Ммт-91-2 Guruh talabasi Miraxadov. D. B 11 variant

Pn = E (pt1 * qt1) / E (pt0 * qt0)
Pn - Paasche narxlari indeksining o'zi shunday belgilanadi
E - yunon alifbosining ramzi bo'lib, an'anaviy ravishda miqdorni bildiradi
qt0 va qt1 - asosiy va nominal davrlar uchun mos ravishda ishlab chiqarish hajmini ko'rsatadigan o'zgaruvchilar;
pt0 va pt1 - tovarlar va xizmatlar narxlari, shuningdek, asosiy va nominal yillar uchun.
Natija foizlarga aylantiriladi. Agar u 100% dan kam bo'lsa, bu inflyatsiya darajasining pasayishini ko'rsatadi, deflyator 100% dan ortiq bo'lsa, bu shtatda inflyatsiya oshganligini anglatadi.
YaIM deflyatorining eng muhim vazifasi turli davrlardagi narxlarni bir-biri bilan solishtirish imkonini beradigan shaklga keltirishdir. Shunday qilib, siz shtatda haqiqatan ham mavjud bo'lgan inflyatsiya darajasini taxminan aniqlashingiz mumkin (har doim kam baholanadi)
YaIM deflyatorini topish jarayonida ma’lum vaqt oralig‘ida mamlakatda ishlab chiqarilgan barcha tovar va xizmatlarni, shu jumladan, chet eldan import qilinadigan tovarlarni hisobga olmaganda, yangi mahsulotlarning narxlarini hisobga olish zarur. Hisob-kitoblar uchun asos bo'lib, asosiy parametr bundan mustasno, joriy iste'mol savatining parametrlari hisoblanadi.
YaIM deflyator indeksi YaIMning tarkibiy qismlarini qayta hisoblash, shuningdek, narx dinamikasini umumlashtiruvchi ko'rsatkichlarni tavsiflash imkonini beruvchi turli indekslar to'plamidir. Agregat ko'rsatkichni makro darajada hisoblash imkonini beruvchi uchta usul mavjud.

• 
  Ayrim mahsulotlar hozirda asosiy davr qiymatida qayd etilgan mahsulot bahosi. Ular qishloq xo'jaligi va sanoatda qo'llaniladi.
  
• 
  Narxlar indeksining deflyatsiyasi. Bunday holda, nafaqat CIning o'zi, balki joriy narxda barcha ishlab chiqarilgan mahsulotlarning narxi ham hisobga olinadi.
  
• 
  Fizik indekslar yordamida ekstrapolyatsiya hajmi. Ushbu qayta baholash usuli tovarlarning bazis yilidagi umumiy qiymati, shuningdek, hajm indeksi to'g'risidagi ma'lumotlarni talab qiladi. Keling, ushbu usulni o'lchamlari ishlab chiqarish yoki sotish jarayonida jismoniy hajmning o'zgarishiga bog'liq bo'lgan komponentlarning narxini qayta hisoblash zarur bo'lgan hollarda qo'llaaylik.
  

Har yili dunyoning barcha kuchlari rasmiylari deflyator koeffitsientini hisoblab chiqadi va e'lon qiladi, uning maqsadi iste'molchilar orasida eng ommabop tovar va xizmatlarning narx dinamikasini hisobga olishdir.
YaIM deflyatorining asosiy kamchiligi bu og'ir algoritmdir. Iqtisodchilar odatda yiliga bir marta hisoblab chiqadilar, uni YaIMdagi nominal va real qiymatini aniqlash uchun moslashtiradilar. Birgalikda bu ko'rsatkichlar qayta-qayta, ba'zan yillar o'tib tuzatiladi. Shu bilan birga, qayta hisob-kitob qilish tendentsiyasi nafaqat rivojlanayotgan mamlakatlarga xosdir. Bugungi kunda hatto yaxshiroq statistik ma'lumotlarga ega bo'lgan G'arb davlatlari ham YaIM deflyatorini qayta ko'rib chiqmoqda. Shuning uchun, bu ko'rsatkichni operatsion deb atash qiyin: eng yaxshisi, u chorakda bir marta hisoblanadi.
Aksincha, CPI oddiy va moslashuvchan ko'rsatkichdir. Maxsus xarajatlarsiz, u nafaqat yillik, balki oylik, haftalik narxlar uchun ham hisoblab chiqiladi. Nega iste'mol narxlarining o'sish sur'ati ko'rsatkichini YaIM deflyatori bilan almashtirish ko'proq taklif qilinmoqda? Javob ikkinchisining mulkidan kelib chiqadi - uning noqulayligi. Ko'p bosqichli hisob-kitoblar tufayli deflyator indeksi YaIMning barcha tarkibiy qismlarini hisobga oladi:

• 
  xususiy va jamoat iste'moli;
  
• 
  investitsiyalar;
  
• 
  jahon savdosi va u tomonidan yaratilgan narx yorlig'i.
  

Shunga ko'ra, u inflyatsiya omilini aniqroq hisobga olishi kerak. Aytgancha, statistikada ba'zan CPI bo'yicha hisoblangan asosiy inflyatsiya ko'rsatkichi o'rniga YaIM deflyatsiyasini hisoblash qo'llaniladi. Shunday qilib, deflyator indeksi mamlakatning iqtisodiy hayotining yanada kengroq va to'liq tasvirini taqdim etadi, shuning uchun uni davlat organlari - birinchi navbatda, Rosstat hisoblab chiqadi.
Ko'pgina makroiqtisodiy ko'rsatkichlar nominal va real qiymatlarga ega. Ularni taqqoslashda buni hisobga olish kerak.
Ba'zi ko'rsatkichlar (masalan, YaIM / YaIM) pul ko'rinishida o'lchanganligi sababli, ularni turli yillar uchun solishtirish uchun siz ma'lum bir davrda inflyatsiya yoki deflyatsiya bo'lganligini bilishingiz kerak, ya'ni. nominal va real qiymatlarni farqlash zarur.
Nominal YaIM / YaIM joriy davrda ishlab chiqarilgan (ya'ni, ishlab chiqarilgan) tovarlar va xizmatlarning jismoniy hajmini aks ettiradi. bu yil) narxlar. Nominal YaIM / YaIM qiymatiga real ishlab chiqarish hajmining dinamikasi va narxlar darajasining o'zgarishi ta'sir qiladi.
Haqiqiy YaIM / YaIM nominal YaIM / YaIM bo'lib, narx o'zgarishiga moslashtirilgan yoki bazaviy yil narxlarida ifodalangan. Bazis yili - o'lchov boshlangan yoki YaIM / YaIM solishtiriladigan yil.
Nominal qiymatlarni (joriy narxlarda) real qiymatlarga (doimiy yoki qiyosiy narxlarda) aylantirish uchun narx darajasidan foydalaniladi. Narxlar darajasining o'zgarishi (harakati) narx indekslari (narx indekslari) yordamida aks ettiriladi.
Indeks o'lchovsiz kattalik bo'lib, u o'rganilayotgan miqdorning ba'zi sharoitlardagi darajasi boshqa sharoitlardagi darajasidan necha marta farq qilishini ko'rsatadi. Shartlar vaqt, makon yoki boshqacha tarzda farq qilishi mumkin (masalan, "ex ante" va "ex post" shartlarini solishtirish mumkin).
YaIM / YaIM holatida ikkita indeks qo'llaniladi: iste'mol narxlari indeksi (CPI) va YaIM / YaIM deflyatori.
Agar narxlar indeksining qiymati bittadan (yoki 100%) kam bo'lsa, unda nominal YaIM / YaIM yuqoriga qarab tuzatiladi, bu inflyatsiya deb ataladi.
Agar narx indeksining qiymati birdan ortiq (yoki 100%) bo'lsa, deflyatsiya sodir bo'ladi - nominal YaIM / YaIMni pastga qarab tuzatish.
CPIni aniqlash uchun "iste'mol savati" tushunchasi qo'llaniladi, u eng ko'p ishlatiladigan 300 ga yaqin tovarlarni o'z ichiga oladi:
CPI = Joriy qiymat iste'mol savati / Baza yilidagi iste'mol savati qiymati
Demak, real YaIM / YaIMni quyidagicha ifodalash mumkin:
Real YaIM / YaIM = Nominal (YaIM / YaIM) / CPI
CPI va YaIM / YaIM deflyatori o'rtasidagi farq quyidagicha:
YaIM / YaIM deflyatori o'zgaruvchan tovarlar to'plami uchun hisoblanadi va Paasche indeksidir (ya'ni, joriy yil tovarlari to'plami og'irlik sifatida ishlatiladi), CPI esa qat'iy belgilangan tovarlar to'plami uchun hisoblanadi va deyiladi. Laspeyres indeksi (ya'ni, bazaviy yil bo'yicha belgilangan tovarlar);
· YaIM/YaMM deflyatori iqtisodiyotda ishlab chiqarilayotgan mahsulot va xizmatlar nomlarining butun ro‘yxati bo‘yicha narxlarning o‘zgarishini ko‘rsatadi, CPI esa faqat bir guruh iste’mol tovarlari bo‘yicha narxlar dinamikasini ko‘rsatadi;

· YaIM/YaMM deflyatori ishlab chiqarilgan mahsulotlar tarkibidagi o'zgarishlarni hisobga oladi, lekin CPIni hisobga olmaydi;

· YaIM/YaMM deflyatori milliy omillar ta’sirida ishlab chiqarilgan mahsulotlar narxlarining o‘zgarishini ko‘rsatadi, CPI esa import qilinadigan tovarlar narxlarining o‘zgarishini hisobga oladi.
O'lchash uchun ko'proq mos keladigan YaIM / GNP deflyatoridan foydalanish umumiy daraja Narxlar, real YaIM / YaIM nominal YaIM / YaIM deflyatoriga bo'lish yo'li bilan aniqlanadi:
Real YaIM / YaIM = Nominal (YaIM / YaIM) / Deflyator (YaIM / YaIM)
Deflyatorning o'zgarishi umumiy narx darajasining o'zgarishini aks ettiradi, ya'ni. inflyatsiya yoki deflyatsiya jarayoni.
Laspeyres indeksi (CPI) narxi nisbatan arzonroq bo'lgan tovarlarning o'rnini bosuvchi ta'sirini hisobga olmaydi va narx darajasining o'sishini ortiqcha baholaydi.
Paasche indeksi almashtirish effektini hisobga oladi, lekin narxning ko'tarilishi natijasida yuzaga kelgan farovonlik darajasining pasayishini hisobga olmaydi va shuning uchun narx darajasining o'sishini kam baholaydi.
Narxlar darajasining dinamikasini yanada adekvat aks ettirish uchun Fisher indeksi hisoblab chiqiladi, bu Laspeyres va Paasche indekslarining kamchiliklarini qisman yo'q qiladi, ularning qiymatini o'rtacha hisoblaydi:
Fisher indeksi = √ Laspeyres indeksi Paasche indeksi
Ushbu maqolada biz YaIM deflyatorini ko'rib chiqamiz. Keling, deflyator nimani ko'rsatayotganini bilib olaylik va indikator qanday hisoblanganligini aniqlaymiz. Keling, deflyatorning asosiy xususiyatlari haqida gapiraylik.
YaIM (yalpi ichki mahsulot) - makroiqtisodiyotdagi umumlashtirilgan ko'rsatkich bo'lib, u ma'lum bir davrda ishlab chiqarilgan tovarlar / xizmatlarning umumiy yakuniy (ya'ni iste'mol qilinadigan, ishlab chiqarish jarayonida foydalanilmaydigan) bozor qiymatini ko'rsatadi. odatda bir yil ) istisnosiz bir davlat chegaralarida iqtisodiy tarmoqlar iste'mol qilish, jamg'arish, mamlakatdan eksport qilish maqsadida (mahalliy yoki xorijiy ishlab chiqarish omillari bo'lsa-da, rol o'ynamaydi). Shuningdek, u inflyatsiya dinamikasining o'lchovi bo'lib xizmat qiladi.
YaIM deflyatori - bu ma'lum bir davrdagi narxlar dinamikasini aniqlash uchun monetar iqtisodiy ko'rsatkichlarni muntazam ravishda qayta hisoblash uchun foydalaniladigan koeffitsient bo'lib, hisoblangan ko'rsatkichni bazaviy sifatida qabul qilingan davrning bir xil ko'rsatkichi bilan taqqoslashga asoslangan.
YaIM deflyatori bir davlatda ishlab chiqarilgan barcha tovarlar/ishlar (iste'mol va investitsiyalar) umumiy qiymati va bazaviy yil uchun bir xil ko'rsatkich o'rtasidagi farqni ko'rsatadi. Bundan tashqari, YaIM deflyatori inflyatsiya darajasining dinamikasini ko'rsatadi.
YaIM (nominal) - bu mamlakatdagi barcha tovarlar/xizmatlar yig'indisidagi qiymat, u samarali bozor narxlari... YaIM (nominal) narxlarning o'zgarishini hisobga olmasdan hisoblanadi, shuning uchun uni mamlakat iqtisodiy o'sish ko'rsatkichi sifatida ishlatish amalda foydasizdir.
Unga u hisoblanayotgan mamlakat (yoki mintaqa) iqtisodiyotining narxlari va daromad indeksi ta’sir ko‘rsatadi, ya’ni tovarlar/xizmatlar tannarxining o‘sishi bilan (inflyatsiya paydo bo‘lganda) ortadi va pasayish bilan birga kamayadi. arzonroq mahsulotlar (deflyatsiya sodir bo'lganda).
YaIM (real) yalpi ichki mahsulotning o'sishi tovarlar narxining oshishi bilan emas, balki ishlab chiqarishning real o'sishi bilan qanday darajada aniqlanishini aniqlash mumkin. U joriy narxlarda yoki asosiy sifatida qabul qilingan har qanday davr narxlarida ifodalanadi. YaIM (real) CPI yoki YaIM deflyatori uchun YaIM (nominal) hajmini moslashtirish orqali hisoblanadi. Iqtisodiy o'sishdagi o'zgarishlarni baholash uchun YaIM ko'rsatkichi (real), ya'ni uning o'sish sur'ati va o'sish sur'ati qo'llaniladi. Ularning ijobiy dinamikasi iqtisodiy o'sishdan dalolat beradi.

2. Iqtisodiy davr milliy xo’jaliklar notekis rivojlanishi va umuman iqtisodiy jarayonni ifoda etuvchi iqtisodiy faollikni qator bir biri bilan ketma ket almashadigan bosqichlarini o’z ichiga oladi. Oxir oqibatda davriylik orqali iqtisodiy o’sish namoyon bo’ladi, yoki harakat doiraviy emas, vaziyatning uzoq muddatli kabi, o’rta muddatli tebranishlarini aks ettirib spiral bo’yicha bo’ladi. Davriylik - tizimning davrlar yordamida o’z harakatini amalga oshirish xususiyati. Davriylik muvozanatli kabi muvozanat bo’lmagan tizimlarga ham xos, bunda faqat shakl jihatdan farq qiladi - doiraga yaqin shakldagi, to’lqin shaklidagi, spiral shaklidagi yoki zina shaklidagi ko’rinishga ega bo’ladi.

Ishlab chiqarish, bandlilik va inflyatsiya darajasining davriy tebranishga iqtisodiy davr (sikl)lar deyiladi. Ayrim iqtisodiy davrlar boshqalaridan o’tish davrining davomiyligi va faolligi bilan farq qiladi. Shunga qaramasdan ularning barchasi bir xil bosqichlardan tashkil topadi (1-chizma).
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, iqtisodiy davrlar bir xil bosqichlarga ega bo’lsada, ammo ular davomiyligi va faolligiga ko’ra o’zaro farq qilib turadi. Shuning uchun ham iqtisodchilar, bu jarayonlarni iqtisodiy davrlar deb emas, balki iqtisodiy tebranishlar deb atash to’g’ri bo’ladi deb hisoblashadi.

YaIM
cho’qqi retsessiya cho’qqi

potentsial YaIM trendi
ko’tarilish
iktisodiy davr pasayishning quyi nuqtasi
vaqt t
chizma. Iqtisodiyotning davriy rivojlanishi

Iqtisodiy tebranishlarning asosiy sababi sifatida iqtisodchilar uch omilni ko’rsatadi. Birinchi guruh olimlar iqtisodiy tebranishlarning asosiy sababi texnika va texnologiyalarda ro’y beradigan o’zgarishlar deb hisoblaydilar. Ularning fikricha fan-texnika yutuqlarini qo’llash natijasida iqtisodiyotda o’sish ro’y beradi. Masalan avtomobilning yaratilishi yoqilg’i sanoati, neft qazib chiqarish, ximiya, yo’l qurilishi materiallari sanoatlarining jadal rivojlanishiga sabab bo’ldi. Yangi texnologiyalar ishlab chiqarish unumdorligini bir necha baravar oshirish, ilgari foydalanilmagan resurslarni ishga tushirish imkonini beradi. Texnik va texnologik yangiliklar doim ham yaratilavermasligi iqtisodiyotdagi tebranishlarga sabab bo’ladi.

Olimlarning yana bir guruhi iqtisodiy bosqichlarni siyosiy va tasodifiy
vaziyatlarga bog’lashadi.
Bu jarayonni monetar siyosatga bog’laydigan olimlar ham mavjud. Ya’ni, davlat qanchalik ko’p pul bosib chiqarsa, uning qadri shunchalik kamayib boradi, va aksincha, pul miqdori qanchalik kam bo’lsa, ishlab chiqarish ko’lamining pasayishi va ishsizlar sonining ortishi shunchalik tezlashadi. Xullas, iqtisodiy bosqichlarni narxlashga turli xil yondashuvlar mavjud. Ammo barcha iqtisodchilar, ishlab chiqarish va bandlilik darajalarini yalpi talab va boshqacha aytganda yalpi xarajatlar miqdoriga bog’liq, degan fikrni qo’llab-quvvatlaydilar. Chunki, korxonalar o’z tovar va xizmatlarini ularga talab bo’lsagina ishlab chiqaradi. Boshqacha aytganda, talab katta bo’lmasa, korxonalarda tovar va xizmatlarni katta miqdorda ishlab chiqarish foydali emas. O’z navbatida, ishlab chiqarishda bandlilik va daromadlar darajasi ham, aynan shu sababli, past bo’ladi. Yalpi
xarajatlar miqdori qanchalik ko’p bo’lsa, ishlab chiqarishning o’sishi katta foyda olib keladi. Shuning uchun ishlab chiqarish, bandlilik va daromadlar darajasi ortib boradi. Iqtisodiy tebranishlar sabablarini, ularga ta’sir etuvchi omillarni o’rganish, iqtisodiy tebranishlar amplitudasini qisqartirish barcha hukumatlar makroiqtisodiy siyosatining muhim maqsadlaridan biridir.
Iqtisodiy sikllarning kelib chiqish sabablari va ularga ta’sir ko’rsatuvchi omillarning chuqur va izchil ravishda tadqiq etilishi turli ko’rinishdagi iqtisodiy sikl nazariyalarining vujudga kelishiga olib keldi.

3. Ishsizlik — mehnat bozorida talabga ega bo‘lmagan mehnatga layoqatli ishchi kuchining mavjudligi Ishsizlik jamiyatning ham iqtisodiy, ham ijtimoiy hayotiga ta'sir ko'rsatadigan va mamlakat iqtisodiyotiga ham, iqtisodiy jarayonning barcha ishtirokchilariga ham ta'sir ko'rsatadigan jiddiy va keng ko'lamli hodisadir.

Iqtisodiy nuqtai nazardan ishsizlik deganda — ishchi kuchining ish joyi bilan ta’minlanmaganligi va natijada, uning biron-bir qonuniy daromad manbaiga ega bo’lmasligining muayyan holati tushuniladi.
Xalqaro tashkilotlarning bergan ta`rifiga binoan «ishsiz shaxslar» deganda — ishga ega bo’lmagan, ishlashga tayyor va ish izlayotgan fuqarolar tushuniladi. Mana shu asosiy shartlarga rioya qilgan holda, turli mamlakatlarda fuqaroni ishsiz shaxs deb e`tirof etish uchun qo’shimcha shartlar talab qilinadi.
O’zbekiston Respublikasining «Aholini ish bilan ta`minlash to’g’risida»gi Qonuniga binoan ishsiz shaxs deb, mehnatga qobiliyatli (o’n olti yoshdan boshlab to pensiya bilan ta`minlanish huquqini olgunga qadar), ishga va ish haqiga (mehnat daromadiga) ega bo’lmagan, ish qidiruvchi shaxs sifatida mahalliy mehnat organida ro’yxatga olingan, mehnat qilishga, kasbga tayyorlash va qayta tayyorlashdan o’tishga, malakasini oshirishga tayyor mehnatga qobiliyatli shaxslar e`tirof etiladi.
Ma’lumot uchun mamlakatimizda 2021-yilda ish so‘rab mehnat organlarga murojat qilganlar soni 552640 nafar, shulardan ishga joylashtirilganlar 183498, kasbga o‘rgatilganlar 78546, jamoat ishlariga jalb etilgalar 128634, ishsiz deb e’tirof Ishsizlik mamlakat uchun milliy mahsulot va milliy daromadning yo'qolishiga olib keladi. Agar iqtisodiyot ishlamoqchi va ishlashni istagan har bir kishiga yetarli ish o'rinlarini yarata olmasa, potentsial tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish butunlay yo'qoladi. Mahsulotlar ishlab chiqarilmaganda ishsizlikning iqtisodiy xarajatlari namoyon bo'ladi. Yalpi milliy mahsulotning (YaMM) haqiqiy hajmi va yaratilishi mumkin bo'lgan, ammo ishlab chiqarilmagan potentsial o'rtasidagi farq odatda Yalpi ichki mahsulot hajmining orqada qolishi deb nomlanadi.
Fuqaroning ish bilan band bo`lmasligining asosiy ikkita sababi bo`lishi mumkun: o`z hohishiga ko`ra va majburiy(noiloj) band bo`lmaslikdir.
Ishsizlikning kelib chiqishida quyidagi omillar ta`sir ko`rsatadi.

• 
  Davomiyligi(uzoq yoki qisqa muddatli)
  
• 
  Insonning mehnat qilishga munosabati (ixtiyoriy majbutiy)
  
• 
  Faydo bo`lish xususiyatiga ko`ra (tarkibiy, siklik, friksion, davriy)
  
• 
  Tarqalish joyi (mintaqaviy, milliy)
  
• 
  Namoyon bo`lish xususiyati (ochiq, yopiq) ¹
  

²
7-rasm. Ishsizlikning turli mezonlar bo‘yicha tasnifi
Ishsizlikning namoyon bo`lish xususiyatiga ko`ra turlari: Oshkora ishsizlik: friksion, davriy, mavsumiy, institusoinal, tsrukturaviy. Yashirin ishsizlik: qisqartirilgan ish kunida ishlovchilar(majburiy ish yo`ligidan), haq to`lanmaydigan mehnat ta`tiliga ketganlar, ishlashni xohlaydigan, lekin ish qidirish befoyda deb uylab ish qidirmayotganlar.
Friksion ishsizlik. Bu ishsizlikning qisqa muddatli ishsizlik turi bo`lib, ish joyini o`zgartirganda yuzaga keladigan ishsizlik turidir. Bu toifaga kasbini o`zgartirgada, birinchi marta mehnat bozoriga kirib kelganlar, doimiy yashash joyini o`zgartirganlar kiradi. Ishsizlikning bu tizimi har qanday ijtimoiy tizimda har qanday iqtisodiy darajada mavjud. Kasaba uyushmalarining ish tashlashlari ham friksion ishsizlikni keltirib chiqaradi.
Strukturaviy ishsizlik. Bu davomiyligi bo`yicha uzoq muddatli hisoblanib, asosan, ishsizlarning malakasiga mos keladigan ish o`rnini mavjud emasligidir. Bu yangi texnologiyalarni joriy etilishi, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, mehnat zaxiralarini soni va malakasi doimiy ravishta qayta ko`rib chiqish bilan bog`liq. Bunda yang doimiy kasb paydo bo`ladiva ilgarigi keng tarqalgan ba`zi kasblarga talab bo`lmay qoladi. Buning oqibatida keraksiz bo`lib qolgan ishchi kuchi strukturaviy ishsizlikni keltirib chiqaradi.
Mavsumiy ishsizlik. Ma`lum bir ish turi va ishchilarga bo`lgan talabning mavsumiy o`zgarishiga qarab o`zgarishini anglatadi. Bu mavsumiy ishda bo`lganlarning mavsumiy tugagach ishchining ishsiz qolishi. Mavsumiy ishsizlikdan zarar ko`rgan ishchilarga kurort ishchilari, instruktorlar, muzqaymoq sotuvchilar, paxta teruvchilar, dehqonlar kabilardir. Ko`pincha, rasmiy ishsizlik statistikasida mavsumiy ishsizlikni hisobga olgan holda tuziladi va mavsumiy tuzilgan ishsizlik deb ataladi.
Davriy ishsizlik. Mamakatda ishlab chiqarish hajmining pasayishi natijasida ishchi kuchiga bo`lgan talabning kamayishi va ishsizlarning paydo bo`lishidir. Davriy ishsizlik bu iqtisodiyotning jiddiy ijtimoiy-iqtisodiy muammolarning biri hisoblanadi. Davriy ishsizlikda ishlashni hohlaydigan va bunga salohiyatli kishilar ishsiz bo`lishga majburdir, chunki ishlab chiqarishning umumiy tanazzuli tufayli ishchikuchi iqtisodiyotga kerak bo`lmay qoladi.
To`liq bandlik tushunchasi mehnat bozorida ishsizlaring mavjud bo`lmasligi tushuniladi. Iqtisodchilarning fikricha mehnat bozorida friksoin va tarkibiy ishsizlikning mavjud bo`lishi tabiiy jarayon bo`lib, to`liq bandlik ishchi kuchining 100% dan kam qismini tashkil qiluvchi miqdor sifatida aniqlanadi. Aniqroq qilib aytganda, to`liq bandlik sharoitida ishsizlik darajasi tarkibiy va friksion ishsizlar soniga teng bo`lishi.
Ishsizlik darajasi- bu ishsizlikning o‘lchov birligi bo‘1ib, mehnatga layoqatli kishilarning qanday qismi ishsiz qolganini bildiradi.
Jahon banki ishsizlik darajasini quyidagi guruhlarga ajratadi : <4.42 , 4.42-7.75 , 7.75-12.09 , 12.09-16.91, >16.91
Yurtimizda hozirgi kunda doimiy aholi soni 35.2 mln atrofida bo‘lib, har yili 700ming atrofida o‘smoqda. Shundan 57.6% mehnatga layoqatli (20.2 mln atrofida), 31.2% mehnat yoshidan kichik va 11.2% mehnatga layoqatli yoshdan kattalarni tashkil etadi. 2021-yildagi ma’lumotlarga ko‘ra ishsizlik darajasi 9.6% ni tashkil etgan.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra 2021-yilda butun dunyo bo‘ylab 214.21 mln ishsizlar mavjud. Bu ko‘rsatkich 2020- yilga nisbatan 9.46mln kishiga kam ammo 2018-yilga nisbatan 29.43mln kishiga ko‘pdir. Ishsizlikning eng yuqori ko‘rsatkichlari Afrika qit’asiga tog`ri kelmoqda. Janubiy Afrikada ishsizlik ko‘rsatkichi 2021-yilda 33.56 % ni tashkil etgan. Mamlakatda ishsizlik darajasi ko‘rsatkichi mamlakat joylashgan o‘rni va qo‘shni mamlakatning rivojlangan darajasiga bog‘liq.

-rasm. Jahonda ishsizlik darajasi dinamikasi.
Hoziri kunda dunoda 15-24 yoshgacha bo‘lganlar soni 1.2 mlrd nafarni tashkil etadi, bu butun dunyo aholisining 17%ini tashkil qiladi.. ularning 87% rivojlangan mamlakatlarda yashaydi.

Yurtimizda hozirgi kunda doimiy aholi soni 35.2 mln atrofida bo‘lib, har yili 700ming atrofida o‘smoqda. Shundan 57.6% mehnatga layoqatli (20.2 mln atrofida), 31.2% mehnat yoshidan kichik va 11.2% mehnatga layoqatli yoshdan kattalarni tashkil etadi. 2021-yildagi ma’lumotlarga ko‘ra ishsizlik darajasi 9.6% ni tashkil etgan. Mamlakatimizda tarkibiy jihatdan ishsizlik darajasini ko‘radigan bo`lsak ishsizlik darajasi eng yuqori hudud Surxondaryo va Sirdaryo viloyatlariga to‘g‘ri keladi- 2021-yilda 10.2% va bu o‘rtacha ishsizlik darajasidan 0.5%ga ko‘p. Ishsizlik darajasining eng past hududi Toshkent shahri bo‘lib 2021-yilda 7.0% ni tashkil etgan bu 2021-yildagi o‘rtacha ishsizlik darajadan 2.6%ga kam.

• 
  Jadval. Ishsizlik