıńǵı jetiskenliklerinen paydalanıw ; ϖ mámleketimiz hám shet el firmalarınıń aldıńǵı tájiriybelerin qollanıw etiw; Sıyaqlı processlerdi jaqsılaw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Bul ushın isbilermenlik iskerligin da jaqsı yolga qoyish zárúr.

1. 
   

   Islep shıǵarıw ǵárejetleri túsinigi jáne onıń tarkibi

   
   
2. 
   Tavar hám xızmetlerdi islep shıǵarıw jáne onı qarıydarlarǵa jetkiziw menen baylanıslı barlıq sarp etiwler ishlab shıǵarıw ǵárejetleri deyiladi.
   
3. 
   Islep shıǵarıw sarp etiw-ǵárejetleri quramına sheki onim, tiykarǵı va yordamchi materiallar, yakilg'i va energiya ushın etilgen ǵárejetler, tiykarǵı kapital amortizatsiyasi, mıynet haqı va ijtimoiy qamsızlandırıwǵa ajıratılǵan qarjıları, foiz to'lovlari hám basqa ǵárejetler kiradi.
   
4. 
   Óndiriske etilgen barlıq sarp etiw ǵárejetlerdiń puldagi ańlatpası ónim ózine túser bahasın quraydı,
   
5. 
   yaǵnıy :T = C + v + M (1) dan C + v yig'indi islep shıǵarıw ǵárejetleri yamasa ózine túser bahası dep júritiledi.
   

ICHX = C + v yamasa TMTN = C + v (2) ni quraydı.
Islep shıǵarıw ǵárejetleri eki bólekke bólinedi:

1. 
   Bevosita islep shıǵarıw qárejeteri
   
2. 
   Muomala qarejetleri.
   

Bul sızılmada ǵárejetlerdiń kórinetuǵın bolıwı kórsetilgen muomala ǵárejetleri tu'siniksi tovarlardı satıw procesi menen baylanıslı bolıp, sol tovarlardı óndiriwshinen alıp, qarıydarǵa jetkezilguncha ketetuǵın sarp etiwlerge aytıladı.


Mámile ǵárejetleri eki gruppaǵa bólinedi:

1. 
   
   Qosımsha mámile qárejetleri
   
2. 
   
   Sap mámile qárejetleri.
   

Xarajatlarning jalb etilish manbaiga ko’ra turkumlanishini chizmada tasvirlash mumkin:





Korxonaning o’ziga tegishli bo’lgan resurslardan foydalanishi bilan bog’liq xarajatlar ichki xarajatlar deyiladi.