Mmt-93/21 Talaba: Jumanova Iqbola O’qituvchi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI




Ekonometrika fanidan
Mustaqil ish


Guruh: MMT-93/21
Talaba: Jumanova Iqbola
O’qituvchi: Nigora Xayitova

Toshkent-2023
YALPI ICHKI MAHSULOT HAJMINING O’ZGARISHIGA EKSPORT HAJMINING TA’SIRINI EKONOMETRIK USULLAR YORDAMIDA TAHLIL QILISH
Mamlakatning yalpi ichki mahsuloti va eksporti hajmi haqida yillar kesimida ma’lumotalar berilgan:

Yillar	Yalpi ichki mahsulot, trln. so’m, y	Eksport, trln. so’m, x
2015	221,3	30,5
2016	255,4	31,5
2017	317,5	65,9
2018	426,6	114,5
2019	532,7	150,1
2020	605,5	146,4
2021	738,4	174,8
2022	888,3	242,2

1. 
   Chiziqli model
   

Chiziqli funksiya parametrlarini aniqlash uchun ishchi jadval:

						, %
2015	221,3	30,5	6749,65	217,875	3,425	1,547673
2016	255,4	31,5	8045,1	221,025	34,375	13,45928
2017	317,5	65,9	20923,25	329,385	-11,885	3,743307
2018	426,6	114,5	48845,7	482,475	-55,875	13,09775
2019	532,7	150,1	79958,27	594,615	-61,915	11,62286
2020	605,5	146,4	88645,2	582,96	22,54	3,722543
2021	738,4	174,8	129072,32	672,42	65,98	8,935536
2022	888,3	242,2	215146,26	884,73	3,57	0,401891
Jami	3985,7	955,9	597385,75	3985,7	0	56,53084
O’rtacha qiymat	498,21	119,488	74673,219			7,06
	222,5	69,2
	49497,7	4792,0

Chiziqli regressiya tenglamasi:
Izoh: Tuzilgan regressiya tenglamasi eksport hajmining 100 trln.so’mga ortishi Yalpi ichki mahsulot hajmining 315 trln.so’mga oshishiga olib kelishini ko’rsatadi.

1. 
   Chiziqli juft korrelyatsiya koeffitsienti:
   

Bog’lanish kuchli, to’g’ri
1.2. Determinatsiya koeffitsienti:

Demak, natija – y ning variatsiyasi 95,8 % x omil belgining variatsiyasiga bog’liqligini ko’rsatadi.

3. 
   Approksimatsiyaning o’rtacha xatoligi:
   

Bu natijaviy belgining hisoblangan qiymatlari nazariy qiymatlardan 7,06 foizga chetlanishini ko’rsatadi.
1.4. Fisherning F-kriteriyasi:


ekanligini e’tiborga oladigan bo’lsak, olingan natijalar hosil bo’lgan bog’lanishni tasodifiy xususiyatga egaligi haqidagi H₀ gipoteza rad etiladi hamda regressiya statistik ma’noga ega va ishonchliligi tan olinadi.
1.5. Styudent t-kriteriyasi.
Tasodifiy xatolar:




Ko’rsatkichlarni ularning tasodifiy xatolari bilan taqqoslash:




Barcha ko’rsatkichlar bo’yicha shart bajarilmoqda. Demak, parametrlar va korrelyatsiya koeffitsienti noldan tasodifiy farq qilmaydi va ular omilning tizimli ta’sirida yuzaga kelgan.
1.6. Ishonch intervallari
Bo’lishi mumkin bo’lgan xatolik:


Ishonch intervallari:


parametrning ishonch oralig’i quyi chegarasi 40,95 ; yuqori chegarasi esa 202,65 ga teng. Ya’ni parametr mumkin bo’lgan xatolik tufayli shu oraliqqa tegishli bo’lishi mumkin.


parametrning ishonch oralig’i quyi chegarasi 2,564 ; yuqori chegarasi esa 3,736 ga teng. Ya’ni parametr mumkin bo’lgan xatolik tufayli shu oraliqqa tegishli bo’lishi mumkin


2. Darajali model
Darajali model parametrlarini hisoblash uchun ishchi jadval:

						, %
2015	2,34498141	1,4842998	3,4806555	214,669	6,6308	2,996
2016	2,40722089	1,4983106	3,6067645	219,19	36,21	14,18
2017	2,50174373	1,8188854	4,5503852	353,112	-35,612	11,22
2018	2,63002085	2,0588055	5,4147014	504,546	-77,946	18,27
2019	2,7264827	2,1763807	5,9338643	600,972	-68,272	12,82
2020	2,78211415	2,1655411	6,0247825	591,359	14,141	2,335
2021	2,86829169	2,2425414	6,4322629	663,123	75,277	10,19
2022	2,94855966	2,3841741	7,0298797	818,632	69,668	7,843
Jami	21,20942	15,8289	42,473296	3965,6	20,099	79,85
O’rtacha qiymat	2,651177	1,97862	5,309162			9,981
	0,20	0,31
	0,041	0,101

Chiziqli tenglama:

Potensirlangan tenglama:
2.1. Korrelyatsiya indeksi:

Zichligi yuqori
2.2. Approksimatsiyaning o’rtacha xatoligi:

Darajali modelning tavsifi chiziqli modeldan ancha yaxshi ekanligini ko’rsatadi.

2.3. Determinatsiya koeffitsienti:


2.4. Fisherning F-kriteriyasi:


ekanligini e’tiborga oladigan bo’lsak, olingan natijalar hosil bo’lgan bog’lanishni tasodifiy xususiyatga egaligi haqidagi H₀ gipoteza rad etiladi hamda regressiya statistik ma’noga ega va ishonchliligi tan olinadi.
2.5. Styudent t-kriteriyasi.
Tasodifiy xatolar:




Ko’rsatkichlarni ularning tasodifiy xatolari bilan taqqoslash:




Barcha ko’rsatkichlar bo’yicha shart bajarilmoqda. Demak, parametrlar va korrelyatsiya koeffitsienti tasodifiy miqdorlar sifatida tan olinadi va H0 gipoteza qabul qilinadi.
3. Ko’rsatkichli egri chiziq modeli
Ko’rsatkichli egri chiziq modelining parametrlarini aniqlash uchun ishchi jadval:

						, %
2015	2,34498141	30,5	71,521933	242,32	-21,02	9,498339
2016	2,40722089	31,5	75,827458	244,016	11,3839	4,457297
2017	2,50174373	65,9	164,86491	310,193	7,30685	2,30137
2018	2,63002085	114,5	301,13739	435,376	-8,776	2,057194
2019	2,7264827	150,1	409,24505	558,102	-25,402	4,768549
2020	2,78211415	146,4	407,30151	543,882	61,6181	10,1764
2021	2,86829169	174,8	501,37739	663,043	75,3572	10,20547
2022	2,94855966	242,2	714,14115	1061,03	-172,73	19,44506
Jami	21,20942	955,9	2645,4168			62,90969
O’rtacha qiymat	2,651177	119,488	330,6771			7,863
	0,20	69,22
	0,041	4792,039

Chiziqli regressiya tenglamasi: