Мобил алоқа тизимларда ахборот хавфсизлиги

3 BOB. SIMSIZ TARMOQLAR 
3.1. Simsiz tarmoqlar qurilishining asosiy prinsiplari 
Ma’lumki, radio ixtiro etilganidan so’ng, ko’p o’tmay telegraf 
aloqani simsiz amalga oshirish imkoniyati paydo bo’ldi. Aslida, hozirgi 
raqamli 
kodni 
radiokanal 
bo’yicha 
uzatishda 
o’sha 
prinsipdan 
foydalanishadi, ammo ma’lumotlarni uzatish imkoniyati bir necha bor 
oshdi. 
Zamonaviy simsiz tarmoqlarni ta’sir doirasi va vazifasi bo’yicha 
quyidagilarga ajratish mumkin (2.1-rasm): 
- shaxsiy (
Wireless Personal Area Network, WPAN); 
- lokal (Wireless Local Area Network, WLAN); 
- shahar (Wireless Metropolitan Area Network, WMAN); 
- global (Wireless Wide Area Network, WWAN). 
3.1-rasm. Simsiz tarmoqlar tasnifi 
3.1-jadvalda simsiz tarmoqlarning xarakteristikalari keltirilgan. 
WPAN 
WLAN 
WWAN 
WMAN 
10-15 м 
Personal
Bir necha yuz metr 
Lokal
80 km gacha 
Shahar
Davlatlar, qit’alar
Global 

---

35 
Simsiz shaxsiy tarmoqlar (WPAN) uzatishning katta bo’lmagan 
masofasi bilan (17 metrgacha) ajralib turadi va katta bo’lmagan binoda 
ishlatiladi. Bunday tarmoqlarning xarakteristikalari o’rtacha bo’lib, uzatish 
tezligi odatda 2 Mbit/s dan oshmaydi. 
Simsiz tarmoqlarning asosiy xarakteristikalari. 3.1-jadval 
Simsiz 
tarmoqlar 
Xarakte- 
ristikalar 
 
WPAN 
(shaxsiy simsiz 
tarmoqlar)
WLAN 
(lokal simsiz 
tarmoqlar) 
WMAN 
(shahar simsiz 
tarmoqlar) 
WWAN 
(global simsiz 
tarmoqlar) 
Qo’llanish 
sohasi 
Tashqi qurilma 
simlarini 
almashtirish 
Simli tarmoqlarning 
mobil kengaytirish-
lari 
Keng polosali 
simsiz 
foydalanish 
Bino tashqarisida 
Internetdan 
mobil 
foydalanish 
Taxnologiyalar 
Bluetooth, 
UWB, 
ZigBee 
Wi-Fi 
(802.11) 
WiMax 
(802.16), 
MBWA-m 
(802.20)
GSM, GPRS, 
WCDMA, 
EDGE, HSPA+, 
WiMax, LTE 
Bunday tarmoq, masalan, foydalanuvchi shaxsiy kompyuterida yoki 
noutbukda ma’lumotlarni simsiz sinxronlashni ta’minlashi mumkin. Xuddi 
shu tariqa printer bilan simsiz ulanish ta’minlanadi. Kompyuterni tashqi 
qurilmalar bilan ulovchi simlar chigalliklarining yo’qolishi yetarlicha 
jiddiy afzallik bulib, buning evaziga tashqi qurilmalarning dastlabki 
o’rnatilishi va keyingi, zaruriyat tug’ilganda, joyini o’zgartirilishi 
anchagina osonlashadi. 
Simsiz 
shaxsiy 
tarmoqlarning 
aksariyat 
uzatuvchi-qabul 
qiluvchilarining (transceiver) kam energiya iste’mol qilishi va ihchamligi 
katta bo’lmagan foydalanuvchi qurilmalarini samarali madadlashga hamda 
kompyuter qurilmasini uzoq vaqt mobaynida bitta batareyada (yoki 
akkumulyatorda) ishlashiga imkon beradi. Undan tashqari, kam quvvat 
iste’mol qilinishi simsiz shaxsiy tarmoqlarni uyali telefonlarga va 
naushniklarga tatbiq etishga imkon beradi. 
Simsiz lokal tarmoqlar (WLAN) ofislarning ichida va tashqarisida, 
ishlab chiqarish binolarida uzatishlarning yuqori xarakteristikalarini 
ta’minlaydi. Bunday tarmoqlardan foydalanuvchilar odatda noutbuklarni, 
shaxsiy kompyuterlarni va katta resurslarni talab etuvchi ilovalarni 
bajarishga qodir prosessorli va katta ekranli shaxsiy raqamli 
yordamchilarni (PDA) ishlatishadi. Simsiz lokal tarmoqlar uzatishning 54 
Mbit/s gacha tezlikda barcha ofis yoki maishiy ilovalar talabini qondirish 

---

36 
imkoniga ega. Xarakteristikalari, komponentlari, narxi va bajaradigan 
amallari bo’yicha bunday tarmoqlar ethernet xilidagi an’anaviy simli lokal 
tarmoqlarga o’xshash.